"Ορθοδόξων οδύνες και ωδίνες", Τεύχος 140 (2016)
Το νέο τεύχος της "Σύναξης". Αφιερωμένο αφενός σε δεσπόζουσες
θρησκευτικές αγκυλώσεις και αφ’ ετέρου στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο του
περασμένου Ιουνίου.
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ
Ο Ορθόδοξος κόσμος βρίσκεται σε κατάσταση οδυνηρή. Η σύγκρουση θεολογιών στη χώρα μας έχει γίνει άγρια. Ο μισαλλόδοξος λόγος από επίσημα εκκλησιαστικά χείλη (κι όχι μόνο από ζηλωτικές ομάδες) πολλαπλασιάζεται. Η προσπάθεια να τεκμηριωθεί «θεολογικά» το πόσο βλάπτει η αγάπη και η ελευθερία εντείνεται. Και εστεμμένοι που επί χρόνια ψιττακίζουν ανέξοδα τσιτάτα του στυλ «η Εκκλησία δεν είναι εξουσία, είναι διακονία», γυμνώνονται, για να φανεί άλλη μια φορά ότι σπονδυλική τους στήλη είναι η δίψα για θεσμική κυριάρχηση επί της κοινωνίας.
Η Ορθοδοξία παγκόσμια βρίσκεται σε κατάσταση οδυνηρή. Μια Εκκλησία που καυχάται ότι είναι Εκκλησία των συνόδων αντιμετώπισε τρομακτικές δυσκολίες για την πραγματοποίηση μιας πανορθόδοξης Συνόδου μετά από τόσους καιρούς• δυσκολίες που λίγο έλειψαν να τη ματαιώσουν. Μερικούς μήνες, πλέον, μετά την πραγματοποίηση της Συνόδου, συναντά κανείς όλων των ειδών τις στάσεις: Από ασυμμάζευτους φανατικούς, που λυσσομανούν καθώς δεν είδαν να εκπληρώνονται οι προφητείες τους περί υποταγής στον Πάπα, μέχρι αμετανόητους γραφειοκράτες στην άλλη όχθη, που πανηγυρίζουν για την ολοκλήρωση των διαδικασιών, χωρίς να ασχολούνται με τη σημασία τους στη θεολογία και την εκκλησιαστική ζωή.
Είναι δύο, λοιπόν, οι παράμετροι των οδυνών μας: Αφ’ ενός το ευρύτερο θρησκευτικό κλίμα και αφ’ ετέρου το ζήτημα της Συνόδου. Και πώς μπορείς, άραγε, να σταθείς απέναντι στις οδύνες; Πάλι συναντάς όλων των λογιών τις στάσεις. Από κάποιους που χαιρεκακούν, πιστεύοντας ότι αυγαταίνουν οι οδύνες επειδή οι ίδιοι δεν ακούστηκαν, μέχρι άλλους που αυτοδοξάζονται νιώθοντας ότι οι οδύνες δεν τους αγγίζουν!
Πέρα όμως από τη χαιρεκακία και τον ναρκισσισμό, δηλαδή πέρα από την οδύνη του θιγμένου εγωισμού αφ’ ενός, και την προσπέραση της οδύνης ως αμελητέας ενόχλησης αφ΄ ετέρου, το θέμα είναι να ασκηθείς στο να ‘ναι δικές σου οδύνες οι οδύνες της Εκκλησίας σου. Να ασκηθείς στο να μιλάς όχι απλώς μετά λόγου γνώσεως, αλλά και μετά λόγου οδύνης. Όπως γράφαμε στο Προλογικό του αφιερώματός μας πριν την πραγματοποίηση της Συνόδου, «πρέπει να είσαι πολύ άστοργος προς την ίδια σου τη μάνα για να καμώνεσαι ότι δεν βλέπεις νόσο» [1].
Το να μπορέσουν να συναχθούν οι Ορθόδοξοι, είναι πρώτα απ΄ όλα γεγονός χαράς. Ακόμη και για να διαπιστωθούν ελλείμματα και υστεροβουλίες• πόσο μάλλον όταν κάποιες αποφάσεις της Συνόδου κατορθώνουν να ρηγματώσουν την εσωστρέφεια και τον φανατισμό. Κέρδος μπορεί να αποβεί ακόμη και το ότι από διάφορες πρωτοβουλίες υποβλήθηκαν καθ’ οδόν προς τη Σύνοδο πλήθος ουσιαστικές προτάσεις, έστω κι αν η Σύνοδος τελικά δεν άντεξε να αναμετρηθεί μαζί τους [2]. Υπάρχει δρόμος ακόμη. Εντελώς ενδεικτικά θυμίζουμε την ομιλία, κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση της Συνόδου, του αρχιεπισκόπου Αλβανίας Αναστασίου, προκαθημένου μιας μικρής Ορθόδοξης Εκκλησίας της οποίας η αντιπροσωπία –σημειωτέον- περιλάμβανε εννέα συμβούλους, κληρικούς και λαϊκούς, ανάμεσα στους οποίους και δύο γυναίκες:
«Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος δεν είναι ένα ακριβές αντίγραφο των Οικουμενικών Συνόδων ούτε ένα τηλεομοιότυπο Συνελεύσεων Δυτικών Χριστιανικών Παραδόσεων. Προσαρμοσμένη στις συνθήκες και στις δυνατότητες του 21ου αιώνος έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Παραμένει όμως ένα αισθητό και σαφές σύμβολο ενότητος των Ορθοδόξων και ένας θεσμός πολύτιμος για τη ζωή και τη μαρτυρία της στον σύγχρονο κόσμο. Υπάρχουν ορισμένοι που θεωρούν ότι μόνο η ακριβής επανάληψη Συνόδου του παρελθόντος είναι αυθεντικά Ορθόδοξη. Αλλά το Άγιο Πνεύμα δεν ενεργεί μόνο σε μία εποχή […]. Ορισμένοι έθεσαν το ερώτημα: Στις μεγάλες Ορθόδοξες Συνόδους αντιμετωπίστηκε κάποια αίρεση. Ποια αίρεση πρόκειται να αντιμετωπισθεί από την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο; Η απάντησή είναι απλή. Η μεγαλύτερη αίρεση, η μητέρα των αιρέσεων, ο εγωκεντρισμός. Προσωπικός, ομαδικός, φυλετικός, τοπικιστικός, εκκλησιαστικός κ.λπ, που δηλητηριάζει τις ανθρώπινες σχέσεις και κάθε μορφή αρμονικής και δημιουργικής συνύπαρξης» [3].
Αν οι χρόνιες στρεβλώσεις ιδωθούν κατάματα, ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται (στους λεγόμενους συντηρητικούς ή στους λεγόμενους προοδευτικούς χώρους), κι αν δεν πρυτανεύσει μια αυτοδικαιωτική στασιμότητα, τότε οι οδύνες μπορεί να μετατραπούν σε ωδίνες. Που σημαίνει, οι σκέτοι πόνοι (οδύνες) να μη μείνουν μια άκαρπη ταλαιπωρία, αλλά να γίνουν πόνοι γέννας (ωδίνες) [4].
Μ’ αυτή τη διάθεση προσπαθούμε σε τούτο το τεύχος [5] να αρθρώσουμε λόγο και για τις δύο παραμέτρους. Στο πρώτο μέρος σχολιάζονται ρεύματα και στάσεις του ευρύτερου θρησκευτικού κλίματος (με κείμενα των Θανάση Παπαθανασίου, Φλαβιανού Αντιοχείας π. Ντόρου Κοστάκε, Μάριου Κουκουνάρα Λιάγκη, και π. Θεοδόσιου Μαρτζούχου) και στο δεύτερο μέρος συζητείται η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος από θεολόγους οι οποίοι είχαν διατυπώσει απόψεις τους πριν από τη σύγκλησή της (Σταύρος Γιαγκάζογλου, π. Νικόλαος Λουδοβίκος, π. Δημήτριος Μπαθρέλλος, Βασιλική Σταθοκώστα, Χρυσόστομος Σταμούλης) [6]. Σημειωτέον ότι ιδιαίτερη αφορμή των κειμένων Κοστάσε και Κουκουνάρα είναι η συμπλήρωση τριάντα ετών από την εκδημία του πρωτομάστορα της «Σύναξης» Παναγιώτη Νέλλα, κι έτσι αυτές οι μελέτες έρχονται να προστεθούν στα μέχρι τώρα αφιερώματά μας [7].
Καλό ξεκίνημα!
Θ. Ν. Π.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Σύναξη 133 (2015), σ. 3. Αφιέρωμα: "Εκτός απροόπτου…. Οι Ορθόδοξοι σε Σύνοδο".
2. Πρβλ. την έκκληση 1.338 Ορθοδόξων επιστημόνων, η οποία εστάλη στους προκαθημένους των 14 εκκλησιών και στήριξε κριτικά την ανάγκη πραγματοποίησης της Συνόδου. https://www.change.org/p/pan-orthodox-council-of-crete-a-pl… . Επίσης υπομνήματα για τη μαρτυρία σήμερα, για τη θέση των γυναικών κά.
3. https://www.holycouncil.org/-/opening-archbishop-anastasios. Δεν μου φαίνεται διόλου τυχαίο ότι την οπτική αυτή τη διαθέτει μια Εκκλησία που υπολήπτεται ιδιαίτερα την έννοια της μαρτυρίας, και ότι ενδιαφέρουσα κινητικότητα σημειώνεται μετά τη Σύνοδο στις αφρικανικές εκκλησίες – πράγμα που ελπίζω να προχωρήσει και να μιλήσουμε γι’ αυτό εν καιρώ.
4. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Συνόδου των Ορθοδόξων οδύνες και ωδίνες», εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς, φ. 319, 9-7-2016: http://www.e-dromos.gr/synodou-twn-orthodoxwn-odynes-kai-w…/
5. Σύναξη 133 (2015), σ. 3. Αφιέρωμα: «Εκτός απροόπτου…. Οι Ορθόδοξοι σε Σύνοδο».
6. Σύναξη 133 (2015), σσ. 65-79.
7. Τ. 18 (1996), 6-48• 21 (1987), ολόκληρο• 59 (1996), 98-122• 80 (2001), ολόκληρο• 138 (2016), 48.
___________________________________________________
Εικαστικό εξωφύλλου: Margherita Pavesi Mazzoni, «Ο Ιησούς και η Σαμαρείτισσα», μικτή τεχνική σε ξύλο, Μονή Bose (Β. Ιταλία).
___________________________________________________
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Η γοητεία της ειδωλολατρίας, ή Ποιες ασφάλειες
αναζητούν οι Χριστιανοί όταν δεν αντέχουν την ελευθερία του Θεού.ΦΛΑΒΙΑΝΟΣ Α΄ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ, «Γιὰ τὸ ὅτι δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀναθεματίζουμε ζωντανοὺς ἢ πεθαμένους».
πρωτοπρ. ΝΤΟΡΟΥ ΚΟΣΤΑΚΕ, Ὁλισμός, δυναμισμὸς καὶ σύνθεση: Ἡ ἀνθρωπολογικὴ σκέψη τοῦ Παναγιώτη Νέλλα.
ΜΑΡΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΑΣ ΛΙΑΓΚΗΣ, Ἑρμηνεύοντας τὴ σημερινὴ κρίση στὴν παιδεία καὶ τὴ θρησκευτικὴ ἐκπαίδευση μὲ τὰ φῶτα τοῦ δασκάλου Παναγιώτη Νέλλα.
π. ΘΕΟΔΟΣΙΟΣ ΜΑΡΤΖΟΥΧΟΣ, Ψαλμὸς 103: Ἐκλείποιεν ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἄνομοι.
Γιὰ τὴν Ἁγία καὶ Μεγάλη Σύνοδο – συζήτηση: ΣΤ. ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ, π. Ν. ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, π. Δ. ΜΠΑΘΡΕΛΛΟΣ, ΒΑΣ. ΣΤΑΘΟΚΩΣΤΑ, ΧΡΥΣΟΣΤ. ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ
ΝΟΝΗ ΣΤΑΜΑΤΕΛΟΥ, Τὰ ἄγραφα ποιήματα (ποίημα)
ΑΝΤΩΝΗΣ Ν. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, Ἀναστάσιμο Obituary
