Εξόχως σημαντική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σήμερα Τρίτη 31 Οκτωβρίου στην Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ στα πλαίσια του μαθήματος της αγιολογίας του Αναπλ. Καθ. κ. Παναγιώτη Υφαντή για τους μάρτυρες της χριστιανικής εκκλησίας και τους σημερινούς μάρτυρες της Κοπτικής Εκκλησίας. Κύριος ομιλητής ο πρόεδρος του Κοπτικού Ορθοδόξου Κέντρου Πολιτισμού (Coptic Orthodox Cultural Center), που εδρεύει στο Κάιρο της Αιγύπτου και τελεί υπό την αιγίδα του Κοπτικού Ορθοδόξου Πατριαρχείου, Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ιερεμίας, με θέμα «Χριστιανοί Κόπτες μάρτυρες στο παρελθόν και στο παρόν».
Τον ομιλητή παρουσίασε με τα εξής εισαγωγικά λόγια ο κ. Υφαντής ως εξής:
«Ένας από τους μεγαλύτερους μεθοδολογικούς κινδύνους που ελλοχεύουν στη μελέτη ευρύτερα της χριστιανικής γραμματείας και ειδικότερα του αγιολογικού υποσυνόλου της είναι η άγνοια ή η αποσιώπηση πως πάντα προέχει η εμπειρία και έπονται οι λογικές επεξεργασίες και οι λεκτικές καταγραφές και αποκρυσταλλώσεις του. Εν προκειμένω, προέχουν τα βιώματα, οι εσωτερικοί βηματισμοί και οι συγκεκριμένες, ψηλαφητές επιλογές των ανθρώπων που μεταμορφώνουν την θεία κλήση σε ανάγλυφη στάση εν Χριστώ ζωής αλλά και εν Χριστώ θανάτου. Και έπονται τα κείμενα που είτε καταγράφουν και αναδιηγούνται τις εμπειρίες των αγίων, όπως είναι τα συναξάρια και τα μαρτυρολόγια, είτε τα αξιοποιούν ποιμαντικά και θεολογικά, όπως είναι τα Εγκώμια και οι Ομιλίες προς τιμήν τους, είτε εμπεδώνουν τη μνήμη των αγίων στη συλλογική συνείδηση του πληρώματος, όπως είναι οι λειτουργικοί ύμνοι που συντάσσονται και ψάλλονται στη λατρευτική πράξη.
Ωστόσο, υπάρχει και ένας ακόμη μεθοδολογικός κίνδυνος. Να θεωρεί κανείς ότι αυτές οι στάσεις εν Χριστώ ζωής και τα οσιακά χριστιανά τέλη και ο μαρτυρικός θάνατος που εμπνέονται από τον πρωτομάρτυρα Χριστό, ανήκουν σε πολύ μακρινές ή έστω πολύ διαφορετικές εποχές από δική μας, σε εποχές μεγάλης πνευματικής έντασης και φονικής αντιπαράθεσης που έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Πράγματι, όταν αναφερόμαστε σε μάρτυρες, ο νους συνειρμικά ταξιδεύει στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, στην καταιγίδα της Εικονομαχίας και κυρίως στους αιώνες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η τρέχουσα πραγματικότητα έρχεται με τον πλέον δραματικό τρόπο να μας διαψεύσει. Η πρόσφατη αναβίωση του θρησκευτικού φανατισμού, του φονταμενταλισμού και της μισαλλοδοξίας καθιστά τον Χριστιανισμό στη μόνη θρησκεία που τελεί υπό διωγμόν στις αρχές του 21ου αιώνα. Και αυτό δεν είναι μια αυθαίρετη εικασία ή μια ρητορική υπερβολή. Αντιθέτως, προκύπτει από τις ρητές δηλώσεις και κυρίως τις φονικές πράξεις των αντιπάλων του Χριστιανισμού. Και κυρίως επιβεβαιώνεται από τον ολοένα και διογκούμενο κατάλογο των χριστιανών, που πέφτουν θύματα μιας τυφλής, ωμής και ενίοτε φρικαλέα θεαματικής βίας.
Αυτός ο σύγχρονος διωγμός κατά του Χριστιανισμού και τα νέφη των νεομαρτύρων που πυκνώνουν στο πνευματικό ορίζοντα της εποχής μας δείχνουν με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο ότι η θεολογία, δηλαδή ο λόγος για τον Θεό και λόγος του Θεού, δεν μπορεί παρά να είναι σχόλιο της ανθρώπινης εμπειρίας που καθιστά τον Θεό παρόντα σε κάθε τόπο και κάθε εποχή. Πρόκειται για μια εμπειρία σταυρόσχημη, δηλαδή καθοριστικά χριστοκεντρική. Πράγματι, το σύγχρονο μαρτύριο συνοδεύοντας σαν μια πολύτιμη και συνάμα τραγικά σκιά την ιστορική παρουσία και όδευση της Εκκλησίας στην εποχή μας, επιβεβαιώνει την πνευματική ταυτότητά της ως Νύμφης του Εσταυρωμένου Νυμφίου.
Η σύγχρονη αναβίωση του φαινομένου του μαρτυρίου επιβεβαιώνει και κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό. Πως, η φονική βία δεν γνωρίζει ομολογιακές διαφορές ούτε ενδιαφέρεται γι’ αυτές. Οι σύγχρονοι μάρτυρες ανήκουν σε διαφορετικές χριστιανικές ομολογίες όμως ενώνονται στο όνομα του Χριστού για να δηλώσουν την κοινή πνευματική τους ταυτότητα με μια πράξη που δεν αφήνει περιθώρια στον μάρτυρα για δεύτερες σκέψεις ή παλινδρομήσεις. Λογικά και θεολογικά, το μαρτύριο δεν αφήνει περιθώρια ούτε στους θεατές και σχολιαστές για αμφισβητήσεις ή επιφυλάξεις. Δυστυχώς, όμως, ο φανατισμός είναι ένα ξερόχορτο που ευδοκιμεί σε όλα τα θρησκευτικά χωράφια. Και στο θρησκευτικό χωράφι ορισμένων ορθόδοξων κύκλων αυτός ο φανατισμός, μεταμφιεσμένος σε άτεγκτη παραδοσιακότητα, έφτασε στο σημείο να ζητά πιστοποιητικά δογματικής καθαρότητας από τους μάρτυρες ή, πράγμα ακόμη πιο αποκρουστικό και αντιβιβλικό, να θεωρεί το μαρτύριο των αλλοδόξων ως τιμωρία για την παρέκκλισή τους από την «καθαρή ορθοδοξία».
Ελπίζουμε η σημερινή διάλεξη και ενδεχομένως η συζήτηση που θα ακολουθήσει να δώσει αφορμή ή και συμπαγή εφόδια για μια θεολογικά πληρέστερη, βιβλικά συνεπέστερη και εκκλησιαστικά γονιμότερη εκτίμηση του μαρτυρίου στο παρελθόν και στο παρόν.
Με αυτές τις λιγοστές σκέψεις θα ήθελα να χαιρετίσω την παρουσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ιςρεμία και να τον καλωσορίσω όχι μόνο στο μάθημα της Εισαγωγής στη Χριστιανική Γραμματεία και Αγιολογία αλλά και στο Τμήμα Θεολογίας και στο Αριστοτέλειο. Εξάλλου, η σημερινή του διάλεξη εντάσσεται στο πλαίσιο της συνεργασίας ανάμεσα στο Κοπτικό Ορθόδοξο Κέντρο Πολιτισμού, το οποίο διευθύνει, και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Στην ομιλία του ο Μητροπολίτης Iερεμίας της Κοπτικής Εκκλησίας μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στους σύγχρονους μάρτυρες της Εκκλησίας του. Ένα μικρό τμήμα ης ομιλίας του αφορούσε τους Μάρτυρες της Λιβύης.
«Στις αρχές Δεκεμβρίου 2014, το ISIS απήγαγε 21 Χριστιανούς στη Λιβύη: 20 Κοπτικοί εργάτες και ένας Αφρικανός στη Σύρτη, ανατολικά της Λιβύης. Λίγες εβδομάδες μετά την απαγωγή το Φεβρουάριο του 2015, το ISIS δημοσίευσε ένα άρθρο σχετικά για αυτήν την επίθεση με φωτογραφίες σε ένα περιοδικό που εξέδωσε με το όνομα «Dabiq». Λίγες ημέρες μετά δημοσίευσαν ένα βίντεο 5 λεπτών που έδειξε το μαρτύριο των 21 απαχθέντων νέων. Το βίντεο έδειξε ότι οι μάρτυρες μεταφέρθηκαν στην ακτή σιωπηλά και τα τελευταία τους λόγια ήταν «Κύριε Ιησού Χριστέ» ενώ η λεπίδα του ξίφους βρισκόταν στο λαιμό τους. Σφαγιάστηκαν για το όνομα του Ιησού Χριστού και εντάχθηκαν στις τάξεις των μαρτύρων της Κοπτικής Εκκλησίας. Οι μάρτυρες κατάγοταν από πέντε χωριά της Minya. Δεκατρείς μάρτυρες ήταν από το χωριό «Al Oar». Η Ιερά Σύνοδος της Κοπτικής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό την προεδρία του Πάπα Tawadros Β στην οποία συμμετείχαν 109 μέλη, εξέδωσε διάταγμα για την επέτειο του μαρτυρίου των Κοπτών στη Λιβύη στις 15 Φεβρουαρίου 2015, που αντιστοιχεί στην 8 Amshir, η οποία είναι Η Είσοδος του Χριστού στο Ναό, μια γιορτή για τους Κοπτικούς μάρτυρες στη σύγχρονη εποχή. Στις 7 Οκτωβρίου 2017, ο Γενικός Εισαγγελέας της Λιβύης ανακοίνωσε την εκταφή των λειψάνων των Κοπτών μαρτύρων από τον τάφο τους στην πόλη της Sirte, προετοιμάζοντας τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο. (...) Ο Ηγούμενος Sema'an Shehata είναι ο πιο πρόσφατος μάρτυρας Ο Ηγούμενος Sema'an Shehata γεννήθηκε στο Tanbdy, Maghagha. Χειροτονήθηκε ιερέας το 1999. Έγινε ηγούμενος στην εκκλησία του Aqfahs, στο χωριό Gerges Bek, El Fashn, Beni Suef. Ήταν φημισμένος για την αγάπη και την ανεκτικότητά του. Το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου 2017, σφαγιάστηκε παρουσία ενός άλλου ιερέα στη συνοικία Madinet al-Salam του Καΐρου. Σφαγιάστηκε σύμφωνα με την Al-Sharia'a, μαχαιρώθηκε στην κοιλιά και ένας σταυρός σκαλίστηκε στο μέτωπό του, έτσι έγινε μάρτυρας του Χριστού και εντάχθηκε στις τάξεις των μαρτύρων" .
Τον ομιλητή παρουσίασε με τα εξής εισαγωγικά λόγια ο κ. Υφαντής ως εξής:
«Ένας από τους μεγαλύτερους μεθοδολογικούς κινδύνους που ελλοχεύουν στη μελέτη ευρύτερα της χριστιανικής γραμματείας και ειδικότερα του αγιολογικού υποσυνόλου της είναι η άγνοια ή η αποσιώπηση πως πάντα προέχει η εμπειρία και έπονται οι λογικές επεξεργασίες και οι λεκτικές καταγραφές και αποκρυσταλλώσεις του. Εν προκειμένω, προέχουν τα βιώματα, οι εσωτερικοί βηματισμοί και οι συγκεκριμένες, ψηλαφητές επιλογές των ανθρώπων που μεταμορφώνουν την θεία κλήση σε ανάγλυφη στάση εν Χριστώ ζωής αλλά και εν Χριστώ θανάτου. Και έπονται τα κείμενα που είτε καταγράφουν και αναδιηγούνται τις εμπειρίες των αγίων, όπως είναι τα συναξάρια και τα μαρτυρολόγια, είτε τα αξιοποιούν ποιμαντικά και θεολογικά, όπως είναι τα Εγκώμια και οι Ομιλίες προς τιμήν τους, είτε εμπεδώνουν τη μνήμη των αγίων στη συλλογική συνείδηση του πληρώματος, όπως είναι οι λειτουργικοί ύμνοι που συντάσσονται και ψάλλονται στη λατρευτική πράξη.
Ωστόσο, υπάρχει και ένας ακόμη μεθοδολογικός κίνδυνος. Να θεωρεί κανείς ότι αυτές οι στάσεις εν Χριστώ ζωής και τα οσιακά χριστιανά τέλη και ο μαρτυρικός θάνατος που εμπνέονται από τον πρωτομάρτυρα Χριστό, ανήκουν σε πολύ μακρινές ή έστω πολύ διαφορετικές εποχές από δική μας, σε εποχές μεγάλης πνευματικής έντασης και φονικής αντιπαράθεσης που έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Πράγματι, όταν αναφερόμαστε σε μάρτυρες, ο νους συνειρμικά ταξιδεύει στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, στην καταιγίδα της Εικονομαχίας και κυρίως στους αιώνες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η τρέχουσα πραγματικότητα έρχεται με τον πλέον δραματικό τρόπο να μας διαψεύσει. Η πρόσφατη αναβίωση του θρησκευτικού φανατισμού, του φονταμενταλισμού και της μισαλλοδοξίας καθιστά τον Χριστιανισμό στη μόνη θρησκεία που τελεί υπό διωγμόν στις αρχές του 21ου αιώνα. Και αυτό δεν είναι μια αυθαίρετη εικασία ή μια ρητορική υπερβολή. Αντιθέτως, προκύπτει από τις ρητές δηλώσεις και κυρίως τις φονικές πράξεις των αντιπάλων του Χριστιανισμού. Και κυρίως επιβεβαιώνεται από τον ολοένα και διογκούμενο κατάλογο των χριστιανών, που πέφτουν θύματα μιας τυφλής, ωμής και ενίοτε φρικαλέα θεαματικής βίας.
Αυτός ο σύγχρονος διωγμός κατά του Χριστιανισμού και τα νέφη των νεομαρτύρων που πυκνώνουν στο πνευματικό ορίζοντα της εποχής μας δείχνουν με τον πλέον ανάγλυφο τρόπο ότι η θεολογία, δηλαδή ο λόγος για τον Θεό και λόγος του Θεού, δεν μπορεί παρά να είναι σχόλιο της ανθρώπινης εμπειρίας που καθιστά τον Θεό παρόντα σε κάθε τόπο και κάθε εποχή. Πρόκειται για μια εμπειρία σταυρόσχημη, δηλαδή καθοριστικά χριστοκεντρική. Πράγματι, το σύγχρονο μαρτύριο συνοδεύοντας σαν μια πολύτιμη και συνάμα τραγικά σκιά την ιστορική παρουσία και όδευση της Εκκλησίας στην εποχή μας, επιβεβαιώνει την πνευματική ταυτότητά της ως Νύμφης του Εσταυρωμένου Νυμφίου.
Η σύγχρονη αναβίωση του φαινομένου του μαρτυρίου επιβεβαιώνει και κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό. Πως, η φονική βία δεν γνωρίζει ομολογιακές διαφορές ούτε ενδιαφέρεται γι’ αυτές. Οι σύγχρονοι μάρτυρες ανήκουν σε διαφορετικές χριστιανικές ομολογίες όμως ενώνονται στο όνομα του Χριστού για να δηλώσουν την κοινή πνευματική τους ταυτότητα με μια πράξη που δεν αφήνει περιθώρια στον μάρτυρα για δεύτερες σκέψεις ή παλινδρομήσεις. Λογικά και θεολογικά, το μαρτύριο δεν αφήνει περιθώρια ούτε στους θεατές και σχολιαστές για αμφισβητήσεις ή επιφυλάξεις. Δυστυχώς, όμως, ο φανατισμός είναι ένα ξερόχορτο που ευδοκιμεί σε όλα τα θρησκευτικά χωράφια. Και στο θρησκευτικό χωράφι ορισμένων ορθόδοξων κύκλων αυτός ο φανατισμός, μεταμφιεσμένος σε άτεγκτη παραδοσιακότητα, έφτασε στο σημείο να ζητά πιστοποιητικά δογματικής καθαρότητας από τους μάρτυρες ή, πράγμα ακόμη πιο αποκρουστικό και αντιβιβλικό, να θεωρεί το μαρτύριο των αλλοδόξων ως τιμωρία για την παρέκκλισή τους από την «καθαρή ορθοδοξία».
Ελπίζουμε η σημερινή διάλεξη και ενδεχομένως η συζήτηση που θα ακολουθήσει να δώσει αφορμή ή και συμπαγή εφόδια για μια θεολογικά πληρέστερη, βιβλικά συνεπέστερη και εκκλησιαστικά γονιμότερη εκτίμηση του μαρτυρίου στο παρελθόν και στο παρόν.
Με αυτές τις λιγοστές σκέψεις θα ήθελα να χαιρετίσω την παρουσία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ιςρεμία και να τον καλωσορίσω όχι μόνο στο μάθημα της Εισαγωγής στη Χριστιανική Γραμματεία και Αγιολογία αλλά και στο Τμήμα Θεολογίας και στο Αριστοτέλειο. Εξάλλου, η σημερινή του διάλεξη εντάσσεται στο πλαίσιο της συνεργασίας ανάμεσα στο Κοπτικό Ορθόδοξο Κέντρο Πολιτισμού, το οποίο διευθύνει, και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Στην ομιλία του ο Μητροπολίτης Iερεμίας της Κοπτικής Εκκλησίας μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στους σύγχρονους μάρτυρες της Εκκλησίας του. Ένα μικρό τμήμα ης ομιλίας του αφορούσε τους Μάρτυρες της Λιβύης.
«Στις αρχές Δεκεμβρίου 2014, το ISIS απήγαγε 21 Χριστιανούς στη Λιβύη: 20 Κοπτικοί εργάτες και ένας Αφρικανός στη Σύρτη, ανατολικά της Λιβύης. Λίγες εβδομάδες μετά την απαγωγή το Φεβρουάριο του 2015, το ISIS δημοσίευσε ένα άρθρο σχετικά για αυτήν την επίθεση με φωτογραφίες σε ένα περιοδικό που εξέδωσε με το όνομα «Dabiq». Λίγες ημέρες μετά δημοσίευσαν ένα βίντεο 5 λεπτών που έδειξε το μαρτύριο των 21 απαχθέντων νέων. Το βίντεο έδειξε ότι οι μάρτυρες μεταφέρθηκαν στην ακτή σιωπηλά και τα τελευταία τους λόγια ήταν «Κύριε Ιησού Χριστέ» ενώ η λεπίδα του ξίφους βρισκόταν στο λαιμό τους. Σφαγιάστηκαν για το όνομα του Ιησού Χριστού και εντάχθηκαν στις τάξεις των μαρτύρων της Κοπτικής Εκκλησίας. Οι μάρτυρες κατάγοταν από πέντε χωριά της Minya. Δεκατρείς μάρτυρες ήταν από το χωριό «Al Oar». Η Ιερά Σύνοδος της Κοπτικής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό την προεδρία του Πάπα Tawadros Β στην οποία συμμετείχαν 109 μέλη, εξέδωσε διάταγμα για την επέτειο του μαρτυρίου των Κοπτών στη Λιβύη στις 15 Φεβρουαρίου 2015, που αντιστοιχεί στην 8 Amshir, η οποία είναι Η Είσοδος του Χριστού στο Ναό, μια γιορτή για τους Κοπτικούς μάρτυρες στη σύγχρονη εποχή. Στις 7 Οκτωβρίου 2017, ο Γενικός Εισαγγελέας της Λιβύης ανακοίνωσε την εκταφή των λειψάνων των Κοπτών μαρτύρων από τον τάφο τους στην πόλη της Sirte, προετοιμάζοντας τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο. (...) Ο Ηγούμενος Sema'an Shehata είναι ο πιο πρόσφατος μάρτυρας Ο Ηγούμενος Sema'an Shehata γεννήθηκε στο Tanbdy, Maghagha. Χειροτονήθηκε ιερέας το 1999. Έγινε ηγούμενος στην εκκλησία του Aqfahs, στο χωριό Gerges Bek, El Fashn, Beni Suef. Ήταν φημισμένος για την αγάπη και την ανεκτικότητά του. Το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου 2017, σφαγιάστηκε παρουσία ενός άλλου ιερέα στη συνοικία Madinet al-Salam του Καΐρου. Σφαγιάστηκε σύμφωνα με την Al-Sharia'a, μαχαιρώθηκε στην κοιλιά και ένας σταυρός σκαλίστηκε στο μέτωπό του, έτσι έγινε μάρτυρας του Χριστού και εντάχθηκε στις τάξεις των μαρτύρων" .
