Η σύγχρονη πανορθόδοξη συνοδική διαδικασία εμφανίστηκε το 1920 παράλληλα με τη δημιουργία της πρώτης παγκόσμιας πολιτικής και πολυμερούς οργάνωσης, την Κοινωνία των Εθνών.[1] Η σχέση μεταξύ των δυο θεσμών γίνεται ακόμη πιο φανερή εάν εξετάσουμε την γνωστή εγκύκλιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που εκδόθηκε το 1920. Το έγγραφο αυτό καθόρισε σαφώς τον δεσμό μεταξύ της διεθνούς αντιδράσεως στην τραγωδία του Μεγάλου Πολέμου (A’ Παγκοσμίου) και τις πολυμερείς κρατικές συμφωνίες για την πρόληψη μελλοντικών πολέμων, ενώ ταυτόχρονα κάλεσε τις εκκλησίες να συνεργαστούν για να ανοικοδομήσουν και να προωθήσουν την παγκόσμια ειρήνη.
” Όθεν το πράγµα ηµείς γε και κατορθωτόν και είπερ ποτέ εύκαιρον επί τη συντελεσθείση νυν επ΄ αισίοις συµπήξει της Κοινωνίας των Εθνών υπολαµβάνοντες, προαγόµεθα θαρρούντως εκθείναι ενταύθα εν ολίγοις τας σκέψεις και την γνώµην ηµών περί του τρόπου, καθ΄ ον την προσέγγισιν ταύτην και συνάφειαν ενοούµεν και δυνατήν υπολαµβάνοµεν, µετά πόθου εκζητούντες και απεκδεχόµενοι την κρίσιν και την γνώµην και των λοιπών των τε κατά την Ανατολήν αδελφών και των εν τη ∆ύσει και απανταχού σεβασµίων Χριστιανικών Εκκλησιών.»
Αυτό το χωρίο χρησιμοποιείται συχνά ως απόδειξη της ηγεσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον τομέα του οικουμενικού διάλογου. Η αλήθειά του αποδείχθηκε με την δημιουργία του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών το 1948, τρία χρόνια μετά την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών. Σιγά σιγά, η πανορθόδοξη και προ-συνοδική διαδικασία εξελίχθηκε σε μια διαδικασία πολυμέρειας, και άρχισε να οργανώνει τις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, και να συνεργάζεται μαζί τους για έναν κοινό στόχο: την ενιαία και αποτελεσματική ανταπόκριση σε σύγχρονα ζητήματα. Επομένως, η Ορθόδοξη συνοδική εκκλησιαστική συνείδηση μπορεί να θεωρηθεί ως εγγενώς πολυμερή. Ως κοινωνία εκκλησιών, μοιράζονται μια κοινή δέσμευση προς την ενότητα, τις αμοιβαίες σχέσεις με άλλες Ορθόδοξες εκκλησίες, και την ειρηνική επίλυση διαφορών μέσω διαλόγου.
Ωστόσο, σήμερα, η πολυμέρεια υφίσταται μια βαθιά κρίση που αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο η Ορθόδοξη Εκκλησία αγωνίζεται με την συνοδικότητα. Η φανερή παράλυση του ΟΗΕ στην παγκόσμια σκηνή, η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η αποχωρηση των ΗΠΑ από την ΟΥΝΕΣΚΟ και την συμφωνία του Παρισιού σχετικά με το κλίμα, αυτά είναι μόνο μερικά από τα πολλά παραδείγματα της παγκόσμιας στροφής κατά της πολυμέρειας. Αντιμετωπίζουμε τον ίδιο κίνδυνο στην Ορθόδοξη Εκκλησία όσον αφορά την συνοδικότητα; Ίσως. Εάν λάβουμε υπόψιν τον τρόπο με τον οποίο οι Αυτοκέφαλες εκκλησίες συμφωνούν αναμεταξύ τους στον τομέα της σύγχρονης πολιτικής.
Υπό το πρίσμα ενός δύσκολου πολιτικού πλαισίου και την άνοδο του νεο-εθνικισμού, η πολυμέρεια και η συνοδικότητα, και κατά συνέπεια η ειρήνη και η κοινωνικότητα, διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο. Η κρίση αυτή της πολυμέρειας χαρακτηρίζεται από την απουσία σαφών στόχων και την έλλειψη βασικών μέσων για την επίτευξη οποιωνδήποτε σκοπών. Ομοίως, η κρίση της Ορθόδοξης συνοδικότητας αντικατοπτρίζει την πολυπολικότητα[2] των εκκλησιών της, και την ανεπαρκή πανορθόδοξη διοργάνωση.
Η διμέρεια είναι ο χειρότερος εχθρός της πολυμέρειας, χειρότερος ακόμα κι από την μονομέρεια. Ο πολυμερισμός και οι διμερείς σχέσεις συνυπάρχουν και συχνά ανταγωνίζονται. Στην Ορθοδοξία, αυτή η ένταση μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, αλλά η πλέον προφανέστερη έκφρασή του είναι στον τομέα του οικουμενισμού. Για παράδειγμα, η Εκκλησία της Γεωργίας αποσύρθηκε από το Συμβούλιο των Εκκλησιών το 1997 και αντιτάχθηκε σε οποιαδήποτε διατύπωση οικουμενισμού στα έγγραφα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στην Κρήτη τον Ιούνιο του 2016. Η Τιφλίδα εξέφρασε έντονη διαφωνία με το περιεχόμενο του Ρωμαιοκαθολικού-Ορθόδοξου έγγραφου που εκδόθηκε στο Κιέτι τον Σεπτέμβριο του 2016[3]. Κι όμως, ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέφθηκε τη Γεωργία τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Παράδοξο; Όχι, απλά ένα παράδειγμα διμερούς σχέσης!
Παρά την απουσία τεσσάρων εκκλησιών, η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος έπρεπε να ήταν, η μάλλον ήταν εν πράξει, μια σημαντικότατη άσκηση Ορθοδόξου πολυμέρειας. Ο δεσμός της πλήρης εκκλησιαστικής κοινωνίας παρέμεινε άθικτος, αποφάσεις ελήφθησαν, η συνοδική σχέση μεταξύ Εκκλησιών ήταν αμοιβαία, και η ενότητα δεν διεσπάσθη. Το τι ακολούθησε την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, όμως, έφερε στο φως καινούρια προβλήματα. Η κύρια δυσκολία ήταν, και παραμένει να είναι, ότι παρά τις προσπάθειες ορισμένων εκκλησιών να καλύψουν το κενό αυτό, δεν υπάρχει ένας καθιερωμένος θεσμικός οργανισμός για την ενίσχυση και την προώθηση της Ορθόδοξης πολυμέρειας.
Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες συναθροίζονται σε οικουμενικά περιβάλλοντα, σε διαθρησκειακές συνελεύσεις ή σε Ιεραρχικές Συνάξεις στην διασπορά, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει ένα μετά-Συνοδικό πανορθόδοξο πρόγραμμα δράσης, παρόλο που η υποδοχή της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου από το κοινό θα καθοριστεί από την ικανότητά της να προετοιμάσει την εκκλησία για το επόμενο βήμα. Βλέποντας αυτή την έλλειψη παγκόσμιας πανορθόδοξης ατζέντας, μερικές Εκκλησίες προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν μια πολυπολική στρατηγική, χρησιμοποιώντας εορτασμούς και εκδηλώσεις για να διαπιστώσουν εάν η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πραγματικά συνοδική εν πράξει, και εάν έχει την ικανότητά να αναλάβει τοπική, ή ακόμα και παγκόσμια, εκκλησιαστική ηγεσία. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2017 η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία κάλεσε όλους τους προκαθήμενους των αυτοκέφαλων Ορθοδόξων Εκκλησιών να συμμετάσχουν στον εορτασμό της εκατοστής επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917. Η φωτογραφίες μιλάνε από μόνες του. Ο Πατριάρχης Κύριλλος, περιβαλλόμενος από τους 380 επισκόπους του Πατριαρχείου της Μόσχας. Την επόμενη μέρα, στους εορτασμούς της εκατονταετηρίδος από την επανασύσταση του Πατριαρχείου στη Ρωσική Εκκλησία από την Σύνοδο της Μόσχας (1917-1918), ο Πατριάρχης Κύριλλος προέδρευσε στην καταληκτήρια συνεδρία της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρωσίας, μαζί με τους προκαθήμενους και τους εκπροσώπους όλων των αυτοκέφαλων Ορθοδόξων Εκκλησιών εκτός του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος. Μόνο δύο Εκκλησίες απουσίαζαν από αυτά τα γεγονότα, παρόλο που τέσσερις έλειπαν από την Αγία και Μεγάλη σύνοδο στην Κρήτη. Ο Ορθόδοξος κόσμος αρχίζει να φαίνεται μονοπολικός, κι αυτό θέτει σε κίνδυνο την συνοδικότητα της Εκκλησίας.
Η κρίση της πολυμέρειας στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είναι μόνο ζήτημα ηγεσίας, είναι και ζήτημα ευκαιρίας. Τώρα που ολοκληρώθηκε η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος, η πανορθόδοξη συνοδική εκκλησιαστική συνείδηση χρειάζεται περισσότερο από εορταστικές εκδηλώσεις, επετείους κ.λπ. Χρειάζεται είτε μια πολυμερείς οργάνωση – παρά την σύγχρονη τάση κατά της πολυμέρειας – ή, ακόμη καλύτερα, έναν σκοπό. Έναν στόχο προς επιδίωξη που θα επιτρέψει την πανορθόδοξη συνοδικότητα να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του κόσμου σήμερα.
Όπως ακούσαμε στην εισηγητική ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχου Κ.Κ. Βαρθολομαίου κατά την έναρξίν των εργασιών της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου: «ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας δὲν ἐξαντλεῖται εἰς τὸ τοπικὸν καὶ περιφερειακὸν ἐπίπεδον. Ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ ἓν σῶμα ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ, ἡνωμένον ἐν τῇ αὐτῇ πίστει καὶ τῇ αὐτῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καὶ μυστηριακῇ ζωῇ, διὸ καὶ ἔχει ἀνάγκην τῆς συνοδικότητος καὶ ἐπὶ τοῦ παγκοσμίου ἐπιπέδου».
*Trans.: Katherine Chaffee
*Αυτό το άρθρο θα μεταφράσει τις Αγγλικές λέξεις unilateralism, bilateralism, και multilateralism με τις πλησιέστερες κοινώς αποδεχόμενες λέξεις «μονομέρεια, διμέρεια, και πολυμέρεια».
[1] Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αυτή η οργάνωση μετατράπηκε στα σημερινά Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ).
[2] Στον τομέα των οργανωτικών σχέσεων, η πολικότητα είναι ένας τρόπος κατανομής εξουσίας. Υπάρχουν τέσσερις τύποι: μονοπολικότητα, διπολικότητα, τριπολικότητα και πολυπολικότητα. Η πολυπολικότητα είναι μια κατανομή εξουσίας στην οποία περισσότεροι από δύο άτομα η οργανώσεις έχουν σχεδόν ίσες ποσότητες επιρροής.
[3] Βλέπε https://publicorthodoxy.org/2016/10/18/the-chieti-document/
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών, των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδώ.