OI ΠOΛEMOI THΣ RΩΣIAΣ KAI H RUSSKII MIR – ANAMEΣA KAI ΠEΡA AΠO KΡATIKEΣ ONTOTHTEΣ*
Στις 7 Αυγούστου 2018 γιορτάστηκε η 10η επέτειος της στρατιωτικής εισβολής της Ρωσίας στη Γεωργία. Μια πλήρης στρατιωτική επιχείρηση σε σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου έφερε ένα μήνυμα προς τα υπόλοιπα πρώην σοβιετικά κράτη: μην τολμήσετε να επιλέξετε τον πολιτικό φορέα της Γεωργίας, γιατί θα πληρώσετε το τίμημα . Οι συνέπειες της εισβολής της Ρωσίας στη Γεωργία ήταν οι εξής: εθνοκάθαρση του γεωργιανού πληθυσμού από τα κατεχόμενα εδάφη, αναγνώριση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας ως ανεξάρτητων κρατών και συνεχής ταπεινωτική κατοχή από την οποία η Γεωργία συρρικνώνεται σε μέγεθος σε τακτική βάση.
Ωστόσο, η Ουκρανία επέλεξε να αποφασίσει το δικό της πολιτικό μέλλον και να πληρώσει για αυτό. Ο γεωργιανός πόλεμος ήταν ένας τρόπος αντιμετώπισης της Ουκρανίας. Η Κριμαία έχει προσαρτηθεί. Η Ανατολική Ουκρανία είναι ακόμα σε χάος. Για όσους από εμάς που παρατηρήσαμε, μελετήσαμε και ζήσαμε την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας προς τους γείτονές της, το γεγονός ότι η ρωσική κυβέρνηση είναι σε θέση να εισβάλει και να καταλάβει εδάφη μιας κυρίαρχης χώρας δεν ήταν έκπληξη. Τον Αύγουστο του 2008, μόνο το 24,7% των Ουκρανών πίστευε ότι η Ρωσία ήταν η επιτιθέμενη στον πόλεμο με τη Γεωργία (το 29,2% των Ουκρανών θεωρούσε τη Γεωργία ως κράτος επιδρομέων).
Ο Ρωσικός κόσμος (Russkii Μir)
Έχουν γραφτεί πολλά για το ποιος ξεκίνησε τον Ρωσο-Γεωργιανό πόλεμο και πότε, γιατί και πώς. Ωστόσο, συχνά ένα υποτιμημένο τμήμα στις συζητήσεις για το γεωπολιτικό μωσαϊκό της Ρωσίας είναι η έννοια του Russkii Mir (ρωσικός κόσμος), μια πολιτισμική πτυχή της ηγεμονικής εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου έναντι των γειτόνων της. Έχω συναντήσει τη συναισθηματική δύναμη του Russkii Mir, όταν μιλάω με ανθρώπους γύρω από την Ουκρανία και τη Γεωργία κατά την ερευνητική μου δραστηριότητα. Στην πιο αξιομνημόνευτη συζήτηση, όταν μιλούσε για την εδαφική κυριαρχία και την ταυτότητα, ένας πληροφοριοδότης με αρμενική εθνοτική καταγωγή που ανατράφηκε στην Ουκρανία, και όταν μιλούσε επίσης ο Οσσηνός στο σπίτι του με πάθος, αυτοπροσδιορίστηκε ως «Ρώσος με πολιτιστική έννοια». Μαθαίνουμε από διακεκριμένους κοινωνιολόγους, ότι οι άνθρωποι μπορεί να ζουν με πολλές ταυτότητες, όμως ένα σημαντικό μέρος εδώ είναι το πλαίσιο και η συνέπεια της δημόσιας επιλογής. Ποια είναι η γεωπολιτική σημασία του "αισθήματος της Ρωσίας" στη σύγχρονη Γεωργία και την Ουκρανία; τι είναι η Russkii Mir τόσο ως έννοια όσο και ως κατηγορία πρακτικής;
Το δόγμα που υποστηρίζει ζωντανά ο Βλαντιμίρ Μιχαϊλόβιτς Γκουντγιάγιεφ, ο Πατριάρχης σήμερα Κύριλλος της Ρωσίας, είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό, που κάποια γαλλίδα ιστορικός, η Marlene Laruelle ονομάζει Ευρασιασμό της Ρωσίας. Το Russkii Mir θέτει τις βάσεις στους πολιτιστικούς χώρους που χαρακτηρίζει ως ρωσικούς. Οι βάσεις για την ετοιμότητα να αγκαλιάσουν τα συστήματα αξιών και τα πολιτικά ιδρύματα του παρελθόντος, δημιουργούν τα νέα καθεστώτα βασισμένα σε παλαιά συστήματα αξιών. Πολιτιστικά νομιμοποιεί μια βαθιά και θεμελιώδη απόρριψη των δυτικών αξιών και στρέφεται από ένστικτο προς την αυτοκρατορία. Το Russkii Mir αποκαλύπτει την ευπάθεια των δυτικών κοινωνιών, την ηθική αποσύνθεσή τους και την πολιτισμική ανωτερότητα του ρωσικού Ορθόδοξου συστήματος αξιών. Επομένως, το Russkii Mir είναι ταυτόχρονα πέρα, αλλά και μεταξύ της εθνικής ταυτότητας. Μια πιο προσεκτική ματιά στην μνημειώδη εισήγηση του Πατριάρχη Κυρίλλου στην τελετή έναρξης της Γ΄ Συνέλευσης του Ρωσικού κόσμου απεικονίζει τα βασικά χαρακτηριστικά, τις κατευθύνσεις και τους πυλώνες της θεωρίας περί του Russkii Mir.
«Τα θεμέλια του ρωσικού κόσμου σήμερα είναι η Ρωσία, η Ουκρανία και η Λευκορωσία, και ο Άγιος Λαυρέντιος Chernigovskii εξέφρασε αυτή την ιδέα με τη διάσημη φράση «Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία - αυτά είναι οι Ρώς». Ακριβώς αυτή η κατανόηση του ρωσικού κόσμου είναι βαθιά ριζωμένη στο σύγχρονο όραμα της εκκλησίας μας. Η εκκλησία ονομάζεται ρωσική, αλλά όχι με εθνική έννοια. Το όνομα αυτό υποδηλώνει ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία επιτελεί μια ποιμαντική αποστολή μεταξύ λαών που αποδέχονται τη ρωσική πνευματική και πολιτιστική παράδοση ως βάση της εθνικής τους ταυτότητας ή τουλάχιστον ως ουσιαστικό μέρος της».
Ξεχωριστό ερώτημα σε αυτή τη συζήτηση είναι τι σημαίνει να δεχθεί τη ρωσική πνευματική και πολιτιστική παράδοση ως βάση της εθνικής του ταυτότητας οποιοδήποτε μη-ρωσικό έθνος-κράτος; Πώς μπορεί να λειτουργήσει μια ξένη πολιτιστική παράδοση ως βάση εθνικής ταυτότητας; Ποιες είναι οι συνέπειες για την κρατική κυριαρχία; «Παρά το γεγονός ότι χωρίστηκαμε από κρατικά σύνορα και ασυμβατότητες με ορισμένες πολιτικές», δήλωσε ο Πατριάρχης Κύριλλος, «συνεχίζουμε να παραμένουμε πνευματικά ένα έθνος και στην πλειοψηφία τέκνα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας».
Τα φυσικά εδαφικά σύνορα είναι σχετικά, το Russkii Mir είναι πέρα από σύνορα, αφορά την κοινή ιστορική μνήμη, τον πολιτισμό, τη θρησκεία και τη γλώσσα:
«Φυσικά, πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτά τα σύνορα, τουλάχιστον σήμερα, με τον σημερινό χαρακτήρα όλων αυτών των συνόρων, δημιουργούν περιττά εμπόδια μεταξύ των λαών του ρωσικού κόσμου. Στην καρδιά του ρωσικού κόσμου βρίσκεται η Ορθόδοξη πίστη, την οποία βρήκαμε στην κοινή Κιεβινή κολυμβήθρα του βαπτίσματος. Χάρη στην ιστορική επιλογή του Αγίου Πρίγκιπα Βλαδιμίρου, οι πρόγονοί μας εντάχθηκαν στην οικογένεια των χριστιανικών εθνών και άρχισαν να δημιουργούν μια ισχυρή ενωμένη Ρωσία ... Ένα άλλο στήριγμα του ρωσικού κόσμου είναι η ρωσική κουλτούρα και γλώσσα. Ρωσοι, Τατάροι, Ουκρανικοί και Γεωργιανοί μπορούν να ανήκουν στον ρωσικό πολιτισμό, επειδή απορροφάει τις παραδόσεις πολλών ανθρώπων. Ο ρωσικός πολιτισμός είναι ένα φαινόμενο που δεν περιορίζεται στα σύνορα ενός κράτους και ενός έθνους , και δεν συνδέεται με τα συμφέροντα ενός κράτους, κάτι που σήμερα είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ...»
«Ο "ρωσικός κόσμος" δεν είναι μέσο πολιτικής επιρροής της Ρωσικής Ομοσπονδίας ... Θεμέλιο του ρωσικού κόσμου είναι η κοινή ιστορική μνήμη και οι κοινές απόψεις για την κοινωνική ανάπτυξη. Ο λαός μας έχει έντονη συνείδηση της συνέχειας του ρωσικού κράτους και των κοινωνικών παραδόσεων, ξεκινώντας από την εποχή της Κίεβιθνής Ρωσίας και τελειώνοντας στη σημερινή Ρωσία, την Ουκρανία, τη Λευκορωσία, τη Μολδαβία και άλλες χώρες κάτω από τον ιστορικό χώρο της Ρωσίας. Οι πρόγονοί μας μαζί έχτισαν και ανέπτυξαν τη Ρωσία, την υπερασπίστηκαν από ξένους εισβολείς. Αυτό συνέβαινε καθ 'όλη τη διάρκεια της του βίου της πατρίδας μας, ανεξάρτητα από το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα. Ωστόσο, ανεξάρτητα κράτη που υπάρχουν στο χώρο της ιστορικής Ρωσίας και συνειδητοποιούν την κοινή τους πολιτισμική σχέση μπορούν να συνεχίσουν να συνεργάζονται για να δημιουργήσουν τον ρωσικό κόσμο και να το θεωρήσουν ως το κοινό υπερεθνικό έργο τους. Θα μπορούσε κανείς να εισαγάγει μια έννοια όπως ενός ‘κράτους’ του ρωσικού κόσμου. Αυτό θα σήμαινε ότι η χώρα συνδέεται με τον ρωσικό κόσμο αν χρησιμοποιεί τη ρωσική γλώσσα ως γλώσσα της ενδοεθνικής επικοινωνίας, ότι αναπτύσσει τη ρωσική κουλτούρα και αποθηκεύει τη γενική ιστορική μνήμη και τις κοινές αξίες της κοινωνικής οικοδόμησης».
Αλλά και πάλι, το βασικό ερώτημα είναι γιατί πρέπει κάποιος να νοιάζεται για την ιδέα του Russkii Mir, αν τελικά είναι απλά μια επιθυμητή απλώς πολιτισμική θεωρία; Μια σύντομη απάντηση είναι επειδή είναι μια προδιάθεση να πιστεύουμε στην εναλλακτική πραγματικότητα, στην πραγματικότητα στην οποία εν τοις πράγμασι - τα εθνικά σύνορα, η εθνική κυριαρχία, η επικράτεια και το εθνικό κράτος - μειώνονται από τον ιστορικό και πολιτιστικό σχετικισμό. Η Russkii Mir νομιμοποιεί πολιτιστικά την προστασία των φιλο-ρωσικών πληθυσμών από την υποτιθέμενη κακομεταχείρισή τους σε ξένα εδάφη. Όπως θα έπρεπε να διδαχτούμε από την πρόσφατη ιστορία της Γεωργίας και της Ουκρανίας - πιστεύοντας στην εναλλακτική πραγματικότητα και υπονομεύοντας την έννοια της κρατικής εξουσίας, μπορεί να κινητοποιήσει τους ανθρώπους να διεξάγουν αντισυνταγματικά δημοψηφίσματα, να αποκτήσουν ξένα διαβατήρια ή ακόμα να υποδεχτούν έναν «ξένο» στρατό.
*Ο Δρ Tornike Metreveli είναι μεταδιδακτορικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του St. Gallen της Ελβετίας. Ήταν ερευνητής του SNSF στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και κατείχε διάφορες ερευνητικές θέσεις στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης, στο London School of Economics και στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.
Πηγή: risu.org.ua