Και πάλι για την
διακοπή της κοινωνίας με την Κωνσταντινούπολη.
"Πρέπει να πάψουμε να ζούμε σαν οι τοπικές Εκκλησίες να είναι ανάλογες
των εθνικών κρατών (που εμφανίστηκαν στον χάρτη της Ευρώπης μετά τη Γαλλική
Επανάσταση) και να θυμηθούμε ότι είμαστε μια ενιαία Καθολική Εκκλησία. Πρέπει
να σταματήσουμε να "κλείνουμε τις πόρτες" των τοπικών μας Εκκλησιών
και να μάθουμε να ζούμε ανοιχτά ο ένας προς τον άλλο: να ζούμε ως γνήσιοι (και
όχι μόνο στα λόγια) αδελφοί και αδελφές εν Χριστό ". Ο Μακαριότατος
Μητροπολίτης Βλαντιμίρ (Σαμποδάν).
Έτσι, η Ιερά Σύνοδος της ΡΟΕ, όπως είχε προβλεφθεί νωρίτερα, αποφάσισε για
την διακοπή / αναστολή της κανονικής κοινωνίας με την Κωνσταντινούπολη. Όπως
προκύπτει από την απόφαση της Ιεράς Συνόδου της 14ης Σεπτεμβρίου 2018, η Ρωσική
Εκκλησία: 1) να σταματήσει την μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως
Βαρθολομαίου κατά την Θεία Λειτουργία 2) να διακόψει τη συλλειτουργία με τους ιεράρχες
του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως 3) να διακόψει την συμμετοχή της Ρωσικής
Ορθόδοξης Εκκλησίας στις επισκοπικές συνελεύσεις, στους θεολογικούς διαλόγους,
τις πολυμερείς επιτροπές και σε όλες τις άλλες δομές στις οποίες προεδρεύουν οι
εκπρόσωποι του Πατριαρχείου.
Τι σημαίνει αυτό; Τα δύο πρώτα σημεία δείχνουν ότι η Ρωσική Εκκλησία
ουσιαστικά σχίζει την επικοινωνία με την Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας την
ευκαιρία να επιδεινώσει αυτή η διακοπή. Για παράδειγμα, όταν θα δηλώσει αυτή
την διακοπή σαν μόνιμη και πλήρης (αντικαθιστώντας τη λέξη "αναστολή"
με "σχίσμα") και επιβάλλοντας απαγόρευση γενικής συμμετοχής στην Θεία Λειτουργία όχι μόνο
για τους επισκόπους αλλά και για ιερείς και λαϊκούς. Όσον αφορά το τρίτο
σημείο, εννοείται ότι από τώρα και στο εξής η ΡΟΕ δεν θα συμμετάσχει στο έργο
των παγκόσμιων στις επισκοπικών
συνελεύσεων - των συντονιστικών οργάνων ορθόδοξων επισκόπων
(που κατευθύνονται παντού από τους αντιπροσώπους της Κωνσταντινούπολης). Και θα
αναστείλει επίσης τη συμμετοχή της στις εργασίες διαφόρων διαεκκλησιαστικών
δομών (οι οποίες παραδοσιακά περιλαμβάνουν και την προεδρία ή συμπροεδρία των
ιεραρχών του Οικουμενικού Πατριαρχείου). Κατά την απόφαση αυτή, το Πατριαρχείο
της Μόσχας, κατά πάσα πιθανότητα, φιλοδοξούσε να ασκήσει τη μέγιστη "τρομακτική"
επιρροή στην Κωνσταντινούπολη. Αφενός, αποδεικνύοντας ότι η Μόσχα είναι έτοιμη
να διακηρύξει την "πλήρη κυριαρχία" της, καθιστώντας εκκλησιαλογικά
αυτόνομη Εκκλησία του "ρωσικού κόσμου". Και από την άλλη -
προκαλώντας τη μέγιστη ταλαιπωρία στην Κωνσταντινούπολη στο διάλογο με τη Ρώμη
(όπου πάντα αποτιμούσαν τη συμμετοχή στους θεολογικούς διαλόγους της
μεγαλύτερης Ορθόδοξης Εκκλησίας στον κόσμο - Ρωσικής).
Η διακοπή της επικοινωνίας είναι ένα ακραίο μέτρο, η εφαρμογή του οποίου
μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο εάν υπάρχει πραγματική απειλή για την καθαρότητα
της ορθόδοξης πίστης. Αλλά το πρόβλημα της ουκρανικής Εκκλησίας δεν είναι
δογματικής φύσης. Τόσο η Μόσχα, η Κωνσταντινούπολη, όσο και οι εκπρόσωποι του
Πατριαρχείου Κίεβου διακηρύσσουν την ίδια ορθόδοξη πίστη. Η πραγματική
αντιπαράθεση αφορά αποκλειστικά τα κανονικά ερωτήματα: αν έχει η αρχαία Κίεβου
Εκκλησία δικαίωμα στην αυτοκέφαλη ύπαρξη, είναι σκόπιμο τώρα να αναγνωριστεί η
πλήρης ανεξαρτησία της και ποιες κανονικές διαδικασίες γι 'αυτό πρέπει να
διεξαχθούν; Όλα αυτά, σε κοσμική γλώσσα, "τεχνικά ζητήματα", που σε
καμία περίπτωση δεν αγγίζουν την ουσία της πίστης.
Ακόμη λιγότερο δικαιολογημένος είναι ο επίσημος αναφερόμενος στην συνοδική
απόφαση λόγος για τη διακοπή / αναστολή της επικοινωνίας. Ως εκ τούτου στην
συνοδική διάταγμα αναφέρεται στην απόφαση της Κωνσταντινούπολης να διορίσει δύο
εξάρχες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Κίεβο (χωρίς συντονισμό με τον
Πατριάρχη της Μόσχας και τον Μητροπολίτη του Κιέβου και πάσης Ουκρανίας). "Ο
λόγος για την [διακοπή της επικοινωνίας] είναι ότι ο Πατριάρχης της
Κωνσταντινούπολης εισέβαλε παρανόμως, αντίθετα με τους εκκλησιαστικούς κανόνες,
στο κανονικό έδαφος του Πατριαρχείου Μόσχας, διορίζοντας δύο από τους εξάρχες
του στο Κίεβο", δήλωσε ο Υπουργός Εξωτερικών του ΡΟΕ Μητροπολίτης Ιλαρίων.
Αλλά το γεγονός είναι ότι οι εξάρχες (λεγάτες) της Κωνσταντινούπολης δεν διορίστηκαν
από τους Οικουμενικό Πατριάρχη ως επίσκοποι συγκεκριμένων ουκρανικών πόλεων.
Και οι δύο εξάρχες διατήρησαν τις προηγούμενες καθέδρες τους και τίτλους τους.
Ο δεσπότης Δανιήλ των ΗΠΑ διατήρησε τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου Παμφυλίας (από
την περιοχή Παμφυλίων - στην αρχαία παράκτια περιοχή στο νότιο τμήμα της Μικράς
Ασίας, μεταξύ της Κιλικίας και της Λυκίας). Και ο δεσπότης Ιλαρίων είναι Επίσκοπος
του Έντμοντον (από την πόλη του Έντμοντον στον Καναδά - το διοικητικό κέντρο
της καναδικής επαρχίας Αλμπέρτα). Επομένως, είναι τουλάχιστον πρόωρο να μιλάμε
για μια "εισβολή" σήμερα. Εξάλλου, ο τίτλος του «εξάρχη» σε αυτή την
περίπτωση δεν δείχνει ότι οι ιεράρχες αυτοί λαμβάνουν κανονική εξουσία πάνω σε
ορισμένες εδαφικές και εκκλησιαστικές δομές στην Ουκρανία, αλλά ότι έχουν
ειδικές εξουσίες να εκπροσωπούν τον Οικουμενικό Πατριάρχη, είναι ειδικοί του
εκπρόσωποι ή, με άλλα λόγια, «λεγάτες».
Έτσι, η διακοπή έχει συμβεί. Και αυτό συνέβη για έναν λόγω, ο οποίος, κατά
τη γνώμη μας, δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκώς δικαιολογημένος. Θα δικαιολογηθεί
μια τέτοια τακτική διατήρησης των συμφερόντων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας;
Ή μήπως η απόφαση της Συνόδου της Μόσχας απλώς «θα λύσει τα χέρια» της
Κωνσταντινούπολης, επιταχύνοντας (αντί να «θέσει σε παύση») τον Τόμο της αυτοκέφαλης
της ουκρανικής Εκκλησίας;
Θα γνωρίζουμε τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις, πιθανώς στο εγγύς
μέλλον. Εν τω μεταξύ, ας προσπαθήσουμε να αναλύσουμε πώς θα επηρεάσει η απόφαση
να διακόψει / αναστείλει την
επικοινωνία με την Κωνσταντινούπολη για την εκκλησιαστική ζωή της Ουκρανίας,
της Ρωσίας και της παγκόσμιας Ορθοδοξίας στο σύνολό της.
Κατ 'αρχάς, η διακοπή της επικοινωνίας με τον Πρωτογενή Θρόνο της Ορθόδοξης
Εκκλησίας αποτελεί πρόκληση για την ενότητα της καθολικής Ορθοδοξίας. Αυτό όχι
μόνο περιπλέκει σημαντικά τη σχέση μεταξύ των δύο Τοπικών Εκκλησιών. Η διακοπή
της επικοινωνίας αποτελεί επίσης απειλή για την ακεραιότητα και την ενότητα
ολόκληρου του Ορθόδοξου κόσμου. Ο Ορθόδοξος κόσμος έχει ήδη γίνει αντιληπτός
από πολλούς ως μια κοινότητα εθνικών (και σε κάποιο βαθμό απομονωμένη μεταξύ
τους) Εκκλησιών. "Πρέπει να ομολογήσουμε ειλικρινά ότι μερικές φορές
είμαστε μια εικόνα ατελούς ενότητας, σαν να μην είμαστε μία ενωμένη Εκκλησία,
αλλά κάποια μορφή συνομοσπονδίας ή ομοσπονδίας Εκκλησιών", δήλωσε ο
Πατριάρχης Βαρθολομαίος στην ομιλία του στη Συνάντηση των Αρχηγών των Τοπικών
Ορθοδόξων Εκκλησιών (Φανάρι, 2008). Όπως παρατηρεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης,
αυτός ο κίνδυνος προέρχεται από μια παρεξήγηση του θεσμού της αυτοκεφαλίας
(όταν, υπό την κοσμική επιρροή, αρχίζει να ερμηνεύεται με το πνεύμα του
εθνοφιλισμού ή, χειρότερα, με το κρατισμού) και η "αυτοκεφαλία μετατρέπεται
σε «αυτοκέφαλίσμο», δηλαδή γίνεται παράγοντας διαχωρισμού όχι η ενότητα της
Ορθοδόξου Εκκλησίας ».
Οι φυγόκεντρες εθνο-φυλετικές τάσεις είναι πραγματικά ισχυρές στον Ορθόδοξο
κόσμο σήμερα. Και η προαναφερθείσα συνοδική απόφαση θα επιδεινώσει μόνο αυτές
τις τάσεις, δίνοντας μια νέα ώθηση στην εθνικιστική ερμηνεία της
εκκλησιαστικότητας. Η διακοπή / αναστολή της επικοινωνίας με την
Κωνσταντινούπολη δεν είναι μόνο μια ριζοσπαστική «διπλωματική διαμαρτυρία».
Επιδεικνύοντας καταπληκτική θεολογική ανυπαρξία, αυτό το βήμα μπορεί να
επηρεάσει ριζικά την εκκλησιαστική ζωή μας: συμβάλλοντας στη διείσδυση του
πνεύματος του "αυτοκεφαλισμού" στην τοπική εκκλησιαστική συνείδηση
και σπάζοντας τους δεσμούς της αγάπης με την οικουμενική Ορθοδοξία. Και,
τελικά, να οδηγήσει στο γεγονός ότι η ορθόδοξη ενότητα θα χάσει τον ζωτικό
χαρακτήρα της. Μετατράπηκε σε ονομαστική, θεωρητική, δηλαδή υπάρχοντας μόνο σε
χαρτί και όχι σε πραγματική ζωή.
"Αυτή η παύση την
μνημόνευσης στην πραγματικότητα, σημαίνει την διακοπή των
σχέσεων, δηλαδή, προσωρινά αναστέλλουμε κάθε επικοινωνία με το Πατριαρχείο
Κωνσταντινούπολης. Αν σχεδιάσουμε έναν παράλληλο με τη διπλωματία, αυτό είναι
σχεδόν ισοδύναμο με τη διάλυση των διπλωματικών σχέσεων ", λέει ο
Μητροπολίτης Ιλαρίων. Όμως, όπως τόνισε τότε ο μακαρίτης Μητροπολίτης Βλαντήμιρος,
είναι εξαιρετικά επικίνδυνο να δημιουργηθεί ένας παράλληλος μεταξύ των σχέσεων
των εθνικών κρατών και των Τοπικών Εκκλησιών. Η Τοπική Εκκλησία δεν έχει τον
ίδιο βαθμό κυριαρχίας με το κλασικό εθνικό κράτος. Και η επικοινωνία μεταξύ των
Εκκλησιών είναι κάτι περισσότερο από διπλωματικές σχέσεις. Υπάρχουν πολλά κράτη
και η Εκκλησία είναι μία και ενιαία. Όσον αφορά την ευχαριστιακή κοινωνία,
αυτός είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που συνιστούν την ενότητα των
Τοπικών Εκκλησιών. Στην περίπτωση της διάλυσης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ
τους, το κυρίαρχο εθνικό κράτος δεν «εγκαταλείπει» τη δομή της ανθρωπότητας.
Αλλά όταν σπάσει η ευχαριστιακή κοινωνία με την πληρότητα της Εκκλησίας, λόγω
της υποτίμησης της αγάπης και της εμπειρίας της ενότητας, τότε η Τοπική
Εκκλησία κινδυνεύει να «πέσει» από την παγκόσμια επικοινωνία της αγάπης, με την
οποία ζει η Καθολική Εκκλησία. «Στη Θεία Λειτουργία του Αγίου Βασιλείου του
Μεγάλου», γράφει ο ιερομάρτυρας Ιλαρίων (Τρόϊτσκι), «μετά τον καθαγιασμό των
Τιμίον Δώρων, ο ιερέας προσεύχεται: «Ημάς δε πάντας, τους εκ του ενός άρτου και
του ποτηρίου μετέχοντας, ενώσαις αλλήλοις εις ενός Πνεύματος Αγίου κοινωνίαν.» Τι
άλλο θα μπορούσε να είναι μια μεγαλύτερη κατανομή του εσωτερικού, αόρατου,
μυστηριώδους, αν διακόπτουμε στο μυστήριο της θείας κοινωνίας; Μεταξύ των Τοπικών
Εκκλησιών, τέτοιες σχέσεις είναι αδιανόητες »(Αρχιεπίσκοπος Ιλαρίωνας
(Τροϊτσκύ), Ενότητα της Εκκλησίας και Παγκόσμια Διάσκεψη του Χριστιανισμού).
Δεύτερον, η διακοπή της επικοινωνίας θα οδηγήσει αναπόφευκτα στο σχηματισμό
μιας νέας εκκλησιολογικής ταυτότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας υπό
τον ωμοφόριο του Μητροπολίτη Ονουφρίου. Για 26 χρόνια η ταυτότητα αυτή
βασίστηκε στο γεγονός ότι η Εκκλησία μας είναι η μόνη εκκλησιαστική δικαιοδοσία
στην Ουκρανία, η οποία είναι σε επικοινωνία με την πληρότητα της οικουμενικής
Ορθοδοξίας. Ο Χάρτης για τη διαχείριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας
λέει ότι «συνδέεται με τις Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες μέσω της Ρωσικής
Ορθόδοξης Εκκλησίας» (Τμήμα 1, παράγραφος 3). Ωστόσο, αφού το Πατριαρχείο
Μόσχας διέκοψε / ανασταλεί μονομερώς την
επικοινωνία με την Κωνσταντινούπολη, αυτή η αυτοδιάθεση καθίσταται αδύνατη.
Τώρα η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορεί να πει ότι λαμβάνει μέσω της Ρωσικής
Εκκλησίας μια κανονική ενότητα με ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο. Από εδώ και
πέρα, η σύνδεση με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία σημαίνει για το ΟΥΟΕ ακριβώς το
αντίθετο - την απουσία πλήρους ενότητας με άλλες Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Στα μάτια εκατομμυρίων Ουκρανών, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας θα
σταματήσει να είναι η "μοναδική κανονική" Εκκλησία στην Ουκρανία.
Επιπλέον, καθώς είναι εύκολο να προβλεφθεί, η ιεραρχία και ο κλήρος της όχι
μόνο θα χάσουν την απεριόριστη κανονική τους νομιμότητα στα μάτια της
κοινωνίας, αλλά θα θεωρηθούν επίσης ως ένα είδος «σχισματικών». Που θα οδηγήσει
αυτό; Αυτό είναι εύκολο να προβλεφθεί. Δηλωμένος ως "μέτρο
προστασίας" για χάρη των συμφερόντων της Ορθόδοξης Εκκλησίας της
Ουκρανίας, η διακοπή της επικοινωνίας με την Κωνσταντινούπολη θα οδηγήσει στην
πραγματικότητα στο αντίθετο αποτέλεσμα. Δηλαδή, στην ταχεία πτώση της
εμπιστοσύνης στη ΟΥΟΕ από την πλευρά της σύγχρονης κοινωνίας. Οι ανώτεροι δημόσιοι
της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας επιτρέπουν σήμερα σε ένα αποτρεπτικό τόνο να
μιλάνε για τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης.
Αλλά αν μας αρέσει ή όχι, πρέπει να παραδεχτούμε ειλικρινά ότι η εξουσία του
Οικουμενικού Πατριάρχη είναι εξαιρετικά υψηλή όχι μόνο στον ελληνικό
εκκλησιαστικό κόσμο αλλά στις περισσότερες Τοπικές Εκκλησίες. Επιπλέον, δεν
είναι μυστικό ότι με το όνομα και τις τελευταίες κανονικές πρωτοβουλίες του
Οικουμενικού Πατριάρχη, εκατομμύρια Ουκρανοί σήμερα προσφέρουν τις ελπίδες τους
για την αποκατάσταση της ενότητας της Εκκλησίας.
Τέλος, στην τρίτη, η διακοπή της επικοινωνίας με την Κωνσταντινούπολη
μπορεί να γίνει καταλύτης για τις πιο λυπηρές αλλαγές στην εκκλησιαστική
συνείδηση και την εκκλησιαστική ζωή του ίδιου του Πατριαρχείου Μόσχας. Εξάλλου,
όπως έχει καταθέσει η ιστορία, κάθε φορά που η θεολογία γίνεται μέσο αγώνα
εξουσίας, τελικά οδηγεί σε μια συστηματική εκκλησιαστική κρίση. Ωστόσο, σήμερα
βλέπουμε πως η Ρωσική Εκκλησία, μέσα από τα χείλη των υψηλότερων ομιλητών και
ιεραρχών της, είναι έτοιμη να αμφισβητήσει όχι μόνο τα αρχαία κανονικά προνόμια,
αλλά και την ίδια την ορθοδοξία της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης. Κάτω από
την έτοιμη απόφαση να σπάσει την κανονική κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη, γρήγορα
χτίζουν την «θεολογική βάση». Εντούτοις, αφού αναλύσουμε τις τελευταίες
δηλώσεις με το θέμα αντι-Κωνσταντινούπολη των ομιλητών του Πατριαρχείου της
Μόσχας, μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ότι όλα αυτά δεν έχουν καμία σχέση με
την πραγματική επιστημονική και θεολογική πολεμική, αλλά είναι ένα είδος
«θεολογικής προπαγάνδας».
Η ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας δείχνει ότι η Μόσχα προσπάθησε
επανειλημμένα να απονέμει την τιμή του Πρώτου Θρόνου. Η τελευταία αυτή
προσπάθεια έγινε πριν από 70 χρόνια, όταν η Ρωσική Εκκλησία, συντονίζοντας
στενά τις πράξεις της με το σταλινικό καθεστώς, προσπάθησε να λύσει το θέμα της
«απονομής του τίτλου του Οικουμενικού στο Πατριαρχείο της Μόσχας» στο «Πανορθόδοξο
Συνέδριο» (08-18.07.1948). Η διακοπή της επικοινωνίας δεν είναι βέβαια μια
προσπάθεια να διακηρυχθεί η υπεροχή του Πατριάρχη της Μόσχας στον ορθόδοξο
κόσμο. Το άμεσο καθήκον της αναστολής της επικοινωνίας είναι ένα άλλο. Έτσι, η
ΡΟΕ προσπαθεί σε αυτό το στάδιο να προστατεύσει τα εταιρικά του συμφέροντα - να
διατηρήσει κάτω από τη δικαιοδοσία του τις ορθόδοξες ενορίες στην Ουκρανία.
Ωστόσο, στην ιστορική προοπτική, η διακοπή με την Κωνσταντινούπολη μπορεί
μακροχρόνια να δηλητηριάζει την εκκλησιαστική κοσμοθεωρία και τελικά να μειώνει
σημαντικά την καθολική διάσταση της εκκλησιαστικής ζωής στη Ρωσία. Πηγαίνοντας
στο λαό ο μύθος της «προδοσίας των Ελλήνων» θα ζήσει τη ζωή του. Και μετά από
λίγο - εάν με τη βοήθεια του Θεού η απόφαση για διακοπή της επικοινωνίας δεν θα
ακυρωθεί - αυτός ο μύθος θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ένα νέο: ο περήφανος μύθος
ότι ο Θεός «για τις αμαρτίες των Ελλήνων» απέσυρε τα δικαιώματα υπεροχής από
αυτά και τα έδωσε στον Ρωσικό Πατριάρχη. Τι θα οδηγήσει αυτή η θλιβερή
εκκλησιολογική μεταμόρφωση; Όπως δήλωσε το Ορθόδοξο Συμβούλιο (2016), η
πλειοψηφία - δέκα από τα δεκατέσσερα - οι Τοπικές Εκκλησίες σήμερα
καθοδηγούνται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ωστόσο, έχοντας αποσυνδέσει τις
σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, η Ρωσική Εκκλησία θα μπορούσε να χάσει ακόμη
και εκείνους τους συμμάχους στον ορθόδοξο κόσμο που είχε μέχρι πρόσφατα. Τι
περιμένει η Ρωσική Εκκλησία στην περίπτωση αυτή; Δυστυχώς, η διακοπή με την
Κωνσταντινούπολη είναι αρκετά ικανό να ξεκινήσει απομονωτικές διαδικασίες, με
αποτέλεσμα να κινδυνεύει η ΡΟΕ να γίνει ανάλογο του ρωσικού κράτους,
απομονωμένου από την παγκόσμια κοινότητα. Η Ρωσική Εκκλησία κινδυνεύει από την
αυτο-απομόνωση, να κλείσει στον εαυτό της, στους ορίζοντες της τοπικής
παράδοσης και μνήμης της. Αυτή η «έκλειψη» της καθολικής συνείδησης μπορεί να
είναι προσωρινή. Ή μπορεί να μετατραπεί σε μια ολόκληρη εκκλησιαστική εποχή
στην ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας. Αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: ως αποτέλεσμα
της απώλειας της καθολικής (οικουμενικής) διάστασης της εκκλησιαστικότητας, το
Πατριαρχείο Μόσχας, πιθανότατα, μπορεί να χάσει σημαντικό μέρος του ποιμνίου
του στην Ουκρανία.