Greek-English
On 31 January 2019, at the State Kremlin Palace, the Solemn Act took place, marking the 10th
anniversary of the 2009 Local Council of the Russian Orthodox Church
and the Patriarchal Enthronement. The text of the address delivered by
His Holiness Patriarch Kirill of Moscow and All Russia is given below.
Esteemed Vladimir Vladimirovich, President of the Russian Federation,
Esteemed Igor Nikolayevich, President of the Republic of Moldova,
Your Holinesses and Your Beatitudes,
Your Eminences and Your Graces,
All-Honourable Fathers,
Dear Brothers and Sisters,
While
crossing a symbolic border of the tenth anniversary of the 2009 Local
Council, we have looked back at the path we trod and at the results of
the decade presented to us in the video presentation. I would like to
begin my address with the word of gratitude – gratitude to God glorified
in the Trinity for what happened in the life of our Church over these
years. With particular appreciation I note changes in the organization
of parochial activities and the formation of new types of church
ministry involving both clergy and laity, namely, the missionary,
educational, social and youth work. Not only the capital and big cities
see these changes, but also the outlying regions, where thanks to the
establishment of 150 new dioceses (altogether there are 309 dioceses
nowadays), the parochial life intensified and energetic clergy and young
active parishioners appeared. It is of particular importance that 9,386
new parishes were opened, and the total number of parishes has grown to
38,649.
I thank all people who helped build up the church life during these years.
The
Russian Orthodox Church carries out its ministry in many countries,
having established good relationships with governmental authorities in
most of them. I would like to especially thank the leaders of these
countries – both who are present here today and who could not take part
in the meeting – for constructive cooperation and joint work, as well as
for understanding the Church’s role in the state and in society.
Regrettably,
the lack of such understanding can now be seen with particular clarity
in Ukraine, where the Orthodox Church is going through a most difficult
stage in its centuries-old history.
The constant
aggravation of political situation since 2014, the increased pressure on
the canonical Ukrainian Orthodox Church by the authorities, the
deepening of the Ukrainian schism and the strengthening of radical
political forces, followed by Constantinople’s unlawful encroachment on
the territory of the Ukrainian Orthodox Church that resulted in the
granting of the so-called “autocephaly” to a pseudo-church structure
consisting of schismatics, and the adoption by the state of the
discriminatory bills at the end of 2018 and in the beginning of 2019 –
all this led to the violation of the rights of believers of the
canonical Church, to the seizures of its church buildings, and to the
kindling of inter-confessional hatred. Despite all this, the Ukrainian
Orthodox Church shows an impressive example of firmness in faith and
internal unity. I believe that with God’s invincible help in will
continue to stand in the truth and light in all these ordeals and that
the forces of darkness rising against it will be driven away, “as smoke
is driven away” (Ps 68:2).
Let us pray that the Church may
overcome these temptations, as it overcame heresies and tribulations
throughout its history, that fierce winds may abate soon, and that we,
untroubled by threats, may continue to build up the Church on its
cornerstone – Christ.
In my address I would like to share with you my reflections as to what directions we should move in now.
Each
epoch has its own characteristic features. The Church as the living
Body of Christ the Saviour, while preserving its integrity and
faithfulness to the Head, is at the same time in the constant process of
actualizing the Gospel, of creatively responding to the question of
what exactly the Saviour brings to the present-day world. Each epoch had
its own tasks, unknown before, and the history shows how the Church
tackled them. We may recall the confrontation between the first
Christian community and the powerful tradition of the Old Testament
legalism; the encounter of Christianity with the versatile heathen
world, with the basics of its philosophy and culture; as well as its
conflict with the well-oiled and ruthless machine of the Roman state.
How did the first Christians, with their more than humble forces, dare
to confront these colossi which up to this day determine the character
of the European culture and civilization? We know that ultimately
Christianity proved to be stronger and triumphed, having become the new
leaven and transformed these fundamental principles of social life,
state structure, philosophy and antique culture which had seemed
inviolable and self-sufficient. Since the day of its foundation the
Church has had all the necessary means to save the world, and Christians
are called to tell the world about these means, even if today we are
being goaded into silence and inaction. The Church bears witness
to life eternal and by preserving the Words of God lives in the
foretaste of things to come. The Head of the Church is our Lord Jesus
Christ the Godman – our principle guide as to what the human being can
and must become.
For a long time now we have been
facing civilizational changes in the world which is ever more rapidly
rejecting traditional universal values. A gap widens between the Christian evangelism and the ideological paradigm within which the humanity develops today.
Among the conceptions that are being reviewed are those about the
Creator, the world and the man, about moral principles, about the
relationships between people and about the role of religion in society
and private life. All these are not quite new tendencies. As far back as
the early 20th century philosopher Vasily Rozanov noted that “existence
without higher ideas is defeating and, perhaps, will defeat
Christianity, as Christianity once defeated classicism”[1].
Said otherwise, it means that the fight for people’s souls may take
form not necessarily of an open attack by evil forces, but of gradual
washing-out of selfless love in favour of consumer-oriented comfort,
minor and petty goals, spiritual and emotional limpness. It has become
obvious nowadays that the insights of the remarkable Russian thinker are
coming true with alarming fastness. What we see is the sweeping
development of technologies, political and economic changes, shifts in
social paradigms, and rarely do these changes bring benefit to the
humanity. I will dwell on the most significant challenges facing the
Church of Christ in today’s world.
The first challenge is the striving to limit the Church’s influence on man and society.
Since the dawn of Christianity the archenemy has been rising against
the Church of Christ, resorting to different means, from open
persecution and oppression of Christians to attempts at declaring
Christianity outworn and obsolete. Today’s secular society does not mind
to assign to the Church a role of “ethnographic museum,” wherein
believers are merely keepers of traditions and have nothing to do with
the real life of their contemporaries. However, the Church, as “the
pillar and bulwark of the truth” (1 Tim 3:15), is not only the keeper of
the lofty time-honoured ideas. The Church is the space of spiritual
renewal of man and society. The Gospel of Christ is the life-giving word, the glad tidings about the future of every human being and the whole of mankind.
Within the Church a person can achieve true freedom. It is not the
irresponsible freedom of “I do whatever I want,” but the freedom of a
friend of God, the freedom lying at the core of genuine love and genuine
creativity. Indeed, to this day the words about Christ can be “a hard
saying” (Jn 6:60). They are difficult to accept for a human being who
got into the habit of egoism. On the contrary, the concepts and systems
supporting and promoting people’s selfishness and indulging their
cravings, whims and lust, hold an attraction inasmuch as they exploit
human desire for pleasure and comfort. It is at this everyday
utilitarian level that Christianity commonly faces opposition. Today the
Church is called to bear witness that the commitment to the religious,
first of all, Christian worldview is a salvation from anomie and a
pledge of vitality of the modern civilization by means of overcoming
egoistic all-permissiveness and violence.
The family institution crisis
has become an important manifestation of this confrontation. In the
modern civilization the notion of family is being eroded beyond
recognition. Thrown in the public conscience and actively growing are
the seeds of false ideas about the significance of the so-called “gender
self-identification,” about the necessity of early sexual development,
about the diversity of the marital union forms, and about the
naturalness and normalcy of the so-called “trial marriages” and
“childfree movement.” These and many other “viruses” destroy the
traditional family values. Meanwhile, these two words – family values –
do not indicate just one of the ways to achieve the eternal life, but
are a pledge of happiness for an individual, a parent and a child here
on earth, as well as the solid foundation of sustainable social life. By
rejecting the fundamental Christian truths about the human being the
civilization is becoming helpless in the face of the chaos destroying
human societies and human lives.
The second challenge is increasing attempts to interpret scientific data in an ideological, not proper scientific way.
It usually affects such disciplines as psychology, sociology,
neurophysiology, etc. The Soviet “scientific atheism” became a thing of
the past, but ideologists of today’s “scientism” (belief in the
omnipotence of science and absolutization of its role in culture) assume
that any human problems in the present-day world can be solved by
science. Such approach goes far beyond the limits of the role that
science can play in human life, and artificially contrasts science with
religion. A priest, a psychologist, a psychiatrist – each of them must
attend to his/her work and together they must help the human being. The
success of their concerted efforts depends, among other things, on the
dissemination of the Orthodox Church’s spiritual experience which is not
known to everybody. An outstanding philosopher, Ivan Kireevsky, wrote
the following, “I have only one wish: that the principles of life
preserved in the teaching of the holy Orthodox Church may fully permeate
beliefs of all our ranks and classes, that these lofty principles,
prevailing over the European enlightenment and not replacing it, but, on
the contrary, embracing it with its plenitude, may confer on it a
higher meaning and the ultimate development”[2].
I believe that this task is on our agenda today as well, and its
fulfillment will help enrich the science and improve people’s life.
One
of the manifestations of the scientism problem is a risk of
dehumanizing the humanity as a result of the spreading of transhumanism
ideas, that is, “going beyond human limits” and preaching some kind of
qualitative improvement of human physical nature by means of science and
technology. Transhumanists often speak of their desire to ease people’s
sufferings, to perfect their physical existence. There is nothing bad
in pursuing such goals. We know of numerous remarkable scientific
discoveries that benefited the humanity greatly. For instance, thanks to
medical breakthroughs some of the epidemics which in the Middle Ages
had been calamities of global scale, became a thing of the past. The
problem is that the transhumanism reduces a human being to his/her
biological or, in the patristic terms, bodily constituent and believes
that with the view of perfecting it, it is permissible to give up moral
norms and go beyond the limits of what is morally admissible. The
transhumanism promises the humanity “digital immortality,” the
overcoming of physical limitations and, practically, the creation of a
new man. Through movies and literature an idea is penetrating the minds
of our contemporaries that people need “alteration,” “renewal” or, using
computer terms, “upgrade.” This is a new form of anti-Christianity that
declares sincere concern for man’s good, but in reality completely
destroys the true notions of humaneness and of human being as an image
of God.
It is very easy to answer a question about future
tasks of the Church and its reaction to the present-day challenges. The
Church will continue to do what it has always done, that is, to preach the Gospel of the Kingdom of God that has come down to earth.
To this day the Church has preserved intact the basic truths about man,
his inward life, his spiritual and emotional problems and the ways to
solve them. These truths were not invented by us, but were revealed to
us by God the Creator of man Who shared with us His Divine plan as to
what the man is called to become. With full responsibility the Church
says today, as it said thousand years ago: yes, we know what the man is
to become. It is not an area of guessing or hypotheses, but sound and
expert knowledge. I will name several virtues that have determined the
life of the Church since the apostolic times and that help it show the
path of development to both individuals and societies.
The first virtue
is Christians’ attitude to each other. In his Apology, Tertullian, a
Christian writer of the 2nd century, refers to the sayings of the
heathens about Christians: “See, they [the heathens] say, how they [the
Christians] love one another… how they are ready even to die for one
another”[3].
This exclamation of amazement shows what lay at the core of the
Christian mission. To this day the Christian love can and does manifest
itself in sincere personal concern for those who are near, in patient
bearing of one another’s burdens.
The second virtue,
intrinsic to the Church, defines its attitude to everything beyond it.
Christians could be loyal to the state, to the social order with its
customs, and even to the culture rooted in the heathenism, but with an
important reservation, namely, that the loyalty would not affect the
faithfulness to Christ’s truth. According to St. Justin Martyr, the
Logos is implanted in every race of men, therefore, the best of what was
in compliance with the Logos needed to be perceived and rethought, not
rejected and denied. “Whatever things were rightly said among all men,
are the property of us, Christians,” the martyr wrote in his apology[4].
By their wide and generous worldview the Christian thinkers of the
Early Church helped incorporate the best of the antique heritage into
the well-designed building of the emerging New Testament culture.
The third most important virtue
of the Church is its orientation towards the eschatological perspective
underlying the Christian understanding of history. While celebrating
the Eucharist in remembrance of the Saviour, Christians at the same time
felt that the coming of the Lord Jesus was at hand. They lived in the
joyful foretaste of the triumph of the Kingdom of God, not in fear of
the coming “doomsday.” The celebration of the Sacrament of Thanksgiving,
together with deeds of love, was the outset of the new Kingdom – not
the Kingdom of this world, but the Kingdom wherein God reigns and love
and truth triumph. The Bible speaks not only of the ancient times, but
also of the future, when, according to St. Paul, “God may be all in all”
(1 Cor 15:28). The whole early Christianity was deeply permeated with
the joy of breaking through the creation’s doom to death: the
Resurrection of Christ has already come, and it will reach every human
being.
So, the internal unity in brotherly love, kindness
to those around us and to the outer world without any concessions in
what concerns the truth of the Gospel, and, finally, the joyful sense of
nearness of the eternal Kingdom of Christ and of everyone’s
resurrection – these are the three major virtues of the Church that help
it show the way to people for transfiguring their personal and social
life at all levels.
The Church says that the purpose of human life is to attain communion with God and freedom from slavery to sin.
That is the Church’s response to the aforementioned temptation of
scientism and transhumanism. The technological development itself is
harmless, but it can become a false aim if people lose understanding of
the spiritual dimension in their life. Man’s “upgrade” is possible, only
not through biotechnological transformations, but by purifying the
heart from passions and gaining virtues, first and foremost, the virtue
of love that likens us to God. While the philosophy of transhumanism
offers digital immortality to the humanity, the Lord granted the true
immortality to the human being. Today even within the secular scientific
community a question arises more and more often: can we say that a
fruit of the scientific and technological progress preached by the
transhumanism is a man? What are objective criteria of “humanity,” about
which anyone daring to “improve” human nature must not forget? We,
Christians, have the answer. The standard of humanity is Christ the New
Adam Who not only fulfilled the original plan for man of God the Father,
but also destroyed by His death and resurrection the fear of suffering
and death – the major obstacles that prevent us from having the
plenitude of life. According to St. Paul, “no other foundation can any
one lay than that which is laid, which is Jesus Christ” (1 Cor 3:11).
Today as well God in Christ addresses Himself to the whole of mankind
with a simple message that the life of the human being depends, first of
all, on his/her ability to love, not on the possession or lack of some
high-tech gadgets. Even if, supposedly, the technological development
will help prolong considerably life expectancy, what mechanism or what
programme can help master the art of selflessness, mercy, respect,
kindheartedness, faithfulness, gratitude and compassion? Without the
cultivation of these essential qualities the life of people, even
surrounded by the newest gadgets, is doomed to inferiority.
In
fulfilling its task, unchanging for two thousand years, of preaching
the Truth about God and man, the Church is called, at the same time, to
find appropriate forms and words in order to convey the Gospel message to the contemporaries in plain and accessible language.
Of course, it does not imply the “primitivization,” simplification of
the Orthodox teaching in favour of the mosaic thinking and superficial
omniscience. However, everything that is being said to the outer world
on behalf of the Church must prove to be relevant and vital. Our message
should not contain beautiful but inapplicable words. Our message should
reveal to the world those virtues of a Christian and of a Christian
society that I mentioned before. Both priests and laypeople are called
to convey this message. A missionary is not a specific profession, but
the normal state of any Christian. The missionary is the one bringing
the Gospel to those who do not know Christ. By his/her life every member
of the Church is called to bear the living and sincere witness to what
it means to be with Christ in the Church. This is the shortest and the
right way to attain the fullness of life and personal happiness.
I
have some special words for the youth. All the temptations which I
mentioned today, such as disdain for the eternal word of the Gospel,
neglect of family, arrogant conviction in the dominance of scientific
knowledge over perfection of the inner self, dehumanization under
pretence of caring for people, are targeted and will be targeted, first
and foremost, at you, young people. But it is you who have all the
necessary energy and concern in order not to succumb to these
temptations and go along the way offered by the Church through
friendship in the highest sense of this word, through openness and
creative comprehension of the world around you, but without any
compromise with the word of God, through the aspiration to the future
and with the understanding that the crown of everything is the meeting
with Christ. You – God willing – have many decades of life ahead of you,
but even now you are called to change society by changing yourselves.
The
Church, being the theandric entity, finds itself in society and outside
of it at the same time. We should most seriously ponder on bridging the
artificial gap between the life of society and traditions of the
Church. The Early Church did not fear to incorporate into its tradition
the best of what was available, for instance, in the fundamental
concepts of philosophy, or achievements of the classical Greek and Roman
cultures. Such integration is a very delicate process that demands not
only time, but also thoroughness and wisdom. Therefore, it is very
important to cultivate an active dialogue of the Church with the world
of culture and to considerably expand the area of the Church’s
cooperation with scholars. The Church is open to contacts with all those
who sincerely wish to maintain this dialogue.
A lot of
work lies ahead of us. In our domestic mission we should move along the
way of cooperation between the Church and society so that the world may
open its doors wider for love, compassion and mercy. In the pan-Orthodox
context we must take great pains to preserve the unity of Orthodoxy.
The result of this work will largely depend on how unanimous and
consistent will be the all-Orthodox support for the suffering brothers
and sisters in Ukraine and on how convincing and firm we will be in
upholding the church order based on the centuries-long Tradition of the
Church.
I personally ask for your prayers so that the Lord may strengthen me in carrying out the ministry entrusted to me.
May
God grant the Russian Orthodox Church success in its witness before the
entire world to Jesus Christ as the True God and Saviour, and to His
Church as the ship of sanctity and love, under the sails of which any
person can head for the future with hope!
[1] Rosanov, Vasily. Italian Impressions. Paestum[2] Kireevsly, Ivan. On the Nature of the Enlightenment of Europe and Its Relation to the Enlightenment of Russia.
[3] Tertullian. The Apology, 39.
[4] St. Justin Martyr. The Second Apology.
Ομιλία του Πατριάρχη Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κυρίλλου κατά την επίσημη εκδήλωση με αφορμή την δεκαετή επέτειο της Τοπικής Κληρικολαϊκής Συνόδου και της ενθρονίσεως του Πατριάρχη το έτος 2009
Στις 31 Ιανουαρίου 2019 στη Μεγάλη Αίθουσα του Κρατικού Μεγάρου
του Κρεμλίνου πραγματοποιήθηκε επίσημη εκδήλωση με αφορμή τη δεκαετή
επέτειο της Τοπικής Κληρικολαϊκής Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας της
Ρωσιας και της ενθρονίσεως του Πατριάρχη Κυρίλλου. Ο Αγιώτατος
Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσσιών Κύριλλος απηύθυνε ομιλία στους
παρόντες ως κάτωθι:
Πολυσέβαστε Βλαδίμηρε Βλαδιμήροβιτς,
Πρόεδρε της Ρωσικής Ομοποσνδίας, Πολυσέβαστε Ίγκορ Νικολάεβιτς, Πρόεδρε
της Δημοκρατίας της Μολδαβίας, Αγιώτατε και Μακαριώτατοι, Σεβασμιώτατοι
και Θεοφιλέστατοι, σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί αδελφοί και αδελφές,
Διερχόμενοι
το συμβολικό χρονικό σταθμό της δεκαετούς επετείου της Τοπικής
Κληρικολαϊκής Συνόδου του 2009, εστιάσαμε το βλέμμα μας στην πορεία, την
οποία διανύσαμε, και ενημερωθήκαμε για τα αποτελέσματα της δεκαετίας,
τα οποία μόλις μάς παραδόθηκαν για την σχετική παρουσίαση, που
προβλήθηκε σε οπτικό-ακουστικό υλικό. Και ο πρώτος μου λόγος, με τον
οποίο θα ήθελα να ξεκινήσω την ομιλία μου, είναι η ευχαριστία στο ἐν
Τριάδι Θεό για όσα έζησε όλα αυτά τα χρόνια η Εκκλησία μας. Ιδιαιτέρως
αγαπητές σε μένα είναι οι μεταρρυθμίσεις στην οργάνωση της λειτουργίας
τω ενοριών, η ανάδειξη νέων μορφών εκκλησιαστικής διακονίας με συμμετοχή
τόσο του κλήρου, όσο και των λαϊκών: ιεραποστολική-μορφωτική,
θρησκευτική-εκπαιδευτική, κοινωνική και εκείνη των νέων. Και τούτο δεν
γίνεται μόνο στην πρωτεύουσα και τις μεγαλουπόλεις, αλλά και στην
επαρχία, όπου με την ανάδειξη των 150 νέων εκκλησιαστικών επαρχιών –
σήμερα υπάρχουν 309 εκκλησιαστικές επαρχίες συνολικά – σε πολλά μέρη
ενισχύθηκε ο ενοριακός βίος, αναδείχθηκαν δραστήριοι κληρικοί, νεανικό
δυναμικό, και κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό, συστάθηκαν 9 386 νέες
ενορίες για να αποτελέσουν συνολικά 38 649.
Ευχαριστώ όσους δραστηριοποιήθηκαν και προσέφεραν στην εύρυθμη οργάνωση της εκκλησιαστικής ζωής όλα αυτά τα χρόνια.
Η
Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία περιλαμβάνει πολλές χώρες, στην πλειοψηφία των
οποίων έχουμε αγαθές σχέσεις με κρατικές αρχές. Ιδιαίτερη μου
ευγνωμοσύνη οφείλω στους ηγέτες αυτών των χωρών – τόσο τους παρόντες εδώ
σήμερα, όσο και τους απόντες από τη σημερινή συνάντηση – για την
εποικοδομητική αλληλεπίδραση, τη συνεργασία, την κατανόηση του ρόλου της
Εκκλησίας μέσα στην Πολιτεία και την Κοινωνία.
Έλλειψη
μιας τέτοιας κατανοήσεως σήμερα παρατηρείται ιδιαίτερα, δυστυχώς, στην
Ουκρανία. Εκεί είναι, όπου ερχόμαστε σήμερα αντιμέτωποι με μια από τις
πλέον περίπλοκες φάσεις στη μακραίωνη πορεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Η
συνεχής ένταση της πολιτικής καταστάσεως, αρχής γενομένης από το έτος
2014, πίεση η οποία εντείνεται προς την κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη
Εκκλησία από τις αρχές, το ουκρανικό σχίσμα και τις ακραίες πολιτικές
δυνάμεις, και στη συνέχεια η παράνομη εισπήδηση της Κωνσταντινουπόλεως
στο χώρο της Ουκρανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, με επιστέγασμα τη χορήγηση
του λεγόμενου «αυτοκεφάλου» στο συσταθέν από σχισματικούς
ψευδο-εκκλησιαστικό μόρφωμα, η θέσπιση νόμων από την Πολιτεία στο τέλος
του 2018 και αρχές του 2019, που εισάγουν διάκριση – όλα αυτά οδήγησαν
σε παραβάσεις δικαιωμάτων των πιστών της κανονικής Εκκλησίας, τις
καταλήψεις των Ι. Ναών αυτής και την υποδαύλιση του διομολογιακού
μίσους. Παρά ταύτα, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία δίδει ένα εντυπωσιακό
παράδειγμα εμμονής στην πίστη και εσωτερικής ενότητας. Πιστεύω ότι συν
Θεῷ θα μείνει στην αλήθεια και στο φως ἐν όψει όλων αυτών των
δοκιμασιών, ενώ οι επαναστατούντες κατ’ αυτής δυνάμεις του σκότους θα
διασκορπισθούν «ὡς ἐκλείπει καπνός» (Ψαλ. 67.3).
Ας
προσευχηθούμε να αντιμετωπίσει αυτούς τους πειρασμούς η Εκκλησία, όπως
επικρατούσε πάντοτε επί των αιρέσεων και ανωμαλιών στο διάβα της
ιστορίας, να κοπάσουν οι θυελλώδεις άνεμοι και εμείς, χωρίς να
ταραχθούμε από τις απειλές, να συνεχίζουμε την οικοδομή του
θεμελιωθέντος επί του ακρογωνιαίου λίθου του Χριστού κτηρίου της
Εκκλησίας.
Στον λόγο μου θα ήθελα να
ασχοληθώ με τους στοχασμούς για την κατεύθυνση, προς την οποία πρέπει να
προχωρήσουμε. Δεν νομίζω ότι οφείλω να μιλήσω σήμερα περί όσων έγιναν,
αλλά θέλω να σας καταθέσω τις σκέψεις, τους συλλογισμούς, τα όνειρα και
τις ελπίδες μου, οι οποίες γεννιούνται στη καρδιά και στο μυαλό μου.
Κάθε
εποχή έχει τα ιδιαίτερα αυτής χαρακτηριστικά. Η Εκκλησία ως ζων Σώμα
Χριστού του Σωτήρος, διατηρώντας την ακεραιότητα και την πιστότητά της
προς την Κεφαλή, παράλληλα ευρίσκεται σε συνεχή διαδικασία της
επικαιροποιήσεως του Ευαγγελίου, της δημιουργικής συνειδητοποιήσεως του
ποιο ακριβώς μήνυμα κομίζει στο σύγχρονο κόσμο ο Σωτήρας. Κάθε εποχή
έθεσε δικούς της, αγνώστους παλαιότερα, στόχους και η ιστορία δεικνύει
πως τους πετύχαινε η Εκκλησία. Μπορούμε να επαναφέρουμε στη μνήμη μας
την αντιπαράθεση μεταξύ της πρώτης χριστιανικής κοινότητας και της
ισχυράς παραδόσεως του παλαιδιαθηκικού νομικού συστήματος˙ τη συνάντηση
του χριστιανισμού με τον πολύμορφο εθνικό κόσμο με το φιλοσοφικό και το
πολιτιστικό αυτού υπόβαθρο˙ τη σύγκρουση με τη δοκιμασμένη και αμείλικτη
μηχανή του Ρωμαϊκού κράτους. Πῶς μπορούσαν και τόλμησαν οι πρώτοι
χριστιανοί με πενιχρές αυτών δυνάμεις να αναμετρηθούν με αυτούς τους
κολοσσούς, οι οποίοι μέχρι και σήμερα προσδιορίζουν ἐν πολλοῖς τις
ιδιαιτερότητες της Ευρωπαϊκής κουλτούρας και του πολιτισμού; Ξέρουμε ότι
τελικά ο χριστιανισμός αναδείχθηκε ισχυρότερος και αυτός επικράτησε,
γινόμενο νέο φύραμα και μεταμορφώνοντας όλα αυτά τα φαινομενικά
απαραβίαστα και αυτοτελή θεμέλια της κοινωνικής ζωής, του πολιτεύματος,
της φιλοσοφικής κληρονομιάς, του αρχαίου πολιτισμού. Από την ημέρα της
συστάσεώς της η Εκκλησία διαθέτει όλα τα απαραίτητα μέσα για τη σωτηρία
του κόσμου, ενώ οι χριστιανοί καλούνται να τα καθιστούν γνωστά στον
κόσμο, ακόμη και εάν μας προτρέπουν σήμερα να τηρούμε σιωπή και να
αδρανούμε. Η Εκκλησία είναι μάρτυρας της αιωνίου ζωής και ως φύλακας
των λόγων του Θεού ζει με πρόγευση του μέλλοντος. Κεφαλή της Εκκλησίας
είναι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, ο Θεάνθρωπος, σε Αυτόν κυρίως
είμαστε προσανατολισμένοι για να καταλάβουμε ποιος μπορεί και οφείλει
να γίνει ο άνθρωπος.
Εδώ και πολύ
καιρό ευρισκόμεθα μπροστά στις σκληρές πολιτιστικές μεταβολές στο
σύγχρονο κόσμο, όπου επιταχύνεται η απόρριψη των παραδοσιακών καθολικών
αξιών. Μεγαλώνει η ρήξη μεταξύ της καλής ειδήσεως του χριστιανισμού και
εκείνου του ιδεολογικού παραδείγματος, εντός του οποίου κινείται η
σύγχρονη ανθρωπότητα. Αναθεωρούνται οι αντιλήψεις περί του Δημιουργού,
του κόσμου και του ανθρώπου, των ηθικών αρχών, των σχέσεων μεταξύ των
ανθρώπων, της θέσεως της θρησκείας μέσα στην κοινωνία και την ατομική
ζωή. Αυτές οι τάσεις είναι κάθε άλλο παρά καινοφανείς. Ακόμη στις αρχές
του 20ου αι. ο φιλόσοφος Βασίλειος Ρόζανοφ σημείωσε ότι «η
ύπαρξη άνευ ανωτάτων ιδεών επικρατεί και φαίνεται να επικρατήσει επί
του χριστιανισμού, όπως ο χριστιανισμός κάποτε επικράτησε επί του
κλασικισμού»[1].
Με άλλα λόγια, ο αγώνας υπέρ των ψυχών δεν διεξάγεται οπωσδήποτε με
απροκάλυπτη επίθεση των δυνάμεων του κακού, αλλά με σταδιακή εξάλειψη
της θυσιαστικής αγάπης υπέρ της καταναλωτικής ανέσεως, των μικροσκοπών,
της πνευματικής και ψυχικής χαλαρώσεως. Σήμερα καθίσταται ολοφάνερα ότι
αυτές οι προβλέψεις του σπουδαίου Ρώσου στοχαστή λαμβάνουν σάρκα και
οστά με ταχύτατους ρυθμούς. Αναδειχθήκαμε μάρτυρες της ραγδαίας
εξελίξεως τεχνολογιών, των πολιτικών και οικονομικών μεταβολών, της
αλλαγής των κοινωνικών παραδειγμάτων, και αυτές οι μεταβολές δεν
αποβαίνουν πάντοτε για το καλό της ανθρωπότητας. Θα επιστήσω την προσοχή
σε μερικές τις πλέον σημαντικότερες προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει
η Εκκλησία στο σύγχρονο κόσμο. Η πρώτη πρόκληση είναι η επιθυμία
επιβολής περιορισμού στην επίδραση της Εκκλησίας στον άνθρωπο και την
κοινωνία. Από την αφετηρία του χριστιανισμού ο εχθρός του ανθρωπίνου
γένους επαναστατεί κατά της Εκκλησίας του Χριστού με ποικίλους τρόπους:
από τους απροκάλυπτους διωγμούς σε βάρος των χριστιανών μέχρι τις
απόπειρες να κηρυχθεί απαρχαιωμένος και ξεπερασμένος ο χριστιανισμός. Η
εκκοσμικευμένη κοινωνία του σήμερα είναι υπέρ της κατατάξεως της
Εκκλησίας στη θέση του «λαογραφικού μουσείου», όπου οι πιστοί διατελούν
απλοί φύλακες των παραδόσεων, χωρίς να έχουν σχέση με τη πραγματική ζωή
των συγχρόνων τους. Και όμως η Εκκλησία, ως «στῦλος καὶ ἑδραίωμα τῆς
ἀληθείας» (Α΄ Τιμ. 3.15), δεν είναι μόνο φύλακας των υψηλών, διαχρονικών
ιδεών. Η Εκκλησία είναι ένας χώρος πνευματικής ανακαινίσεως του
ανθρώπου και της κοινωνίας. Το Ευαγγέλιο του Χριστού είναι ο ζωοποιών
λόγος, είναι η καλή είδηση, η οποία αποβλέπει στο μέλλον του κάθε
ανθρώπου ξεχωριστά και της ανθρωπότητας ἐν γένει. Μέσα στην Εκκλησία ο
άνθρωπος είναι ικανός να καταστεί πράγματι ελεύθερος. Και δεν πρόκειται
για μια ανεύθυνη ελευθερία «ο, τι θέλω κάνω», αλλά για μια ελευθερία
ενός φίλου του Θεού. Η ελευθερία, η οποία κείται στη βάση της αυθεντικής
αγάπης και αυθεντικής δημιουργίας. Ναι, μεν ο λόγος περί Χριστού μέχρι
και σήμερα μπορεί να είναι «σκληρὸς» (πρβλ. Ἰω. 6.60), δηλαδή με
δυσκολία γίνεται αποδεκτός από τον άνθρωπο, ο οποίος έχει βαθιά του
ριζωμένη συνήθεια προς τον εγωϊσμό. Αντίθετα, τα δόγματα και τα
συστήματα, τα οποία υποστηρίζουν και προωθούν την ανθρώπινη ιδιοτέλεια,
προτρέπουν τον άνθρωπο να επιδίδεται σε επιθυμίες και πάθη, δελεάζουν
διότι εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη επιθυμία για απολαύσεις και ανέσεις.
Ακριβώς σε αυτό το καθημερινό και χρηστικό επίπεδο σε περισσότερες
περιπτώσεις και γίνεται αυτή η αντιπαράθεση με το χριστιανισμό. Σήμερα η
Εκκλησία καλείται σε ιδιαίτερη μαρτυρία του ότι η διαφύλαξη της
θρησκευτικής και κυρίως χριστιανικής κοσμοθεωρίας αποτελεί εγγύηση για
τη μη αποσύνθεση της προσωπικότητας, εγγύηση της βιωσιμότητας του
σύγχρονου πολιτισμού μέσα από την υπέρβαση της εγωιστικής ασυδοσίας και
βίας.
Σπουδαία επιμέρους
εκδήλωση αυτής της αντιπαραθέσεως αποτέλεσε η κρίση του θεσμού της
οικογένειας. Στο σύγχρονο πολιτισμό η έννοια της οικογένειας διαλύεται
πέρα από κάθε αναγνώριση. Στην κοινωνική συνείδηση εσπάρησαν και
φυτρώνουν δυναμικά οι σπόροι των ψευδών ιδεών περί σπουδαιότητας του
λεγόμενου «φυλετικού αυτοπροσδιορισμού», περί ανάγκης της από νωρίς
αναπτύξεως της σεξουαλικότητας των παιδιών, περί ποικιλίας μορφών των
ενώσεων γάμου, περί φυσιολογικότητας και κανονικότητας των λεγομένων
«δοκιμαστικών γάμων», περί κινήσεως της θεληματικής απαιδίας, του
λεγόμενου «childfree». Αυτοί και πολλοί άλλοι «ιοί» καταστρέφουν τις
παραδοσιακές οικογενειακές αξίες. Ἐν τῳ μεταξύ, αυτές οι δύο λέξεις,
δηλαδή οι «οικογενειακές αξίες» δεν μιλούν μόνο για μία από τις οδούς
επιτεύξεως της αιωνίου ζωής, αλλά και αποτελούν ταυτόχρονα εγγύηση τόσο
της προσωπικής ευτυχίας των γονέων και των παιδιών επί της γης, όσο και
της μόνιμης βάσεως του κοινωνικού βίου. Αρνούμενος να ακολουθήσει τις
θεμελιώδεις χριστιανικές αλήθειες περί ανθρώπου ο πολιτισμός καθίσταται
απροστάτευτος μπροστά στο χάος, ο οποίος αποβαίνει καταστρεπτικός για
τις ανθρώπινες κοινωνίες και ζωές.
Μία δεύτερη πρόκληση είναι οι εντεινόμενες προσπάθειες ερμηνείας υπό
το ιδεολογικό και όχι αμιγώς επιστημονικό πρίσμα των δεδομένων των
επιστημονικών κλάδων, και ιδίως εκείνων όπως η ψυχολογία, η
κοινωνιολογία, η νευροφυσιολογία και πολλοί άλλοι. Ο «επιστημονικός
αθεϊσμός» της σοβιετικής εποχής αποτελεί πλέον προϊόν του παρελθόντος,
αλλά οι ιδεολόγοι του σύγχρονου επιστημονισμού (η πίστη στην
παντοδυναμία της επιστήμης και η απολυτοποίηση του ρόλου της στην
κουλτούρα) πιστεύουν ότι η επιστήμη είναι σε θέση να λύσει κάθε
ανθρώπινο πρόβλημα στο σύγχρονο κόσμο. Μια τέτοια προσέγγιση εξέρχεται
ουσιαστικά των ορίων της εφικτής λειτουργίας της επιστήμης στην
ανθρώπινη ζωή και αντιπαραβάλλει τεχνητά τη επιστήμη με τη θρησκεία.
Τόσο ο ιερέας, όσο ο ψυχολόγος και ο ψυχοθεραπευτής ο καθένας οφείλει να
ασχολείται με την υπόθεσή του, ενώ από κοινού να βοηθούν τον άνθρωπο. Η
επιτυχία της συνεργασίας τους εξαρτάται μεταξύ άλλων και από τη διάδοση
εκείνης της πνευματικής εμπειρίας, την οποία κατέχει η Ορθόδοξη
Εκκλησία, αλλά η οποία αγνοείται από αρκετούς. Ένας εξαιρετικός
φιλόσοφος Ivan Vasilyevich Kirievsky έγραφε επ’αυτού: «Εκείνο μόνο
επιθυμώ, ώστε εκείνες οι αρχές της ζωής, οι οποίες φυλάσσονται από τη
διδασκαλία της αγίας Ορθοδόξου Εκκλησίας, να ποτίζουν τις πεποιθήσεις
ανθρώπων μας όλων των βαθμών και τάξεων, ώστε αυτές οι ανώτατες αρχές να
επικρατήσουν επί του ευρωπαϊκού διαφωτισμού χωρίς όμως να τον
εκτοπίζουν, αλλά αγαλλιάζοντάς τον με την πληρότητά τους, να του
προσδίδουν το ανώτατο νόημα και να εξασφαλίσουν την πρόοδο του»[2].
Φρονώ ότι και σήμερα στην ημερήσια διάταξή μας εντάσσεται ο ίδιος
στόχος. Η αντιμετώπισή του θα επιτρέψει και τον εμπλουτισμό της
επιστήμης και τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων.
Από τις εκφάνσεις του προβλήματος του επιστημονισμού είναι ο
κίνδυνος της απανθρωπίσεως της ανθρωπότητας ως αποτέλεσμα της διαδόσεως
των ιδεών της διανθρωπισμού, δηλαδή της «εξόδου των ορίων του
ανθρωπίνου», της προωθήσεως μιας ποιοτικής βελτιώσεως της φύσεως του
ανθρώπου μέσω επιστήμης και τεχνολογιών. Οι διανθρωπιστές επικαλούνται
συχνά την επιθυμία να μειώσουν τις ταλαιπωρίες του ανθρώπου, να
καταστήσουν τελειότερη τη φυσική του ύπαρξη. Αυτές οι ιδέες καθαυτές δεν
είναι κακές. Γνωρίζουμε πλήθος εκπληκτικών επιστημονικών ανακαλύψεων,
οι οποίες απέβησαν πραγματικά καλές για την ανθρωπότητα. Επί
παραδείγματι, χάριν στις ανακαλύψεις στον τομέα ιατρικής παρελθόν πλέον
αποτελούν ορισμένες επιδημίες, οι οποίες την εποχή του Μεσαίωνα υπήρξαν
παγκόσμιες συμφορές. Το πρόβλημα του διανθρωπισμού συνίσταται στο
περιορισμό του ανθρώπου στη βιολογική, ή μιλώντας αγιοπατερικά, στη
σωματική του υπόσταση, για την τελειοποίηση της οποίας οι θιασώτες της
νέας διδασκαλίας ανέχονται την παράβαση των ηθικών αρχών και την έξοδο
των ορίων του ηθικώς αποδεκτού. Ο διανθρωπισμός υπόσχεται στην
ανθρωπότητα τη «ψηφιακή αιωνιότητα», την υπέρβαση των φυσικών
περιορισμών, την εκ των πραγμάτων δημιουργία νέου ανθρώπου. Η συνείδηση
των συγχρόνων μας μέσω ταινιών και λογοτεχνίας εμποτίζεται τακτικά με
ιδέα ότι ο άνθρωπος θέλει «ανασκευή», «ανακαίνιση» ή, χρησιμοποιώντας
την ορολογία της βιομηχανίας υπολογιστών, «αναβάθμιση», το λεγόμενο
upgrade. Πρόκειται για μια νέα μορφή του αντιχριστιανισμού, η οποία
κηρύσσει την ειλικρινή μέριμνα για το καλό του ανθρώπου, ενώ στην
πραγματικότητα καταστρέφει τις αυθεντικές αντιλήψεις περί ανθρωπότητας
και του ανθρώπου ως εικόνας Θεού.
Είναι πολύ απλή η απάντηση στο ερώτημα σχετικά με τα περαιτέρω
καθήκοντα της Εκκλησίας και την αντίδρασή της στις προκλήσεις της
σύγχρονης εποχής. Η Εκκλησία θα συνεχίζει να πράττει εκείνο, το οποίο
έπραξε πάντοτε, δηλαδή: θα κηρύττει το Ευαγγέλιο της Βασιλείας του Θεού,
του ἐληλυθότος εἰς τόν κόσμον. Η Εκκλησία διαφυλάττει μέχρι σήμερα
αναλλοίωτες τις βασικές αλήθειες περί ανθρώπου, περί ιδιαιτεροτήτων του
εσωτερικού του βίου, περί πνευματικών και ψυχικών αυτού προβλημάτων και
τρόπων επιλύσεως αυτών. Αυτές τις αλήθειες δεν έχουμε επινοήσει εμείς,
αλλά μᾶς αποκαλύφθηκαν από το Θεό Δημιουργό του ανθρώπου, ο Οποίος μᾶς
κατέστησε κοινωνούς του σχεδίου Του για τον άνθρωπο. Η Εκκλησία με πλήρη
ευθύνη μιλά σήμερα, όπως και μία χιλιετία πριν: ναι, ξέρουμε ποιος
οφείλει να γίνει ο άνθρωπος. Και δεν πρόκειται για μαντείες και
υποθέσεις, αλλά για μια αξιόπιστη και υπεύθυνη γνώση. Θα παραθέσω
μερικές ιδιότητες χαρακτηριστικές της ζωής της Εκκλησίας από
αποστολικούς ακόμη χρόνους, τις οποίες χρησιμοποιεί αυτή ως δείκτες
πορείας τόσο για τον επιμέρους άνθρωπο, όσο και για την κοινωνία γενικά.
Η πρώτη ιδιότητα – είναι η στάση των χριστιανών έναντι αλλήλων. Ο
χριστιανός συγγραφέας του Β΄ αι. Τερτυλλιανός στον «Απολογητικό» του
παραθέτει μαρτυρίες των εθνικών για τους χριστιανούς της εποχής τους: «Κοίταξε,
λέγουν [οι εθνικοί] πως αυτοί [δηλαδή οι χριστιανοί] αγαπούν αλλήλους,
<…> πόσο πρόθυμοι είναι μέχρι και να πεθάνουν ο ένας για τον άλλο»[3].
Αυτή η κραυγή εκπλήξεως από τους εθνικούς αποδεικνύει το ποιο ήταν ένα
από τα θεμέλια της χριστιανικής αποστολής. Η χριστιανική αγάπη μέχρι
σήμερα μπορεί να εκδηλώνεται στην ανιδιοτελή κοινωνική αλληλεγγύη, στην
επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης, στην ειλικρινή προσωπική μέριμνα
για τους πλησίον, στην υπομονετική άρση των βαρών αλλήλων.
Η δεύτερη ιδιότητα, την οποία έχει έμφυτη η Εκκλησία, χαρακτηρίζει
τη στάση της έναντι εκείνων, τα οποία ευρίσκονται πέραν αυτής. Οι
χριστιανοί θα μπορούσαν να δηλώνουν νομιμοφροσύνη στην πολιτεία και την
κοινωνική τάξη με τα έθιμά του και ακόμη στον πολιτισμό, το ριζωμένο
στην ειδωλολατρία με μια σπουδαία επιφύλαξη: αυτή η νομιμοφροσύνη
επεκτεινόταν μέχρι το όριο, το οποίο άγγιζε την πιστότητα στην αλήθεια
του Χριστού. Κατά τον Άγιο Ιουστίνο τον Φιλόσοφο και Μάρτυρα, ολόκληρο
το ανθρώπινο γένος μετέχει του Θείου Λόγου, γι΄αυτό ο, τι καλύτερο, το
οποίο συμφωνεί με το Λόγο, θα έπρεπε να προσληφθεί και επανεξετασθεί,
και όχι να απορριφθεί και να αρνηθεί. «Ο, τι καλύτερο ειπώθηκε από κάποιο ανήκει σε μας τους χριστιανούς», γράφει ο Μάρτυρας στην Απολογία του[4].
Μια ευρεία και μεγαλόψυχη προσέγγιση του κόσμου από χριστιανούς
στοχαστές της πρώιμης Εκκλησίας συνέβαλε στο να ενταχθεί στην αρμονική
οικοδομή του υπό σύσταση καινοδιαθηκικού πολιτισμού ο, τι καλύτερο
υπήρχε στην αρχαία κληρονομιά.
Η
τρίτη σπουδαία ιδιότητα της Εκκλησίας είναι η αναφορά στα έσχατα, η
οποία κείται στη βάση της χριστιανικής προσεγγίσεως της ιστορίας. Οι
χριστιανοί κατά την τέλεση της Ευχαριστίας εἰς ανάμνησιν του Σωτήρα
ζούσαν παράλληλα την εγγύτητα της επικείμενης παρουσίας του Κυρίου
Ιησού. Ήταν μια χαρμόσυνη πρόγευση του θριάμβου της Βασιλείας του Θεού
και όχι μια φοβισμένη προσδοκία της «συντέλειας του κόσμου». Η ιερουργία
του μυστηρίου της Ευχαριστίας, η αρμονικώς συνδυασμένη με τα έργα της
αγάπης, αποτελεί την έναρξη μίας νέας Βασιλείας, μίας Βασιλείας
οὐ ἐκ τοῦ κόσμου τουτου, μίας Βασιλείας, όπου κυβερνά ο Θεός και
επικρατούν η αγάπη και η δικαιοσύνη. Σ΄όλη την Ιερά Βίβλο είναι διάχυτες
οι αναφορές όχι μόνο στους αρχαίους χρόνους, αλλά και στους
μελλοντικούς, όταν κατά τον Απόστολο Παύλο, ὁ Θεὸς θα είναι τὰ πάντα ἐν πᾶσιν
(Α΄ Κορ. 15.28). Όλος ο πρώιμος χριστιανισμός ήταν έμπλεος μεγάλης
χαράς διότι ο Χριστός είχε ήδη θριαμβεύσει στο θάνατο, στον οποίο ήταν
καταδικασμένα τα πλάσματα: η Ανάσταση του Χριστού είχε ήδη γίνει και θα
έφθανε κάθε άνθρωπο.
Η εσωτερική,
λοιπόν, ενότητα στη φιλαδελφία, η καλοσύνη προς τους έξω και τον
περιβάλλοντα κόσμο, χωρίς να κάνουμε συμβιβασμούς ως προς την Ευαγγελική
αλήθεια και, τέλος, η χαρμόσυνη αποδοχή της εγγύτητας της αιωνίου
Βασιλείας του Χριστού και της κοινής αναστάσεως είναι οι τρεις
σημαντικότερες ιδιότητες της Εκκλησίας, με τις οποίες δείχνει την οδό
προς τη μεταμόρφωση τόσο της προσωπικής υπάρξεως, όσο και του κοινωνικού
βίου σε όλα τα επίπεδα.
Η
Εκκλησία λέγει ότι ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής συνίσταται στην κοινωνία
με το Θεό και την απελευθέρωση από τη δουλεία στην αμαρτία. Ιδού η
απάντησή της στον ὡς άνω πειρασμό του επιστημονισμού και του
διανθρωπισμού. Δεν βλάπτει αυτή καθ’ εαυτήν η εξέλιξη των τεχνολογιών.
Καίτοι, μπορεί να καταστεί ψευδο-σκοπός, εάν χαθεί η κατανόηση του
πνευματικού στοιχείου της ανθρώπινης ζωής. Η προαναφερθείσα «αναβάθμιση»
του ανθρώπου είναι εφικτή, όχι όμως μέσω βιοτεχνολογικών
μεταρρυθμίσεων, αλλά μέσω καθάρσεως της καρδιάς και αποκτήσεως των
αρετών, κυρίως της αγάπης, η οποία μας καθιστά όμοιους με το Θεό. Η
φιλοσοφία του διανθρωπισμού προτείνει στην ανθρωπότητα τη ψηφιακή
αιωνιότητα, ενώ ο Κύριος προσέφερε στον άνθρωπο την όντως αιωνιότητα.
Σήμερα, ακόμη και στην κοσμική επιστημονική κοινότητα ακούγεται ολοένα
και πιο δυνατά το ερώτημα: θα είναι δυνατό να χαρακτηρισθεί ως άνθρωπος
εκείνος ο καρπός της επιστημονικής και τεχνικής προόδου, τη δημιουργία
του οποίου κηρύσσει ο διανθρωπισμός; Τί είναι εκείνο, το οποίο άνθρωπο
καθιστά άνθρωπο; Ποια είναι τα αντικειμενικά κριτήρια της «ανθρωπιάς»,
τα οποία πρέπει να έχει πρωτίστως υπόψη του οποιοσδήποτε, που τολμά να
«βελτιώσει» την ανθρώπινη φύση; Εμείς, ως χριστιανοί, έχουμε τη σχετική
απάντηση: το μέτρο της ανθρωπιάς είναι ο Χριστός, ο Νέος Αδάμ, ο Οποίος
δεν μόνο εκπλήρωσε το αρχικό σχέδιο του Θεού και Πατρός για τον άνθρωπο,
αλλά και με το θάνατο και την ανάστασή Του εξαφάνισε το φόβο των
βασάνων και του θανάτου, δηλαδή τα κύρια εμπόδια για να απολαύσουμε την
πληρότητα της ζωής. Κατά τον Απόστολο Παύλο, «θεμέλιον γὰρ ἄλλον οὐδεὶς
δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείμενον, ὅς ἐστιν ᾿Ιησοῦς Χριστός» (Α΄ Κορ. 3.
11). Ο Θεός μέσω Χριστού απευθύνει και σήμερα ένα απλό μήνυμα στην
ανθρωπότητα: η ζωή του ανθρώπου εξαρτάται κυρίως από την ικανότητά του
να αγαπά και όχι από την παρουσία ή απουσία των έξυπνων συσκευών υψηλής
τεχνολογίας. Ακόμη κι εάν υποθέσουμε ότι η πρόοδος των τεχνολογιών θα
είναι σε θέση να επιμηκύνει ουσιαστικά τη διάρκεια ζωής, ποιος
μηχανισμός ή ποιο πρόγραμμα θα είναι σε θέση να διδάξουν την τέχνη, την
αυτοθυσία, το έλεος, το σεβασμό του άλλου, την εγκάρδια καλοσύνη, την
πιστότητα, την ευγνωμοσύνη και τη συμπάθεια; Χωρίς να καλλιεργούνται
αυτά τα σπουδαιότατα προσόντα ακόμη και σε περιβάλλον γεμάτο συσκευές
τελευταίων τεχνολογιών η ζωή είναι καταδικασμένη να είναι ελλιπής.
Ανταποκρινόμενη στο αναλλοίωτο στο διάβα των δύο χιλιάδων ετών
καθήκον της να κηρύττει την Αλήθεια περί Θεού και ανθρώπου η Εκκλησία
καλείται ταυτόχρονα να αναζητήσει τις πλέον κατάλληλες μορφές και τα
λόγια, προκειμένου να μεταφέρει την Ευαγγελική είδηση στους
σύγχρονους σε μια γλώσσα κατανοητή και προσιτή γι΄αυτούς. Πρόκειται,
βεβαίως, όχι για την απλούστευση της Ορθοδόξου διδασκαλίας υπέρ του
λεγόμενου «clip thinking» ή μιας επιπόλαιας παντογνωσίας. Αλλά όσα
λέγονται σήμερα εξ ονόματος της Εκκλησίας προς τον έξω κόσμο, πρέπει να
ελέγχονται για την επικαιρότητα και τη βιωσιμότητά τους. Δεν μπορεί ο
λόγος μας να αποτελείται από κάτι γενικά, όμορφα, αλλά εκ πρακτικής
απόψεως μη εφαρμόσιμα λόγια. Αυτός ο λόγος οφείλει να δείχνει στον κόσμο
εκείνες τις ιδιότητες του χριστιανού και της χριστιανικής κοινότητας,
οι οποίες αναφέρθηκαν πάνω. Η εκφορά αυτού του λόγου είναι κάλεσμα και
των ιερέων και των λαϊκών. Ο ιεραπόστολος δεν είναι ένα ειδικό
επάγγελμα, αλλά μια ομαλή κατάσταση οποιουδήποτε χριστιανού. Ο
ιεραπόστολος είναι εκείνος, ο οποίος κομίζει το Ευαγγέλιο σε όσους δεν
γνωρίζουν το Χριστό. Κάθε μέλος της Εκκλησίας καλείται με ζωντάνια και
ειλικρίνεια να μαρτυρεί με τη ζωή του ότι να μείνει κανείς με το Χριστό
μέσα στην Εκκλησία είναι η πλέον σύντομη και αξιόπιστη οδός προς την
πληρότητα της ζωής και την προσωπική ευτυχία.
Ιδιαίτερος λόγος μου είναι στους νέους. Αυτοί οι πειρασμοί στους
οποίους έκανα την αναφορά σήμερα: η περιφρόνηση του διαχρονικού
μηνύματος του Ευαγγελίου, η καταφρόνηση της οικογένειας, η αλαζονική
βεβαιότητα ότι η επιστημονική γνώση υπερέχει της καλλιέργειας του
εσωτερικού ανθρώπου, ο απανθρωπισμός με πρόσχημα την φροντίδα των
ανθρώπων – όλοι αυτοί οι πειρασμοί προσφέρονται και θα προσφέρονται
κυρίως σε σας, τους νέους. Εντούτοις, εσείς είσθε εκείνοι, οι οποίοι σε
μέγιστο βαθμό έχετε την απαραίτητη δυναμικότητα και το ενδιαφέρον,
προκειμένου να αντιμετωπίσετε αυτούς τους πειρασμούς, ακόμη και μέσω της
οδού, την οποία προτείνει η Εκκλησία. Μέσω φιλίας σε ύψιστη σημασία
αυτής της λέξεως, μέσω ανοικτής διαθέσεως και δημιουργικής προσεγγίσεως
του περιβάλλοντος κόσμου, χωρίς όμως να προχωρούμε σε συμβιβασμούς σε
βάρος του λόγου του Θεού, μέσω αναφοράς στο μέλλον με επίγνωση ότι
επιστέγασμα των πάντων είναι η συνάντηση με τον Χριστό. Εσείς, οι
οποίοι, πρώτα ο Θεός, έχετε μπροστά σας πολλές δεκαετίες της ζωής, από
τώρα καλείσθε να αλλάξετε την κοινωνία μέσω αλλαγής των εαυτών σας.
Η Εκκλησία, ως θεανθρώπινος οργανισμός, ευρίσκεται ταυτόχρονα εντός
και εκτός της κοινωνίας. Οφείλουμε να σκεφθούμε πολύ σοβαρά, πῶς να
ξεπεράσουμε αυτό το τεχνητό ρήγμα μεταξύ της ζωής της κοινωνίας και των
εκκλησιαστικών παραδόσεων. Η αρχαία Εκκλησία δεν φοβόταν να εντάξει στην
παράδοσή της ο, τι καλύτερο υπήρχε, λ.χ. στα εννοιολογικά εργαλεία της
φιλοσοφίας, στα ευρήματα και τις ανακαλύψεις του κλασικού Ελληνικού και
Ρωμαϊκού πολιτισμού. Αυτή η ένταξη είναι μια πάρα πολύ λεπτή διαδικασία,
η οποία δεν θέλει μόνο χρόνο, αλλά και μεγάλη προσοχή και σύνεση.
Γι΄αυτό είναι άκρως σημαντικό να αναπτυχθεί ο πλέον ενεργής διάλογος της
Εκκλησίας με τον κόσμο του πολιτισμού καθώς και να διευρυνθεί
ουσιαστικά το πεδίο συνεργασίας της Εκκλησίας με τους εκπροσώπους της
επιστήμης. Η Εκκλησία είναι ανοικτή σε επικοινωνία με όσους επιθυμούν
έναν ειλικρινή διάλογο.
Όλοι
εμείς θα πρέπει να εργασθούμε σκληρά τα επόμενα χρόνια. Στον τομέα της
εσωτερικής αποστολής οφείλουμε να κινηθούμε στην οδό προωθήσεως της
συνεργασίας της Εκκλησίας και της Κοινωνίας, προκειμένου να υπάρχει στον
κόσμο ο περισσότερος χώρος για την αγάπη, τη συμπάθεια και το έλεος.
Στα πανορθόδοξα πλαίσια μᾶς ζητούνται μεγάλες προσπάθειες να
διαφυλάξουμε την ενότητα της Ορθοδοξίας. Το αποτέλεσμα αυτών των
προσπαθειών θα εξαρτάται ἐν πολλοῖς από το γεγονός κατά πόσον
συντονισμένη και συνεπή θα αποδειχθεί η πανορθόδοξη υποστήριξη των
δοκιμαζομένων ομοδόξων χριστιανών στην Ουκρανία και κατά πόσον πειστικοί
και σταθεροί θα είμαστε στην εμμονή μας στην εκκλησιαστική τάξη, η
οποία βασίζεται στη μακραίωνη παράδοση της Εκκλησίας.
Προσωπικά παρακαλώ να εύχεσθε ο Θεός να με ενδυναμώνει για την περαιτέρω άσκηση της ανατεθείσης σε μένα διακονίας.
Ο Θεός να δώσει ώστε η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία να προοδεύει και
εφ΄εξής μαρτυρώντας σε ολόκληρο τον κόσμο ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο
Αληθινός Θεός και Σωτήρας, και ότι η Εκκλησία Αυτού είναι το σκάφος της
αγιότητας και αγάπης, κάτω από τα πανιά του οποίου ο καθένας μπορεί να
πορευθεί στο μέλλον με ελπίδα!
[1] Rozanov V.V. Italianskiye Vpechatleniya. Pestum.
[2] O charaktere prosvesheniya Evropy i ego otnoshenii k prosvesheniu Rossii // Kirievski I.V.
[3] Τερτυλλιανός. Απολογητικός, 39.
[4] Άγιος Ιουστίνος ο Φιλόσοφος. Β΄ Απολογία.