Η αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας από την Εκκλησία της
Ελλάδος λειτούργησε σαν το πιστόλι του αφέτη. Απομένει, μέσα από το
πρίσμα του εκκλησιαστικού χρόνου, να διαπιστωθεί με ποιον τρόπο θα
επιλέξουν να κινηθούν τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία και οι αυτοκέφαλες
Εκκλησίες.
Η απόφαση της Αθήνας να μπει σε κοινωνία με την Ορθόδοξη Εκκλησία της
Ουκρανίας και ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος να στείλει το απαντητικό
ειρηνικό γράμμα στον Κιέβου Επιφάνιο και να αρχίσει να τον μνημονεύει
είναι οι δυο βασικές πράξεις που εκτιμάται ότι θα θέσουν σε κίνηση τα
διορθόδοξα γρανάζια.
Βέβαια, υπάρχει και μια άλλη κρίσιμη παράμετρος, που αποτελεί
ανασχετικό παράγοντα για όσες Εκκλησίες θέλουν να αναγνωρίσουν την
Ουκρανία, οι απειλές και οι εκβιασμοί από εκκλησιαστικούς παράγοντες του
Πατριαρχείου της Μόσχας.
Ο παράγων «ρωσικές απειλές και εκβιασμοί» απασχόλησε και τους
μητροπολίτες της Εκκλησίας της Ελλάδος το περασμένο Σάββατο. Στην
κρίσιμη έκτακτη συνεδρίαση της Ιεραρχίας τα στόματα άνοιξαν. Όσοι
μητροπολίτες πήραν τον λόγο και επιχειρηματολόγησαν υπέρ της αναγνώρισης
της Ουκρανίας δεν μάσησαν τα λόγια τους. «Τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία
υφίστανται μεγάλες πιέσεις», είπε με δραματικό τόνο ο Κορίνθου Διονύσιος
στη συνεδρίαση της Ιεραρχίας το περασμένο Σάββατο. «Ο Μακαριώτατος μας
έδωσε την δυνατότητα να τοποθετηθούμε ελεύθερα. Αυτό λειτούργησε
ευεργετικά, σαν ψυχοθεραπεία. Όσοι δέχθηκαν πιέσεις και εκβιασμούς
μίλησαν κι εκτονώθηκαν. Λυτρώθηκαν!», είπε στο orthodoxia.info
ένας από τους πιο αθόρυβους αρχιερείς της Εκκλησίας της Ελλάδος που
άκουσε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα όσα κατήγγειλαν στην Ιεραρχία αδελφοί
του Αρχιερείς.
Οι πιέσεις για τις οποίες μίλησαν στην Ιεραρχία αρκετοί μητροπολίτες
δεν είναι ελλαδική «αποκλειστικότητα». Τους τελευταίους μήνες, ο
μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνας έχει «γράψει» εκατοντάδες χιλιάδες
αεροπορικά μίλια, ταξιδεύοντας στην Ελλάδα, την Κύπρο, τη Γεωργία, τη
Σερβία, τον Λίβανο και την Ιερουσαλήμ και από εκεί πίσω στη Μόσχα και
τούμπαλιν. Είναι κοινή διαπίστωση ότι κάθε επίσκεψη ή και δήλωση του
μητροπολίτη Βολοκολάμσκ στην Ελλάδα ή στις άλλες ορθόδοξες Εκκλησίες
συνοδευόταν, όπως έχουν καταγγείλει πλείστοι εκκλησιαστικοί παράγοντες,
από αφόρητη πίεση, ακόμα και απειλές, για τη μη αναγνώριση της
Ουκρανίας.
Ποιος θα ακολουθήσει την Ελλάδα;
Το Φανάρι με την απόδοση του Τόμου της αυτοκεφαλίας στο Κίεβο
πρόσθεσε στην οικογένεια των ορθόδοξων Εκκλησιών το 15ο μέλος της. Το
Οικουμενικό Πατριαρχείο και η ελλαδική Εκκλησία βρίσκονται πλέον σε
κοινωνία με τη νέα Εκκλησία. «Εμείς έχουμε ευκαιρία να λύσουμε τα χέρια
και των άλλων Πατριαρχείων», δήλωσε στην έκτακτη Ιεραρχία του περασμένου
Σαββάτου ο Πατρών Χρυσόστομος, εκτιμώντας ότι η αναγνώριση της Αθήνας
θα λειτουργήσει ευεργετικά και θα παρακινήσει και άλλες Εκκλησίες να
αποβάλλουν τον φόβο και ενδεχομένως τις επιφυλάξεις τους για την
αναγνώριση της Ουκρανίας. Τι συμβαίνει, όμως, με τα υπόλοιπα Πατριαρχεία
και Εκκλησίες;
Από τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία, η Αλεξάνδρεια και τα Ιεροσόλυμα έχουν
γίνει αποδέκτες πρωτοφανών απειλών από την Μόσχα που εκμεταλλεύεται
αδυναμίες και δυσχέρειες των δυο αρχαίων Εκκλησιών. Αλεξάνδρεια και
Ιερουσαλήμ βρίσκονται σε ιδιαίτερα δυσχερή θέση -η καθεμία για
διαφορετικούς λόγους- για αυτό ακόμη προτιμούν τη σιωπή.
Στην πόλη του Αλεξάνδρου οι πιέσεις της Μόσχας έχουν αρχίσει και
προκαλούν την έντονη δυσφορία συγκεκριμένων μητροπολιτών, που στηρίζουν
πλήρως τον Πατριάρχη Θεόδωρο αλλά του ζητούν να κλείσει μάτια και αυτιά
απέναντι σε απειλές και εκβιασμούς και να πράξει τα δέοντα για το
ουκρανικό χωρίς φόβο και να αναγνωρίσει τον Μητροπολίτη Επιφάνιο.
Το Πατριαρχείο της Αντιόχειας λειτουργεί αποδεδειγμένα ως δορυφόρος
της Ρωσίας. Ο Πατριάρχης Ιωάννης ακολουθεί πιστά κάθε κέλευσμα που
έρχεται από τον παγωμένο βορρά. Η Αντιόχεια υπονόμευσε τη Σύνοδο της
Κρήτης με την απουσία της, προκειμένου η Μόσχα να σπείρει την
αμφισβήτηση του κύρους της Συνόδου. Το Πατριαρχείο της Αντιόχειας τώρα
δίνει «γη και ύδωρ», επιτρέποντας την ανέγερση ρωσικών ναών στο έδαφός
του, παρότι έχει εκατοντάδες εκκλησίες ερειπωμένες και ισοπεδωμένες από
τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία που χρειάζονται ανοικοδόμηση. Η Αντιόχεια,
επομένως, δεν θα διαφοροποιηθεί από τη θέληση του Πατριαρχείου της
Μόσχας στο ουκρανικό.
Στα Ιεροσόλυμα, η σιωνίτιδα Εκκλησία βιώνει μια πρωτοφανή επιχείρηση
ρωσικής διείσδυσης. Ο Πατριάρχης Θεόφιλος έχει πολλαπλά ανοιχτά μέτωπα.
Με το κράτος του Ισραήλ για τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων του
Πατριαρχείου και με συγκεκριμένες ομάδες αραβόφωνων πιστών, που
κινητοποιούνται παρασκηνιακά από εκκλησιαστικούς και κοσμικούς
παράγοντες κατά της ηγεσίας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Ο κ. Θεόφιλος
και οι συν αυτώ Αγιοταφίτες πρέπει να αντιμετωπίσουν και τις προκλητικές
ενέργειες των Ρώσων. Οι μητροπολίτες Κορίνθου Διονύσιος και Μαρωνείας
Παντελεήμων στην έκτακτη Ιεραρχία περιέγραψαν με ιδιαίτερα μελανά
χρώματα τον τρόπο που συμπεριφέρονται Ρώσοι επίσκοποι, κληρικοί και
μοναχοί που επισκέπτονται, με πρόσχημα το προσκύνημα, τους Άγιους
Τόπους, αλλά, πρακτικά, αυτό που κάνουν είναι να προκαλούν «θερμά»
επεισόδια. «Ποτέ ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων δεν είπε ότι αναγνωρίζει τον
Ονούφριο», είπε στην Ιεραρχία ο Κορίνθου Διονύσιος για να καταδείξει το
μέγεθος των πιέσεων, ενώ μετέφερε με μελανά χρώματα την προκλητική στάση
των Ρώσων στην Αγία Γη. «Δεν είναι λίγοι οι Ρώσοι μητροπολίτες και
κληρικοί που πάνε στα Ιεροσόλυμα και λειτουργούν χωρίς την άδεια του
Πατριάρχη Ιεροσολύμων», είπε ο κ. Διονύσιος. Η κατάσταση των προκλητικών
ενεργειών που έχει διαμορφώσει στα Ιεροσόλυμα η Μόσχα έχουν υποχρεώσει
και το Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων σε σιωπή για το ουκρανικό.
Από τους Ελληνόφωνους προκαθημένους, ο Αλβανίας Αναστάσιος προκάλεσε
ιδιαίτερη -ίσως και αρνητική- αίσθηση με την αρθρογραφία του που
ουσιαστικά επέκρινε την απόδοση του Τόμου στον Κιέβου Επιφάνιο. Και ο
Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος, που έχει να αντιμετωπίσει ισχυρό
φιλορωσικό ρεύμα εντός της δικής του Ιεραρχίας, επιλέγει την
ουδετερότητα.
Μαζί με τον Αντιοχείας Ιωάννη, στο πλευρό της Μόσχας, είναι πλήρως
συνταγμένοι οι Σερβίας Ειρηναίος, Βαρσοβίας Σάββας και Πρεσβόφ
Ραστισλάβος. Με την ρωσική πλευρά έχουν ταχθεί και συγκεκριμένοι
μητροπολίτες στη Βουλγαρία, κάτι που έχει υποχρεώσει τον Πατριάρχη
Νεόφυτο σε πλήρη αφωνία, προκειμένου να αποφύγει τα εσωτερικά
προβλήματα.
Το Πατριαρχείο της Ρουμανίας τηρεί πολιτική ίσων αποστάσεων. Στο
Βουκουρέστι παρακολουθούν προσεκτικά όσα εξελίσσονται από τότε που
ανακοινώθηκε η απόφαση του Φαναρίου να δοθεί ο Τόμος στο Κίεβο. Ο
Πατριάρχης Δανιήλ είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στις δημόσιες τοποθετήσεις
του και μέχρι σήμερα δεν έχει σχολιάσει κάτι ονομαστικά για το
ουκρανικό. Ωστόσο, πάντα υπενθυμίζει σε συνομιλητές του ότι εχέγγυο για
την τήρηση της αρμονίας στου κόλπους της Ορθοδοξίας είναι η τήρηση των
Ιερών Κανόνων και ο σεβασμός της εκκλησιαστικής τάξης.
Το Πατριαρχείο της Γεωργίας εδώ και χρόνια βρίσκεται σε μια ιδιάζουσα
σχέση με την Ρωσία. Το Πατριαρχείο της Μόσχας, με αφορμή το ουκρανικό,
αύξησε την πίεση προς τον γηραίο Πατριάρχη Ηλία, προκειμένου να
αποσπάσει την υποστήριξή του. Ωστόσο, δικαιοδοσιακά ζητήματα σε εδάφη
στη μεθόριο ανάμεσα στην Ρωσία και τη Γεωργία και οι απαιτήσεις της
Μόσχας έχουν δημιουργήσει κλίμα έντονης δυσφορίας στο εσωτερικό του
Πατριαρχείου της Γεωργίας.
Όπως, λοιπόν, μπορεί κάποιος να διαπιστώσει, ανεξάρτητα από το
κανονικό, το θεολογικό και το εκκλησιολογικό σκέλος, οι γεωπολιτικές
ισορροπίες στις διορθόδοξες σχέσεις μπορεί να γείρουν τον ζυγό στη μια ή
στην άλλη πλευρά.