Σταύρος Σ. Φωτίου, Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου, Ιδρυτικό Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας.
Ο κορωνοϊός
Κόβιτ 19, πέρα από τον βιολογικό θάνατο με τον οποίο απειλεί τον καθένα,
επιφέρει συνάμα και άλλης μορφής θανάτους. Και τούτο γιατί εχθρεύεται
καίρια υπαρξιακή φορά των ανθρώπων: την πλήρη συνάντηση και κοινωνία με
τους άλλους.
Ο νέος κορωνοϊός επέβαλε τον κατ᾽ οίκον
περιορισμό. Η έξοδος, όμως, του ανθρώπου απ’ το σπίτι είναι (πρέπει να
είναι) συνώνυμη της εξόδου του στον κόσμο. Με αυτήν επιδιώκει να
διευρύνει τη μικρή βιολογική του οικογένεια και να πολιτογραφηθεί ως
μέλος μιας μεγάλης πνευματικής οικογένειας, που είναι η όλη ανθρωπότητα.
Εξερχόμενος του οικείου συναντάται με το έτερο, κατανοεί ότι κάθε
αληθινή διαφορά όχι μόνο δεν αποτελεί αιτία διαμάχης και διαπάλης αλλά,
απεναντίας, συνιστά έναυσμα κοινωνίας και επικοινωνίας.
Εκλαμβάνοντας ως αδελφό κάθε συνάνθρωπο,
η έξοδος από τον οίκο οδηγεί στη φιλία, στην οποία η ύπαρξη
ολοκληρώνεται ως συνύπαρξη. Μέσω αυτής ο άνθρωπος ασκείται όχι μόνο να
διαλέγεται με την ετερότητα αλλά και να προσλαμβάνει οτιδήποτε αληθινό. Η
δημιουργία αυθεντικών διαπροσωπικών σχέσεων τον μαθαίνει εμπειρικά ότι
είναι στη δωρεά του προς τους άλλους που αναδεικνύεται ο ακέραιος και
αυθεντικός εαυτός του.
Τις αγαπητικές σχέσεις ο άνθρωπος
επικυρώνει με το ευφρόσυνο: «Χαίρομαι που σε βλέπω». Και τούτο γιατί
μέσα στα μάτια εκείνου που συναντά, εισπράττει την κατάφαση της ύπαρξής
του. Το βλέμμα του αγαπώντος δεν αντικειμενικοποιεί την ύπαρξή του, δεν
τον υποβιβάζει σε χρηστικό εργαλείο. Αντίθετα, είναι βλέμμα που
προσκαλεί σε κοινωνία, είναι χαρά που ζητά απόκριση. Το «χαίρομαι που σε
βλέπω» σημαίνει ότι τα μάτια του συναντώμενου βεβαιώνουν τον ορώμενο
ότι δεν είναι άχθος αρούρης αλλά πολύτιμο πρόσωπο, που η παρουσία του
είναι αναντικατάστατη για όσους τον αγαπούν.
Με το αγκάλιασμά τους οι άνθρωποι
φανερώνουν την ελευθερία που αγαπά και την αγάπη που ελευθερώνει. Για το
αγκάλιασμα του άλλου πρώτη κίνηση είναι το άνοιγμα των χεριών: η
ελευθερία του ενός ανοίγεται στην ελευθερία του άλλου. Ακολουθεί το
κλείσιμο των χεριών: ο άλλος περιβάλλεται με αγάπη. Στη συνέχεια τα
χέρια ανοίγονται ξανά: η αμοιβαία δοτικότητα θα εκφραστεί και με άλλους
τρόπους. Με την αγκαλιά δηλούται ότι ο συνάνθρωπος δεν είναι άυλη
οντότητα αλλά σωματοψυχική υπόσταση, αρμονική συνύπαρξη σώματος και
ψυχής. Ο άλλος είναι ορατός, ένσαρκος, υπαρκτός. Η κοινωνία λαμβάνει
χώρα με συγκεκριμένα απαρομοίαστα και ανεπανάληπτα πρόσωπα, το άγγιγμα
των οποίων πιστοποιεί την ύπαρξή τους.
Τη φιλαλληλία ως γνώμονας ζωής, όπως και
την αστοχία της, υπενθυμίζουν, με τον δικό τους τρόπο, το θέατρο, ο
κινηματογράφος, μια έκθεση ζωγραφικής, μια ποιητική συνάντηση. Και μέσω
αυτών, ο άνθρωπος αναμετράται με τα μεγάλα ερωτήματα αλλά και στοχάζεται
και επαναβεβαιώνει τις απαντήσεις του. Το αληθές, το καλό και το ωραίο
είναι φωνές της μνήμης, καλούν στη μη λήθη του υπαρξιακού προορισμού.
Ο νέος κορωνοϊός επέφερε, ακόμη, τη μη
επίσκεψη σε ασθενείς. Ο άνθρωπος που ασθενεί κατανοεί πολύ πιο έντονα
ότι δεν είναι παντοδύναμος, ότι έχει όρια και περιορισμούς, ότι είναι
θνητός, ότι υπόκειται στον θάνατο. Γι’ αυτό, χρειάζεται ακόμη
περισσότερο την παρουσία όσων τον αγαπούν. Το χέρι που κρατά το χέρι του
ασθενούς είναι μέγιστο φάρμακο. Ομοίως και η παρουσία σε κηδεία
εκφράζει αγάπη προς τον αποβιώσαντα. Ο κεκοιμημένος είναι ο πλέον
ανυπεράσπιστος άνθρωπος, συνεπώς ο τρόπος αντιμετώπισής του είναι
ενδεικτικός της πνευματικότητας μιας κοινωνίας. Τα δρώμενα στην εξόδιο
ακολουθία φανερώνουν την αντίληψή της για το νόημα της ζωής. Ο
τελευταίος ασπασμός κατευοδώνει τον προσφιλή στο πέρασμά του στην άλλη
βιοτή, εκφράζοντας την πίστη στην αθανασία της μοναδικότητας κάθε
ανθρώπου. Ιδού γιατί ο χώρος ταφής ονομάζεται κοιμητήριο και όχι
νεκροταφείο.
Η επιστροφή στο σπίτι δεν συνεπάγεται
κλείσιμο στο εγώ. Αντίθετα, είναι τόπος επισκέψεων και φιλοξενίας, χώρος
συν-χώρεσης. Ταυτόχρονα, είναι χρόνος ανάγνωσης και κάθε άλλου τρόπου
έσωθεν πλουτισμού. Είναι χρόνος αυτοκριτικής και αυτογνωσίας: πόσο
καταξιώθηκε το δώρο της ζωής. Ώστε η επόμενη έξοδος να είναι ακόμη πιο
δημιουργική.
Ο Κόβιτ 19 επέφερε τη μη συμμετοχή των
πιστών στη λατρεία. Στον εκκλησιασμό της ζωής αναδεικνύεται η πατρότητα
του Θεού και η αδελφοσύνη των ανθρώπων, η δοτική ύπαρξη: ο ένας με τον
άλλο, διά του άλλου, για τον άλλο. Κοινωνώντας τη δωρούμενη αγάπη του
Θεού, οι πιστοί καλούνται να την αντιδωρίσουν και έξω απ᾽ τον ναό, σε
κάθε δραστηριότητά τους, σε κάθε έκφανση του βίου.
Κάνοντας ό,τι επιβάλλεται, ας νικήσουμε
τον νέο ιό μια ώρα γρηγορότερα. Ο κορωνοϊός Κόβιτ 19 πλήττει τα θεμέλια
της κοινωνίας: εμποδίζει τη φυσική παρουσία στον φυσικό χώρο, την
πολιτική δράση στο δημόσιο. Κανένας να μην επαναπαυθεί: η ψυχοσωματική
μέθεξη, η ενσώματη κοινωνία, η αδιαμεσολάβητη σχέση, είναι ουσιώδη και
απαράγραπτα ιδιώματα του ανθρώπινου προσώπου.