Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας
κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν
Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς
Σχολῆς Α.Π.Θ.
Σύναξις τῶν Ἁγίων ἐνδόξων Δώδεκα Ἀποστόλων,
Σάββατο 30 Ἰουνίου 2018 (Αριθμ. 25)
Η Εκκλησία σήμερα, ως
συνέχεια της χθεσινής εορτής, τιμά τη μνήμη των Δώδεκα Αποστόλων. Όπως με τη
μνήμη των Αγίων Πάντων, που τίθεται στο τέλος του Πεντηκοσταρίου, έτσι και τώρα με την αρχή του εορτολογίου της
ένσαρκης Θείας Οικονομίας η Εκκλησία ανοίγει τον αυτό κύκλο της ιεράς παιδείας
προβάλλοντας μετά τον μεθόριο Παλαιάς και Καινής Διαθήκης Προφήτη και Πρόδρομο
Άγιο Ιωάννη, τους Δώδεκα Αποστόλους, χωρίς να παύσει να διακρίνει και πάλι τους
Απόστολο Πέτρο και Παύλο, όπως λέγεται στο Θεοτοκίο,
ἦχος β´, μετά το Ἐξαποστειλάριον της
χθεσινής εορτής: «Τὸ μέγα καὶ παράδοξον, τοῦ τόκου σου μυστήριον, θεοχαρίτωτε Κόρη, καὶ
Θεομῆτορ Παρθένε, Προφῆται προεκήρυξαν, Ἀπόστολοι ἐδίδαξαν, Μάρτυρες
ὡμολόγησαν, Ἄγγελοι δὲ ἀνυμνοῦσι, καὶ ἄνθρωποι προσκυνοῦσιν», ενώ οι
Πρωτοκορυφαίοι, μαζί με τον αδελφό του Πέτρου Ανδρέα παρουσιάζονται και στη
σημερινή ακολουθία του Όρθρου ως προσαγωγοί στο Χριστό όλου του ανθρώπινου
γένους, Ιουδαίων και εθνικών αντιστοίχως, ως εξής:
Κανών α´, ᾨδὴ γ´, τῶν
Κορυφαίων, Ἦχος δ´, τροπάρια α´και β´: «Ὁ
σύγγονος Πέτρε σοι Ἀνδρέας, προφαίνει Μεσσίαν
τὸν Χριστόν, ᾧ πίστει προσεπέλασας. Καὶ σὺ Παῦλε θεσπέσιε, τῷ θεουργῷ Βαπτίσματι, δι᾽ Ἀνανίου πεφώτισαι»: «Νωθρῶς
τοὺς τῷ γράμματι τοῦ Νόμου, προσπταίοντας γόνους,
Ἰσραήλ, τῷ φωτισμῷ τῆς χάριτος, ὁ Πέτρος προσενήνοχε· Τὰς τῶν ἐθνῶν ἀγέλας δέ,
ὁ Παῦλος πλάνης ἐρρύσατο».
Κανών α´, ᾨδὴ ζ´, τῶν
Κορυφαίων, Ἦχος δ´, τροπάρια β´ και γ´: «Νομολάτρας μέν, ὁ Πέτρος ἐσυνέτιζεν, ὡς προσετέτακτο, ὁ
Παῦλος δὲ ἐθνικούς, τούτους τε τῇ χάριτι, Χριστοῦ προσέφερον,
ἀνακράζοντες· ὁ τῶν Πατέρων Κύριος, καὶ Θεὸς εὐλογητὸς εἶ»: «Ὡς πανάριστος, ὁ Πέτρος τοῦ Χριστοῦ ποιμήν, τὴν ποίμνην εἴληφε, τῆς δ᾽
Ἐκκλησίας αὐτοῦ, ὁ Παῦλος διδάσκαλος, ἔνθεος γέγονεν, ἄμφω κράζοντες· ὁ
τῶν Πατέρων Κύριος, καὶ Θεὸς εὐλογητὸς εἶ».
Στον Κανόνα τῶν
Κορυφαίων, οὗ ἡ Ἀκροστιχίς: Πέτρον
γεραίρω, Παῦλον ὑμνῶ προφρόνως, ᾨδὴ α´, Ἦχος δ´, τροπάριο γ´, αμφότεροι
φέρονται ως να είναι παρόντες στο γεγονός της Πεντηκοστής, όπως και οι άλλοι
Απόστολοι: «Τὴν χάριν Ἀπόστολοι, οὐσιωδῶς ἐνδημήσασαν, ἡμῖν εἰσδεξάμενοι, τοῦ θείου
Πνεύματος, διενείμασθε, τῆς γῆς ἁπάσης, Πέτρε καὶ Παῦλε διδάσκοντες, πάντα τὰ πέρατα». Στην Πατερική Ερμηνευτική, ιδίως
κατά τον Άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο, με τον όρο ενδημία
του Αγίου Πνεύματος σημαίνεται η Πεντηκοστή, ενώ το «οὐσιωδῶς» σημαίνει το πραγματικώς,
πραγματικά, αληθινά, και δεν έχει καμία σχέση με τον όρο οὐσία, όταν τον
χρησιμοποιούμε για να επισημάνουμε ότι ο Θεός είναι απρόσιτος κατά την ουσία
του, ως άκτιστος.
Με τη σημασία του
Νεοελληνικού επιρρήματος πραγματικά, πραγματικώς, οι Αλεξανδρινοί Πατέρες χρησιμοποιούν
τα δοτικοφανή επιρρήματα φύσει, οὐσίᾳ, ἀληθείᾳ. Επισημαίνω, ιδίως, τη χρήση
και ερμηνεία του όρου «οὐσιωδῶς»,
γιατί υπήρξε αντικείμενο θεολογικής κριτικής στο πλαίσιο της ερμηνευτικής του
γεγονότος της Πεντηκοστής από τον Άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο, τον οποίο
ακολουθούν όλοι οι Πατέρες και, ιδίως ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο Άγ.
Γρηγόριος ο Παλαμάς. Το τροπάριο αυτό στηρίζεται πάνω σε κείμενο του Αγίου
Γρηγορίου του Θεολόγου.
Η διανομή της χάριτος του
Αγίου Πνεύματος στα πέρατα της γης συνάδει με την Ευαγγελική περικοπή, η οποία
προέρχεται από το ένατο και δέκατο κεφάλαιο του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου. Στο όγδοο κεφάλαιο έχουμε μία σειρά θεοσημιών
από μέρους του Χριστού. (Χρησιμοποιώ τον όρο θεοσημ(ε)ία, που είναι ένας όρος που χρησιμοποιεί κατεξοχήν ο Άγιος
Κύριλλος Αλεξανδρείας, για να δηλώσει όχι μόνο τα θαύματα του Χριστού αλλά και
όλα τα γεγονότα της παρουσίας του ενανθρωπήσαντος Λόγου ως του αυτού τελείου
Θεού της προφητικής αναμονής. Ο Χριστός, λοιπόν, αποστέλλει τους Αποστόλους
δωρούμενος τη θεϊκή του εξουσία ως δημιουργού και ανακαινιστή του πεπτωκότος
ανθρώπου, να ενεργήσουν κατά χάρη τα αυτά θαύματα, ενώ σε άλλο σημείο, που
απέτυχαν στην αποστολή αυτή, τούς λέγει ότι είναι ολιγόπιστοι.
Αρχίζει, δηλαδή, ο Χριστός να ετοιμάζει τους Αποστόλους να αναγνωρίσουν ότι
είναι ο Θεός των Πατέρων τους, τους ετοιμάζει προς την Πεντηκοστή, (ουσιαστικώς
όλους μας σε ένα ενιαύσιο κύκλο), όπου με τη μόνιμη ενδημία του Αγίου Πνεύματος
όλο το ανθρωπινο γένος γίνεται δυνάμει δεκτικό
της θεώσεως.
Συγχρόνως με το
παράδειγμα των δύο Πρωτοκορυφαίων συνοψίζεται η κοινή πορεία όλων μας, παλαιού
και νέου Ισραήλ, μία πορεία δοκιμασίας από τα αντίθεα πνεύματα, που απαιτεί όχι
μόνο πνεύμα υπακοής, προς ανατροπή της προπατορικής αποστασίας, αλλά και μία
σχέση εντάξεως και οικειώσεως των σχέσεων του εκκλησιαστικού σώματος σαν εκείνη
του Πατέρα προς το παιδί του, όπως λέγει στο Αποστολικό Ανάγνωσμα ο Απόστολος
Παύλος.
Στην Εκκλησία γνωρίζουμε
τους Πατέρες, που κράτησαν και κρατούν την Αποστολική πίστη του Ευαγγελίου του
Χριστού σε μία συνέχεια και παράδοση μαζί με
τους Προφήτες, πράξη και λειτουργική ενότητα,
χωρίζουν από αυτήν μόνο όσοι νομίζουν ότι η θεία χάρη διανέμεται έτσι μαγικά σ᾽
αυτούς άνευ της ζωντανής συνέχειας της
Εκκλησίας, οπότε διεκδικούν εγωκεντρικά και αποστατικά να πάρουν τη θέση των
Πατέρων της Εκκλησίας, λυμαινόμενοι τα κοινά αγαθά και επισωρεύοντες δεινά στον
εαυτό τους και τους χριστιανούς που τους ακολουθούν σα σύγχρονους προφήτες,
ερήμην του κοινού εκκλησιαστικού σώματος από κτίσεως κόσμου.
Αποστολικό Ανάγνωσμα: Α´ Κορ. δ´, 9-16: «9 δοκῶ γὰρ ὅτι ὁ Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους
ἀπέδειξεν, ὡς ἐπιθανατίους, ὅτι θέατρον
ἐγενήθημεν τῷ κόσμῳ, καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις. 10 ἡμεῖς μωροὶ διὰ Χριστόν,
ὑμεῖς δὲ φρόνιμοι ἐν Χριστῷ· ἡμεῖς ἀσθενεῖς, ὑμεῖς δὲ ἰσχυροί· ὑμεῖς ἔνδοξοι,
ἡμεῖς δὲ ἄτιμοι. 11 ἄχρι τῆς ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν καὶ διψῶμεν καὶ
γυμνητεύομεν καὶ κολαφιζόμεθα καὶ ἀστατοῦμεν 12 καὶ κοπιῶμεν ἐργαζόμενοι ταῖς
ἰδίαις χερσί· λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, διωκόμενοι ἀνεχόμεθα, 13 βλασφημούμενοι
παρακαλοῦμεν· ὡς περικαθάρματα τοῦ κόσμου ἐγενήθημεν, πάντων περίψημα ἕως ἄρτι.
14 Οὐκ ἐντρέπων ὑμᾶς γράφω ταῦτα, ἀλλ᾽ ὡς τέκνα μου ἀγαπητὰ νουθετῶ· 15 ἐὰν γὰρ
μυρίους παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ᾽ οὐ πολλοὺς πατέρας· ἐν γὰρ Χριστῷ
Ἰησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα. 16 παρακαλῶ
οὖν ὑμᾶς, μιμηταί μου γίνεσθε».
Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. θ´, 36- ι´, 1-8: «36 Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἐσπλαγχνίσθη περὶ αὐτῶν ὅτι ἦσαν ἐκλελυμένοι καὶ ἐρριμμένοι ὡς πρόβατα μὴ ἔχοντα ποιμένα. 37 τότε λέγει
τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ· Ὁ μὲν θερισμὸς πολύς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι· 38 δεήθητε οὖν
τοῦ κυρίου τοῦ θερισμοῦ ὅπως ἐκβάλῃ ἐργάτας εἰς τὸν
θερισμὸν αὐτοῦ– 1 Καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς δώδεκα μαθητὰς αὐτοῦ ἔδωκεν
αὐτοῖς ἐξουσίαν πνευμάτων ἀκαθάρτων ὥστε ἐκβάλλειν αὐτὰ καὶ θεραπεύειν πᾶσαν
νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν. 2 Τῶν δὲ δώδεκα ἀποστόλων τὰ ὀνόματά ἐισι ταῦτα·
πρῶτος Σίμων ὁ λεγόμενος Πέτρος καὶ Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, Ἰάκωβος ὁ τοῦ
Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννης ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ, 3 Φίλιππος καὶ Βαρθολομαῖος, Θωμᾶς καὶ
Ματθαῖος ὁ τελώνης, Ἰάκωβος ὁ τοῦ Ἁλφαίου καὶ Λεββαῖος ὁ ἐπικληθεὶς Θαδδαῖος, 4
Σίμων ὁ Κανανίτης καὶ Ἰούδας ὁ Ἰσκαριώτης ὁ καὶ παραδοὺς αὐτόν. 5 Τούτους τοὺς
δώδεκα ἀπέστειλεν ὁ Ἰησοῦς παραγγείλας αὐτοῖς λέγων· Εἰς ὁδὸν ἐθνῶν μὴ
ἀπέλθητε, καὶ εἰς πόλιν Σαμαριτῶν μὴ εἰσέλθητε· 6 πορεύεσθε δὲ μᾶλλον πρὸς τὰ
πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ. 7 πορευόμενοι δὲ
κηρύσσετε λέγοντες ὅτι Ἤγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. 8 ἀσθενοῦντας θεραπεύετε, λεπροὺς καθαρίζετε, νεκροὺς
ἐγείρετε, δαιμόνια ἐκβάλλετε· δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε».