ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΕΝΑΣ ΠΡΟΔΙΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΣ «ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ»

  Γιάννης Κτιστάκις,  αναπληρωτής καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΔΠΘ | Η Καθημερινή.

Η προχθεσινή απόφαση του τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας για την Αγία Σοφία δεν είναι έκπληξη.

Από τη σκοπιά της νομολογίας, η απόφαση επαναλαμβάνει πρόσφατη δικαστική κρίση για τη Μονή της Χώρας. Οι κρίσιμες πραγματολογικές ομοιότητες είναι πολλές: χριστιανικός χώρος λατρείας το 1453, τέμενος από τον 16ο αιώνα, μουσείο από το 1945 (Kariye Müzesi) και, τέλος, ένταξη στον οικείο κατάλογο μνημείων της UNESCO. Οι νομικές ομοιότητες, επίσης, πολλές και σημαντικές: ίδιος προσφεύγων σύλλογος, ίδιο νομικό ζήτημα (επιτρέπεται η μουσειακή χρήση των ακινήτων των μουσουλμανικών βακουφίων;) και ίδιο τμήμα του τουρκικού ΣτΕ. Οταν, λοιπόν, έπειτα από 14 έτη λιμνάζουσας εκκρεμοδικίας, δημοσιεύεται απότομα τον προηγούμενο Δεκέμβριο η δικαστική απόφαση που ακυρώνει τη μουσειακή χρήση της μονής, επαναφέροντας την αμέσως προηγούμενη λατρευτική (τέμενος), τότε κάτι, ασφαλώς, μαγειρεύεται εντός της δοκιμαζόμενης τουρκικής Δικαιοσύνης (περίπου οι μισοί Τούρκοι δικαστές απολύθηκαν μετά τον Ιούλιο του 2016).

Από τη σκοπιά της μεθοδολογίας, πάλι, καμία έκπληξη. Μόνιμος στόχος... οι Αγίες Σοφίες: η Αγία Σοφία της Βιζύης (Ανατολική Θράκη) μετατράπηκε το 2007 από μουσείο σε τέμενος. Η Αγία Σοφία της Νίκαιας (Ιζνικ) το 2011. Και η Αγία Σοφία της Τραπεζούντας το 2013.

Τέλος, από τη σκοπιά των πολιτικών συμβολισμών, η κλιμάκωση είναι προφανής. Οταν κάποιος ξένος τουρίστας επισκεπτόταν τη δεκαετία του 2000 την Πόλη, οι πλανόδιοι φωτογράφοι τον προέτρεπαν να ποζάρει εμπρός στην Αγία Σοφία... χωρίς τους τέσσερις μιναρέδες (με φωτομοντάζ). Από το 2013, όμως, το μαγνητοφωνημένο κάλεσμα του μουεζίνη εκπέμπεται από τους τέσσερις μιναρέδες. Το 2016 τοποθετείται ιμάμης. Το 2017 διαβάζει ο ίδιος ο Ερντογάν προσευχή εντός της Αγίας Σοφίας. Και πέρυσι, κατά τους εορτασμούς για την «Κατάκτηση της Πόλης», διαβάστηκε, πάλι, προσευχή στο εσωτερικό.

Τα ανωτέρω οδηγούν σε δύο κύρια συμπεράσματα. Πρώτον, η νομοθεσία περί βακουφίων (ευαγών ιδρυμάτων), αν και εκμοντερνίστηκε το 2008 από τον Γκιούλ, παραμένει το βασικό εργαλείο μισαλλοδοξίας εις βάρος όλων ανεξαιρέτως των μειονοτήτων στην Τουρκία. Είναι μόνιμος λεκές (κηλίδα) στο τουρκικό κράτος δικαίου. Βάσει αυτής, οριστικοποιήθηκε η αφαίρεση των εκκλησιών του Γαλατά (δεκαετία ’60) και των πατριαρχικών μονών στα Πριγκηπόνησα (δεκαετία ’70). Βάσει αυτής, εξωμότες έχουν στρογγυλοκαθίσει από το 1991 στο ιστορικό ελληνορθόδοξο νοσοκομείο του Βαλουκλή. Τέλος, βάσει αυτής επιχειρήθηκε –ανεπιτυχώς– η αφαίρεση του ορφανοτροφείου της Πριγκήπου από την κυριότητα του Οικουμενικού Πατριαρχείου (δεκαετία 2000). Δεύτερον, η μεθόδευση του εξισλαμισμού της Αγίας Σοφίας κρατεί πολλά έτη τώρα. Συγκεκριμένα, από τότε που ο Ερντογάν άρχισε να αποκαθηλώνει τα κεμαλικά σύμβολα και να αναρτά εκείνα του πολιτικού Ισλάμ.