Εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού, η Αγία Σοφία έλαβε και πάλι ταυτότητα ισλαμικού τεμένους, 86 χρόνια μετά τη μετατροπή της σε μουσείο. (Φωτ. REUTERS/UMIT BEKTAS)
H Καθημερινή
Τις πολύ σημαντικές αλλαγές που θα φέρει σε διάφορα επίπεδα η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος, τονίζει με άρθρο της η Ιταλική Επιτροπή Βυζαντινών Σπουδών, κάνοντας λόγο για μία «σοβαρή στιγμή της σύγχρονης ιστορίας», η οποία θα αλλάξει καθοριστικά την ταυτότητα και την επίδραση ενός μνημείου με οικουμενική και πανανθρώπινη αξία. Εξετάζοντας την εναλλασσόμενη ανά τους αιώνες υπόσταση του βυζαντινού ναού και την πλούσια και πολυεπίπεδη αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική του αξία, η επιτροπή χαρακτηρίζει την Αγία Σοφία αναπόσπαστο μέρος μίας «υπεριστορικής» και «υπερεθνικής» κουλτούρας , με σημασία που ξεπερνά τα στενά θρησκευτικά και γεωγραφικά της όρια, καθώς οι διάφορες υλικές και άυλες παράμετροι της (από την αρχιτεκτονική και την εικονογραφία της μέχρι τα σημάδια που έχει αφήσει πάνω της ο χρόνος και η ιστορία), αποτελούν πλούσια δεξαμενή γνώσης για σειρά επιστημονικών πεδίων, όπως η θεολογία, η κοινωνιολογία, η φιλοσοφία και η οικονομική επιστήμη.
Επικαλούμενη αντίστοιχες μετατροπές βυζαντινών ναών σε τζαμιά που έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορες περιοχές της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, η επιτροπή βλέπει το σενάριο απόκρυψης όλου του προαναφερθέντος πλούτου, καθοριστικού για την ταυτότητα του εκάστοτε βυζαντινού κτιρίου, ως το πιθανότερο σενάριο και για την Αγία Σοφία. Οι ναοί αυτοί είδαν αργά αλλά συστηματικά όλο το βυζαντινό τους παρελθόν να αποκρύπτεται. Αγάλματα αφαιρέθηκαν, τοιχογραφίες κρύφθηκαν και δάπεδα καλύφθηκαν, όλα για να εξυπηρετήσουν τη νέα ισλαμική ταυτότητα των πρώην χριστιανικών ναών.
Σύμφωνα με την επιτροπή, μία τέτοια επιχείρηση απόκρυψης του βυζαντινού χαρακτήρα της Αγίας Σοφίας θα απομακρύνει τον ναό από την ουδέτερη ταυτότητα του ως μουσείο και μνημείο παγκόσμιας αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής κληρονομίας, μέσω της οποίας επί δεκαετίες αποτέλεσε μία πλούσια και ανεξάντλητη πηγή ιστορικής γνώσης, λειτουργώντας όχι απλώς ως μνημείο αλλά ως ένα «ντοκουμέντο» με αναρίθμητες όψεις, ανοιχτές σε απεριόριστη έρευνα και επιστημονική εμβάθυνση. Υπό αυτό το πρίσμα, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η επιτροπή, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας εκ νέου σε ισλαμικό χώρο λατρείας, με όσα αυτό συνεπάγεται, μόνο ως πισωγύρισμα μπορεί να γίνει αντιληπτή, καταδικάζοντας την στη σιωπή και την απομόνωση και πλήττοντας σημαντικά τη διεθνή επιστημονική συνεργασία που βρισκόταν στον πυρήνα της επί δεκαετίες.
Τέλος, το άρθρο δεν διστάζει να παρεκκλίνει της καθαρά πολιτισμικής και επιστημονικής προσέγγισης του αναφορικά με τη νέα ταυτότητα της Αγίας Σοφίας, παίρνοντας θέση για την επίδειξη «μισαλλοδοξίας και ιδεολογικής στενότητας» του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενώπιον της διεθνούς κοινότητας και χαρακτηρίζοντας την πρωτοβουλία του ως «μία πράξη κακοποίησης εναντίον των λαών όλου του κόσμου και των ελπίδων τους για συμφιλίωση και ειρήνη». «Τι καθιστά αυτή την απόφαση ακόμη πιο πικρή είναι η εμφανής επιθυμία της ανώτατης τουρκικής Αρχής να χρησιμοποιήσει αυτή τη χειρονομία "επανάκτησης" ως ένα μέσο εξύψωσης της βίας που βρίσκεται ριζωμένη στη νεώτερη ιστορία του κτιρίου. Η Αγία Σοφία έχει γίνει σύμβολο της προσπάθειας της ανθρωπότητας να ξεπεράσει την ιστορία και όχι να είναι θύμα της», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο άρθρο.
H Καθημερινή
Τις πολύ σημαντικές αλλαγές που θα φέρει σε διάφορα επίπεδα η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος, τονίζει με άρθρο της η Ιταλική Επιτροπή Βυζαντινών Σπουδών, κάνοντας λόγο για μία «σοβαρή στιγμή της σύγχρονης ιστορίας», η οποία θα αλλάξει καθοριστικά την ταυτότητα και την επίδραση ενός μνημείου με οικουμενική και πανανθρώπινη αξία. Εξετάζοντας την εναλλασσόμενη ανά τους αιώνες υπόσταση του βυζαντινού ναού και την πλούσια και πολυεπίπεδη αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική του αξία, η επιτροπή χαρακτηρίζει την Αγία Σοφία αναπόσπαστο μέρος μίας «υπεριστορικής» και «υπερεθνικής» κουλτούρας , με σημασία που ξεπερνά τα στενά θρησκευτικά και γεωγραφικά της όρια, καθώς οι διάφορες υλικές και άυλες παράμετροι της (από την αρχιτεκτονική και την εικονογραφία της μέχρι τα σημάδια που έχει αφήσει πάνω της ο χρόνος και η ιστορία), αποτελούν πλούσια δεξαμενή γνώσης για σειρά επιστημονικών πεδίων, όπως η θεολογία, η κοινωνιολογία, η φιλοσοφία και η οικονομική επιστήμη.
Επικαλούμενη αντίστοιχες μετατροπές βυζαντινών ναών σε τζαμιά που έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορες περιοχές της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, η επιτροπή βλέπει το σενάριο απόκρυψης όλου του προαναφερθέντος πλούτου, καθοριστικού για την ταυτότητα του εκάστοτε βυζαντινού κτιρίου, ως το πιθανότερο σενάριο και για την Αγία Σοφία. Οι ναοί αυτοί είδαν αργά αλλά συστηματικά όλο το βυζαντινό τους παρελθόν να αποκρύπτεται. Αγάλματα αφαιρέθηκαν, τοιχογραφίες κρύφθηκαν και δάπεδα καλύφθηκαν, όλα για να εξυπηρετήσουν τη νέα ισλαμική ταυτότητα των πρώην χριστιανικών ναών.
Σύμφωνα με την επιτροπή, μία τέτοια επιχείρηση απόκρυψης του βυζαντινού χαρακτήρα της Αγίας Σοφίας θα απομακρύνει τον ναό από την ουδέτερη ταυτότητα του ως μουσείο και μνημείο παγκόσμιας αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής κληρονομίας, μέσω της οποίας επί δεκαετίες αποτέλεσε μία πλούσια και ανεξάντλητη πηγή ιστορικής γνώσης, λειτουργώντας όχι απλώς ως μνημείο αλλά ως ένα «ντοκουμέντο» με αναρίθμητες όψεις, ανοιχτές σε απεριόριστη έρευνα και επιστημονική εμβάθυνση. Υπό αυτό το πρίσμα, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η επιτροπή, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας εκ νέου σε ισλαμικό χώρο λατρείας, με όσα αυτό συνεπάγεται, μόνο ως πισωγύρισμα μπορεί να γίνει αντιληπτή, καταδικάζοντας την στη σιωπή και την απομόνωση και πλήττοντας σημαντικά τη διεθνή επιστημονική συνεργασία που βρισκόταν στον πυρήνα της επί δεκαετίες.
Τέλος, το άρθρο δεν διστάζει να παρεκκλίνει της καθαρά πολιτισμικής και επιστημονικής προσέγγισης του αναφορικά με τη νέα ταυτότητα της Αγίας Σοφίας, παίρνοντας θέση για την επίδειξη «μισαλλοδοξίας και ιδεολογικής στενότητας» του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενώπιον της διεθνούς κοινότητας και χαρακτηρίζοντας την πρωτοβουλία του ως «μία πράξη κακοποίησης εναντίον των λαών όλου του κόσμου και των ελπίδων τους για συμφιλίωση και ειρήνη». «Τι καθιστά αυτή την απόφαση ακόμη πιο πικρή είναι η εμφανής επιθυμία της ανώτατης τουρκικής Αρχής να χρησιμοποιήσει αυτή τη χειρονομία "επανάκτησης" ως ένα μέσο εξύψωσης της βίας που βρίσκεται ριζωμένη στη νεώτερη ιστορία του κτιρίου. Η Αγία Σοφία έχει γίνει σύμβολο της προσπάθειας της ανθρωπότητας να ξεπεράσει την ιστορία και όχι να είναι θύμα της», αναφέρεται χαρακτηριστικά στο άρθρο.