Το Πατριαρχείο Μόσχας δεν μπόρεσε να αποδεχθεί την χορήγηση Τόμου Αυτοκεφαλίας και την ακόλουθη ίδρυση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας εκ μέρους του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως το 2018-2019. Αυτό είχε ως συνέπεια, το Πατριαρχείο Μόσχας να διακόψει την ευχαριστιακή κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη, καθώς και με τους υπόλοιπους προκαθημένους, που αναγνώρισαν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, αναζητώντας παράλληλα άλλους τρόπους για να εκφράσει τη συνοδικότητα στον Ορθόδοξο κόσμο, αγνοώντας ταυτόχρονα τη θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η απόφαση ίδρυσης ρωσικής Εξαρχίας στην Αφρική λίγο πριν την αλλαγή του χρόνου, ήταν ένα ηθελημένο αποτέλεσμα της εξέλιξης των πραγμάτων.
Το Πατριαρχείο Μόσχας είχε διακόψει τους δεσμούς του με την Κωνσταντινούπολη ήδη από το 2018, προτού χορηγηθεί ο Τόμος Αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας τον Ιανουάριο του 2019. Έως τον Οκτώβριο του 2018, το Οικουμενικό Πατριαρχείο θεωρείτο «σχισματικό» εκ μέρους του Πατριαρχείου της Μόσχας, το οποίο έπαψε να μνημονεύει τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, παύοντας κάθε ευχαριστιακή κοινωνία μαζί του. Συνεπώς, για το Πατριαρχείο Μόσχας ήταν απαραίτητη η εξεύρεση νέων τρόπων συνεργασίας με την Ορθοδοξία ανά των κόσμο.
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2019, το Πατριαρχείο Μόσχας είχε απευθυνθεί στα υπόλοιπα τέσσερα Παλαίφατα Πατριαρχεία (Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιόχειας κα Ιεροσολύμων), ενώ φάνηκε να δίνει ιδιαίτερη σημασία στις δηλώσεις του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας την άνοιξη του 2018.
Η εν λόγω ενέργεια φαίνεται λογική, δεδομένου ότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δεν θεωρείτο πλέον τμήμα της Οικουμενικής Ορθοδοξίας εκ μέρους του Πατριαρχείου Μόσχας και ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν μνημονευόταν κατά τη διάρκεια τη Θείας Λειτουργίας, γι’ αυτό και το Πατριαρχείο Μόσχας αποφάσισε να απευθυνθεί στο δεύτερο κατά την εκκλησιαστική τάξη Πατριαρχείο. Σύμφωνα με την ερμηνεία των κανόνων σχετικά με τα σχίσματα, όπως την αντιλαμβάνεται το Πατριαρχείο Μόσχας, μόνο τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιόχειας και Ιεροσολύμων μπορούν να θεωρούνται κανονικά και ανήκοντα στο χώρο της Ορθοδοξίας.
Η σχέση του Πατριαρχείου Μόσχας με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας μεταβλήθηκε το φθινόπωρο του 2019, όταν η Αλεξάνδρεια τάχθηκε υπέρ της Κωνσταντινουπόλεως και αναγνώρισε την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Η Μόσχα διέκοψε την ευχαριστιακή κοινωνία με μεμονωμένους κληρικούς και ιεράρχες, που αναγνώρισαν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, αλλά όχι με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας εν συνόλω. Το Πατριαρχείο τη Μόσχας ενήργησε κατ’ αυτόν τον τρόπο, διότι ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας έλαβε ο ίδιος την απόφαση να συνταχθεί με την Κωνσταντινούπολη, δίχως να λάβει χώρα οποιαδήποτε συνοδική διαδικασία στην Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου.
Μπορεί κανείς να δει τις διαφορές μεταξύ της στάσης της Μόσχας απέναντι στην Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια. Η πρώτη θεωρήθηκε σχισματική στο σύνολό της, ενώ στη δεύτερη θεωρήθηκαν σχισματικοί μόνο ορισμένοι κληρικοί και επίσκοποι. Το αποτέλεσμα ήταν ότι υφίσταντο στο Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας ορισμένοι, που βρίσκονταν στο πλευρό της Μόσχας, όπως φρονούσε και η ίδια η Μόσχα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας έπαψε να μνημονεύει του όνομα του Πατριάρχη Αλεξανδρείας στη Θεία Λειτουργία. Αυτό σήμαινε ότι για το Πατριαρχείο Μόσχας μόνο οι Πατριάρχες της Αντιόχειας και των Ιεροσολύμων αναγνωρίζονταν ως κανονικοί και ως εκ τούτου τα ονόματά τους μνημονεύονταν στους ναούς που υπάγονται στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Επιπλέον σήμαινε ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας έπρεπε να βρει πιστούς συμμάχους, στα υπόλοιπα Παλαίφατα Πατριαρχεία για να τονίσει την ανάγκη συνοδικών διαδικασιών προς όφελός της.
Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων, Θεόφιλος ο Γ΄, επισκέφθηκε τη Μόσχα τον Νοέμβριο του 2019. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω επίσκεψης, ο Πατριάρχης Κύριλλος αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων ως μητέρα όλων των εκκλησιών. Αναδεικνύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την Εκκλησία των Ιεροσολύμων, το Πατριαρχείο Μόσχας μετατόπισε την εστίασή του από τον άξονα Μόσχα-Κωνσταντινούπολη. Μέσω της εν λόγω νέας προσέγγισης, η Μόσχα φάνηκε να αποποιείται το πρωτείο μεταξύ ίσων της Κωνσταντινούπολης, αλλά και τις δικές της διεκδικήσεις. Επομένως η Μόσχα δημιούργησε μια κατάσταση, που της επέτρεπε να ισχυρίζεται ότι ακολουθεί την κανονική τάξη, ενώ παράλληλα αγνοούσε τις θέσεις της Κωνσταντινουπόλεως, καθώς και του Πατριάρχη Αλεξανδρείας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Μόσχα κινήθηκε προς μια έτερη μορφή Ορθοδοξίας, στην οποία η ίδια θα μπορεί να αποτελεί τμήμα της Οικουμενικής Ορθοδοξίας, ενώ οι εκκλησίες που αναγνωρίζουν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας θα θεωρούνται σχισματικές.
Το Πατριαρχείο Μόσχας έμεινε απογοητευμένο απ’ τη συνάντηση στο Αμμάν, που διοργάνωσε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων το 2020, επειδή εκεί δεν συμμετείχαν όλες οι τοπικές εκκλησίες, που είχαν απορρίψει το αυτοκέφαλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Μεταξύ των Παλαίφατων Πατριαρχείων, μόνο το Ιεροσολύμων ήταν παρόν, το οποίο διοργάνωσε τη συνάντηση με την υποστήριξη της Μόσχας. Η Μόσχα όμως δεν εξέφρασε την άποψη ότι το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων θα πρέπει να ηγηθεί της Ορθοδοξίας αντικαθιστώντας την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια. Αντίθετα, η Μόσχα υποστήριξε, ότι ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων θα ενεργούσε ως η φωνή της συνοδικότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας εν αντιθέσει προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως σε μια προσπάθεια αναθεώρησης του συνοδικού συστήματος και την επίτευξη μιας εναλλακτικής εκκλησιαστικής τάξης στην Ορθοδοξία παγκοσμίως.
Τα νέα απ’ τον Ιανουάριο του 2022 αποκάλυψαν ότι το Πατριαρχείο Μόσχας ήθελε να θεωρηθεί ως υπομονετικό και πρόθυμο να διεξάγει διάλογο με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας– όπως με την Κωνσταντινούπολη το 2018– έως ότου η Μόσχα έχει τη δυνατότητα να ενεργήσει με την υποστήριξη μιας κανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Μόσχα δικαιολόγησε την επέμβαση της ως παροχή υποστήριξης στους δυσαρεστημένους κληρικούς, οι οποίοι είχαν πέσει θύματα σχίσματος στους κόλπους του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.
Το Πατριαρχείο Μόσχας έκτοτε έχει μονομερώς αναβαθμίσει το καθεστώς του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, θέτοντας το στη πρώτη θέση μεταξύ των Ορθόδοξων Εκκλησιών, αγνοώντας παράλληλα την Κωνσταντινούπολη στις πλείστες των περιπτώσεων. Επιπλέον, η Μόσχα τελικά αγνόησε και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας με ακόμη πιο ολέθριο τρόπο απ’ ό,τι την Κωνσταντινούπολη, εφόσον η ίδια δημιούργησε σχίσμα τους κόλπους του. Φαίνεται πως το Πατριαρχείο Μόσχας έχει βρει έναν τρόπο να δικαιολογεί τις πράξεις του, ισχυριζόμενο ότι είναι συνοδικές και κανονικές, με μια στρατηγική που εστιάζει στις σχέσεις με τα Παλαίφατα Πατριαρχεία. Ο σκοπός της Μόσχας είναι να μην απομονωθεί και γι’ αυτό χαράζει νέες γραμμές στον χώρο τις Ορθοδοξίας αγνοώντας τις υφιστάμενες διατάξεις.
Η Heta Hurskainen είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Συστηματικής Θεολογίας της Δυτικής Εκκλησίας στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Φινλανδίας, όπου η Ανατολική Ορθόδοξη και η Δυτική Θεολογία διδάσκονται παράλληλα στην ίδια Θεολογική Σχολή.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.