Maureen Perrie, Ομότιμη καθηγήτρια Ρωσικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ
български | ქართული | ελληνικά | Română | Русский | Српски
Στις 20 Νοεμβρίου 2022 ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος γιόρτασε τα 76α γενέθλιά του. Κατά τη διάρκεια της δεξίωσης προς τιμήν των γενεθλίων του, η οποία πραγματοποιήθηκε στον Καθεδρικό Ναό του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα, ο Πατριάρχης προειδοποίησε τους καλεσμένους –χρησιμοποιώντας αποκαλυπτικούς όρους– για τους τωρινούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η Ρωσία και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Χωρίς να αναφερθεί ρητά στον πόλεμο στην Ουκρανία, ο Κύριλλος κάλεσε την Εκκλησία να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στον «αγώνα της πατρίδας μας κατά του παγκόσμιου κακού» και εναντίον του «κινήματος του αντιχρίστου, το οποίο μπορεί να καταστρέψει την Ρωσία και ολόκληρο τον κόσμο». Ο ίδιος υποστήριξε ότι όλες οι δυνάμεις του αντιχρίστου θα στραφούν κατά της Ρωσίας, διότι η σημερινή Ρωσία αποτελεί την «ανασχετική δύναμη» (uderzhivuaiushchii), που αναφέρεται στις Γραφές σχετικά με την εμφάνιση του αντιχρίστου στον κόσμο.
Μιλώντας στην εν λόγω δεξίωση σε ένα ακροατήριο που αποτελείτο κυρίως από ιεράρχες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Κύριλλος προφανώς δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να εξηγήσει την βιβλική έννοια του όρου «κατέχον» ή «κατέχων», δηλαδή της δύναμης που δρα ως εμπόδιο στην ανομία. Αρκετούς μήνες νωρίτερα, ωστόσο, σε ένα κήρυγμα που εκφώνησε στον Καθεδρικό Ναό του Σωτήρος Χριστού στις 7 Απριλίου, ο Κύριλλος κάλεσε σε προσευχή για την ειρήνη στην Ουκρανία και για τη διατήρηση της ενότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο ίδιος έθεσε το ερώτημα γιατί εξωτερικές δυνάμεις επιτέθηκαν στη «ρωσική γη»; Ενώ εξήγησε ότι η Αγία Γραφή αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη δύναμη, η οποία συγκρατεί την έλευση του αντιχρίστου στον κόσμο. Παρόλα αυτά δεν είπε ποια είναι αυτή η δύναμη: κάποιοι πιστεύουν ότι ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, άλλοι ότι είναι η Εκκλησία. Ο Κύριλλος υποστήριξε ότι η δεύτερη άποψη είναι η ορθή, ωστόσο, η εν λόγω ανασχετική δύναμη είναι επίσης, σύμφωνα με τον ίδιο, «ολόκληρος ο ευσεβής λαός όλων των εποχών και των χωρών, είναι η Ορθόδοξη πίστη που ζει και δρα στην Ορθόδοξη Εκκλησία». Γι’ αυτό το λόγο συμπέρανε ο Πατριάρχης, οι εχθροί της Εκκλησίας προσβάλλουν τώρα την ενότητά της.
Ο Κύριλλος αναφερόταν στο χωρίο της Β΄ Προς Θεσσαλονικείς Επιστολής του Αποστόλου Παύλου, στην οποία ο Απόστολος εξηγεί ότι πριν τη Δεύτερη Παρουσία του Χριστού θα προηγηθεί η εμφάνιση του «ανθρώπου της αμαρτίας» ή του «προορισμένου για την απώλεια», ο οποίος ψευδώς διακηρύσσει ότι είναι ο Θεός, αλλά συγκρατείται από εκείνον που έχει τεθεί ως «εμπόδιο» στην ανομία (βλ. Β΄ Προς Θεσσαλονικείς 2:1-12). Όπως παραδέχθηκε και ο Κύριλλος στο κήρυγμά του, αυτό το κάπως ασαφές χωρίο υπόκειται σε διάφορες ερμηνείες. Παρόλο που ο «άνθρωπος της αμαρτίας» γενικά θεωρείται ότι είναι ο αντίχριστος, η έννοια της «ανασχετικής δύναμης», η οποία αναφέρεται με την ελληνικό όρο «κατέχων» ή «κατέχον» έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών αντιπαραθέσεων. Ο Πατριάρχης ανέφερε στο κήρυγμά του τον Απρίλιο ότι η εν λόγω δύναμη ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ωστόσο δεν πρόσθεσε ότι ορισμένοι Ρώσοι φιλόσοφοι είχαν συμπεριλάβει στην ίδια έννοια τόσο τη Δεύτερη όσο και την Τρίτη Ρώμη (την Κωνσταντινούπολη και τη Μόσχα αντίστοιχα). Η αλήθεια είναι ότι ορισμένοι ακροδεξιοί-εθνικιστικοί και υπερορθόδοξοι κύκλοι προβάλλαν την Ρωσία ως «κατέχων» ακόμη και πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Ο θεωρητικός του νέο-ευρασιανισμού Αλεξάντερ Ντούγκιν, για παράδειγμα, γράφει εδώ και αρκετά χρόνια άρθρα αποκαλυπτικού περιεχομένου στον ιστότοπο της δεξαμένης σκέψης Katechon (katehon.com). Δεν είναι σαφές κατά πόσον η θεώρηση της Ρωσίας ως «κατέχων» έχει εξαπλωθεί από αυτές τις εξτρεμιστικές ιδεολογικές παρυφές στο κύριο ρεύμα της σύγχρονης ρωσικής πολιτικής σκέψης. Η μετατόπιση του Κυρίλλου όμως αναφορικά με τον προσδιορισμό της Εκκλησίας και των πιστών της ως «ανασχετικής δύναμης» (στο κήρυγμα του τον Απρίλιο) και την ταύτιση της Ρωσίας με την εν λόγω δύναμη (στην ομιλία κατά τη διάρκεια της επετείου των γενεθλίων του τον Νοέμβριο) υποδηλώνει μια κίνηση προς μια πιο ανοιχτά εθνικιστική θέση εκ μέρους του Πατριάρχη, ο οποίος δεν είναι δυνατόν να αγνοεί την ιδεολογική απήχηση της εν λόγω έννοιας.
Σε ό,τι αφορά τη Ρωσική κυβέρνηση, τους τελευταίους μήνες παρατηρείται αύξηση του θρησκευτικού ή ενός εν μέρει θρησκευτικού λόγου. Ο Πρόεδρος Πούτιν στον μακροσκελή λόγο που εκφώνησε στις 30 Σεπτεμβρίου 2022 με αφορμή την προσάρτηση τεσσάρων ουκρανικών περιοχών από τη Ρωσία, κατήγγειλε της δυτικές ελίτ για την απόρριψη των «παραδοσιακών αξιών» περιγράφοντας τις απόψεις τους ως «αντι-θρησκεία» και ξεκάθαρο σατανισμό. Ενώ αμέσως πρόσθεσε μια φράση από την επί του Όρους Ομιλία, όπου ο Χριστός προειδοποιεί για «ψευδοπροφήτες» λέγοντας ότι «θα τους καταλάβετε από τους καρπούς τους» (Ματθ. 7:15-16). Ο Πούτιν άφησε έτσι να εννοηθεί ότι οι «δηλητηριώδεις καρποί» των δυτικών ηγετών αποτελούν ένδειξη της κακής τους φύσης: η φράση «ψευδοπροφήτες» είναι φυσικά ισοδύναμη με τους «ψευδομεσσίες» (βλ. για παράδειγμα Ματθ. 24:24) και συνεπώς με τον αντίχριστο.
Πρόσφατα, ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ο πρώην πρωθυπουργός και εν συνεχεία Πρόεδρος της Ρωσίας, νυν αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας, εξέδωσε μια άξεστη ανάρτηση στον λογαριασμό του στο Telegram με αφορμή την Ημέρα Εθνικής Ενότητας (4 Νοεμβρίου 2022), στην οποία καυχιόταν ότι αν και η Ρωσία έχει τη δυνατότητα να στείλει τους εχθρούς της στις φωτιές της κόλασης (προφανώς μια αναφορά στην εξαπόλυση πυρηνικού πολέμου), θα απέφευγε να το κάνει. Αντίθετα δήλωσε ότι η Ρωσία έχει ως ιερό στόχο να σταματήσει τον ανώτατο άρχοντα της κόλασης, «όποιο όνομα κι αν χρησιμοποιεί: Σατανάς, Εωσφόρος ή Ιμπλίς», του οποίου στόχος είναι η καταστροφή. Η χρήση του ονόματος «Ιμπλίς» εκ μέρους του Μεντβέντεφ, το οποίο αποτελεί την μουσουλμανική εκδοχή του διαβόλου, υποδηλώνει μάλλον μια πιθανή δυσκολία για τους Ρώσους πολιτικούς να χρησιμοποιούν φανερά χριστιανική γλώσσα κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, στον οποίο πολλοί από τους στρατιώτες της πολυθρησκευτικής Ρωσικής Ομοσπονδίας δεν είναι χριστιανοί.
Φαίνεται πως αυτό δεν είναι ιδιαίτερο πρόβλημα για τον Πατριάρχη Κύριλλο. Ο όρος της «ανασχετικής δύναμης» είναι στην πραγματικότητα αρκετά ελκυστική για να την επικαλεστεί κανείς σε καιρό πολέμου σε σύγκριση με τις πιο παραδοσιακές αποκαλυπτικές έννοιες. Ενώ ο Αντίχριστος μπορεί να είναι μια αρνητική και διαβολική φιγούρα που προμηνύει τους έσχατους καιρούς και την Τελική Κρίση, ο «κατέχων» διαδραματίζει τον ρόλο του θετικού εμψυχωτή για την πατριωτική κινητοποίηση. Στην εικόνα της Ρωσίας ως «ανασχετικής δύναμης» απέναντι στις παγκόσμιες δυνάμεις του κακού, ο Πατριάρχης Κύριλλος μπορεί να βρήκε την ιδανική μεταφορά για την προώθηση του μυθικού αφηγήματος ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί μια ευγενή εκστρατεία αυτοάμυνας.
Η Maureen Perrie είναι ομότιμη καθηγήτρια Ρωσικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.