by Dylan Pahman | English | ру́сский
Στις 1 Σεπτεμβρίου, ο Πάπας Φραγκίσκος και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος εξέδωσαν μια κοινή δήλωση εν όψει του εορτασμού της εκκλησιαστικής Ημέρας Προσευχής για τη Προστασία της Δημιουργίας.
Με μια διατύπωση που έχει καταστεί πια τυπική, η δήλωση εξέφρασε ανησυχία για την ευημερία των πτωχότερων των πτωχών, ταυτοχρόνως αγνοώντας τα κύρια μέσα μέσω των οποίων αυτή η φτώχεια έχει ιστορικά ανακουφιστεί, και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να μειώνεται: την ανάπτυξη μέσω εκβιομηχάνισης και απορρύθμισης.
Οι ιεράρχες προειδοποιούν: «Τό ἀνθρώπινον καί τό φυσικόν περιβάλλον ὑποβαθμίζονται ἐκ παραλλήλου. Ἐν τῇ πράξει, ἡ ἐπιδείνωσις τῆς καταστάσεως τοῦ πλανήτου ἐπηρεάζει τούς πλέον εὐαλώτους κατοίκους αὐτοῦ. Τά ἀποτελέσματα τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς ἐγγίζουν πρῶτον καί πρωτίστως αὐτούς, οἱ ὁποῖοι ζοῦν ἐν πτωχείᾳ ἁπανταχοῦ τῆς γῆς.». Πράγματι, εάν οι αυτές οι τάσεις εξακολουθήσουν, πολλοί πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να αυξήσει την εξάπλωση των ασθενειών, τον λιμο, την μόλυνση των υδάτων, και αλλά πολλά, ειδικά εντός των αναπτυσσόμενων χώρων, οι οποίες είναι οι πιο ευπρόσβλητες σε τέτοιους κινδύνους.
Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα μ’ αυτήν την άποψη. Καταρχάς, οι αναπτυσσόμενες χώρες, όπως δηλώνει και ο όρος, αναπτύσσονται. Οι καταστάσεις τους δεν είναι στατικές και αμετάβλητες. Δεν χρειάζεται να είναι ευάλωτες. Θα υπήρχαν λιγότεροι λόγοι για ανησυχία εάν υπήρχε μια σημαντική μείωση του ποσοστού παγκόσμιας φτώχειας, αφού η περιβαλλοντική φροντίδα και η προσαρμοστικότητα συσχετίζονται με την ανάπτυξη, την εκβιομηχάνιση και την οικονομική ελευθερία. Για να είμαστε σαφείς: μπορούμε να δεχτούμε την «συναίνεση του κόσμου», περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής που αναφέρει η δήλωση, ενώ ταυτοχρόνως να εξακολουθούμε την συζήτηση σχετικά με τα θέματα και τις πολιτικές που θα πρέπει να λάβουν προτεραιότητα και να ασκηθούν.
Προσωπικά, συμφωνώ ότι πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στη δεινή κατάσταση των φτωχών. Αυτό όμως απαιτεί να αντιμετωπίσουμε μια άβολη αλήθεια. Για τις τελευταίες δεκαετίες η ακραία φτώχεια έχει μειωθεί γρηγορότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως την Κίνα και την Ινδία, οι οποίες, μέσω της ταχείας εκβιομηχάνισης και μιας περιορισμένης οικονομικής απελευθέρωσης, έχουν γίνει δύο από τους μεγαλύτερους παράγοντες διοξειδίου του άνθρακα στον κόσμο. Η υψηλή θέση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι απομονωμένη περίπτωση εντός του ανεπτυγμένου κόσμου, και δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως γραμμή βάσης. Ο Καναδάς και η Αυστραλία, για παράδειγμα, είναι πιο οικονομικά ελεύθερες, και συμβάλλουν πολύ λιγότερο στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Ο βαθμός στον οποίο η Βιομηχανική Επανάσταση μείωσε την φτώχεια είναι απόλυτα εκπληκτικός. Στο άρθρο «Ακραία Φτώχεια Παγκοσμίως» του ιστολόγου O Κόσμος Μας σε Στοιχεία[1] ο Μάξ Ρόζερ και ο Έστεμπαν Ορτίζ-Σπινόζα[2] δηλώνουν:
«Τα διαθέσιμα μακροπρόθεσμα στοιχεία δείχνουν ότι στο παρελθόν μόνο ένα μικρό ποσοστό εκλεκτών απολάμβανε συνθήκες διαβίωσης που σήμερα δεν θα χαρακτηριζόταν ως “ακραία φτώχεια”. Αλλά με την έναρξη της εποχής της εκβιομηχάνισης και την αύξηση της παραγωγικότητας, το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας άρχισε να μειώνεται. Από τότε το ποσοστό των άκρως φτωχών έχει μειωθεί σταθερά για τους δύο τελευταίους αιώνες. Αυτό είναι αναμφισβητήτως ένα από τα πιο αξιοσημείωτα και σημαντικά επιτεύγματα της ανθρωπότητάς.»
Το άρθρο σημειώνει πως «Αυτή η βελτίωση των υλικών συνθηκών διαβίωσης συνδέεται στενά με την παγκόσμια βελτίωση υγείας και την παγκόσμια επέκταση εκπαίδευσης που έχουμε δει τους τελευταίους δύο αιώνες». Επιπλέον, «Μετά το 1970, περίπου, το ποσοστό φτώχειας μειώθηκε τόσο γρηγορά που ο απόλυτος αριθμός άκρως πτωχών άρχισε να μειώνεται επίσης. Αυτή η τάση μείωσης της φτώχειας – τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε ποσοστό παγκόσμιου πληθυσμού – είναι συνεχές και αμετάβλητο στοιχείο των τελευταίων τριών δεκαετιών».
Αν νοιαζόμαστε πραγματικά για την κλιματική αλλαγή αλλά και για τους φτωχούς, δεν θα έπρεπε να υποστηρίξουμε οτιδήποτε θα καθιστούσε αυτούς τους φτωχούς λιγότερο ευάλωτους στις αρνητικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής; Από τα οικονομικά στοιχεία των δύο τελευταίων αιώνων, γνωρίζουμε ότι αυτό σημαίνει υποστήριξη της ανάπτυξης, και η ανάπτυξη απαιτεί εκβιομηχάνιση και απορρύθμιση. Όπως το έθεσε ο Βλαδίμηρος Σολόβιεφ, η ιδανική σχέση με τη δημιουργία δεν είναι ούτε (1) παθητική επικύρωση της φυσικής της κατάστασης, ούτε (2) ανταγωνιστικός αγώνας για την κυριαρχία της, αλλά (3) μια «θετική σχέση, στην οποία ο άνθρωπος χρησιμοποιεί την εξουσία που έχει πάνω στη φύση για να ανασηκώσει και την ίδια, και τον εαυτό του». Ωστόσο, ο Σολόβιεφ είχε τη σαφήνεια να δει ότι οι πολιτισμοί πρέπει να περάσουν ασκητικά μέσω του (2) για να φτάσουν στην ιδανική αμοιβαιότητα του (3).
Ο Πάπας και ο Πατριάρχης λένε έξοχα πράγματα περί της ανάγκης της ανθρωπότητας να «συνεργαστεί για τη διατήρηση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος», και τα στηρίζουν στην Βιβλική εξιστόρηση της δημιουργίας. Και όντως, συμφωνώ απόλυτα μαζί τους στο ότι πρέπει να βρούμε αποτελεσματικούς τρόπους να μειώσουμε το ανθρώπινο αποτύπωμα άνθρακα ενόψει της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Σολόβιεφ, η περιβαλλοντική τους θεολογία δεν περιέχει ίχνος πολιτισμικής θεολογίας.
Αναφέρονται στον Ψαλμό 127 (126), αλλά δεν τον αναφέρουν ρητά. Ενώ το απόσπασμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα για την περιβαλλοντική μας φροντίδα, το κύριο μέλημα του ψαλμού είναι οικιακό και αστικό, δηλαδή πολιτισμικό:
Εαν μὴ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, εἰς μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἰκοδομοῦντες·
ἐὰν μὴ Κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων. (126:1)
Ο Θεός φύτεψε έναν κήπο στο 2ο κεφάλαιο της Γένεσης, αλλά υπόσχεται μια πόλη στο 21ο της Αποκάλυψης. Έπλασε την ανθρωπότητα όχι μόνο για να «ἐργάζεσθαι… καὶ φυλάσσειν» την δημιουργία (Γέν. 2:15), αλλά και για να «αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς» (Γέν. 1:28). Σκοπός μας είναι να πλάσουμε κάτι όμορφο από τον όμορφο κόσμο του Θεού, δηλαδή, να είμαστε οικονομικά παραγωγικοί.
Φυσικά, «ομορφιά» δεν είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται κατά νου όταν βλέπουμε ένα εργοστάσιο. Δεν λέω πως, το νέφος, για παράδειγμα, είναι καλό. Αυτό που υποστηρίζω είναι ότι η μείωση της φτώχειας είναι όμορφη. Η σωτήρια ιατρική τεχνολογία είναι όμορφη. Η ευκαιρία να αναπτυχθεί το μυαλό του καθενός μέσω εκπαιδεύσεως είναι όμορφη. Η προοπτική να επιλέξει κάποιος μια καριέρα που αυτός ή αυτή θέλουν είναι όμορφη. Η πολυτέλεια της αναψυχής, η ανάπαυση που χαρακτηρίζει την «έβδομη ημέρα» που ο Θεός «ευλόγησε» και «αγίασε» (Γέν. 2:3) είναι όμορφη. Και όσο περισσότερο μπορούν οι άνθρωποι να ανασυρθούν από τις συνθήκες ακραίας φτώχειας, τόσο περισσότερο θα μπορούν μοιραστούν αυτές τις εμπειρίες αληθινής ομορφιάς.
Ανακεφαλαιώνοντας το Γκάλοπ, ο Ρόζερ και ο Ορτίζ-Oσπίνα δηλώνουν ότι «σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι που ζουν σε φτωχότερες χώρες τείνουν να είναι λιγότεροι ικανοποιημένοι με το βιοτικό τους επίπεδο.» Δηλαδή, δεν είναι όσο ευτυχισμένοι όσο άλλοι. «Αυτό προτείνει ότι η οικονομική ευημερία δεν είναι ένας μάταιος, ασήμαντος στόχος, αλλά μέσο για μια καλύτερη ζωή»
Αντίθετα σε όλα αυτά, όμως, η μόνη αναφορά του Πάπα και του Πατριάρχη στην οικονομική ανάπτυξη είναι αρνητική, θρηνώντας την «ἁρπακτική διάθεσις (μας) δι᾿ ἀπεριόριστον κέρδος εἰς τάς ἀγοράς.» Λοιπόν, καταρχήν, δεν ξέρω κανέναν οικονομολόγο, επιχειρηματία, ή υπεύθυνο χάραξης πολιτικής που πιστεύει ότι το “απεριόριστο κέρδος” είναι εφικτός στόχος. Ούτε από τους άπληστους ανάμεσα τους! Το κέρδος είναι πάντοτε πεπερασμένο, άρα, εξ’ ορισμού δεν μπορεί ποτέ να είναι «απεριόριστο». Ωστόσο, αυτή η ασυνάρτητη και απορριπτική ρητορική περνάει δήθεν για σοβαρή ενασχόληση με το αναμφισβητήτως καλύτερο μέσον για την ανακούφιση των δεινών των φτωχών, την αύξηση των ανθρωπίνων τους δυνατοτήτων, και την ανάδειξη των πολιτισμών τους στο σημείο όπου δεν θα είναι πλέον ευάλωτοι στις αρνητικές επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος, αλλά θα έχουν τα απαραίτητα μέσα για προσαρμογή.
Οι Χριστιανοί, είτε Ορθόδοξοι, είτε Ρωμαιοκαθολικοί, είτε κάτι άλλο, αξίζουν περισσότερα από τους ηγέτες τους. Και οι πτωχότεροι των πτωχών αξίζουν μια καλύτερη μαρτυρία του Ευαγγελίου από την Εκκλησία του Ιησού Χριστού, ο Οποίος είπε στους οπαδούς του «ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε» (Ματθ. 25:40) .
Ο Ντύλαν Πάχμαν είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Άκτον[3], όπου είναι αρχισυντάκτης του Περιοδικο Αγορων και Ηθικης[4]. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Θεμελιώσεις μιας Ελεύθερης και Εναρετης Κοινωνίας» (Foundations of a Free & Virtuous Society), που αποτελεί «αλφαβητάριο» για την ενοποίηση της θεολογικής ανθρωπολογίας με την οικονομολογία. Ακολουθήστε τον στο Twitter, στο @DylanPahman.
To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών, των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.
Translator: Katherine Chaffee
[1]Ο Κόσμος μας σε Στοιχεία είναι ένα ιστολόγιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο σκοπός του οποίου είναι να ακολουθήσει και να επιδείξει τις παγκόσμιες αλλαγές συνθηκών διαβίωσης.
[2] Max Roser and Esteban Ortiz-Spinoza
[3] Acton Institute
[4] Journal of Market and Morality