ΣΤ´ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΤΘΑΙΟΥ,19 Ιουλίου 2020, Μνήμη τῶν Ἁγίων καὶ Θεοφόρων Πατέρων τῆς ἐν Χαλκηδόνι Δ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (451), Μνήμη τῆς Ὁσίας Μακρίνης, ἀδελφῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, καὶ τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Δίου

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

(Αριθμ. 27Ν)

ΣΤ´ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, 19 Ἰουλίου 2020, Μνήμη τῶν Ἁγίων καὶ Θεοφόρων Πατέρων τῆς ἐν Χαλκηδόνι Δ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (451), Μνήμη τῆς Ὁσίας Μακρίνης, ἀδελφῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, καὶ τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Δίου

Α. 1. Την Κυριακή μεταξύ 13-19 Ιουλίου η Εκκλησία μας εορτάζει τη μνήμη των 630 Αγίων Πατέρων της Δ´ Οικουμενικής Συνόδου, που έγινε στη Χαλκηδόνα, όπου έχει την έδρα της και σήμερα η μεγαλύτερη Ιερά Μητρόπολη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μία από τις Γεροντικές Μητροπόλεις. Η ημερολογιακή σταθερότητα της εορτής για τη μνήμη των Αγίων Πατέρων της Δ´ Οικουμενικής Συνόδου σε συνδυασμό με την διακύμανση εορτασμού του Πάσχα και την ως εκ τούτου διακύμανση στην έναρξη αναγνώσεως του Κατά Ματθαίο Ευαγγελίου φέρει την εορτή να συμπίπτει φέτος με τη ΣΤ´ Κυριακή του Ματθαίου, διατηρώντας, όμως, το σταθερό Αποστολικό και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα των Πατέρων, όπως και την υμνολογία της εορτής.

2. Την 11 Ιουλίου επίσης τιμάται η μνήμη δύο Οσίων του 4ου αιώνα, Της Οσίας Μακρίνας, της πρεσβύτερης αδελφής των Αγίων Μεγάλου Βασιλείου και Γρηγορίου Νύσσης και του Οσίου Δίου. Ο Όσιος Δίος κατήγετο από την Αντιόχεια και βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη επί Θεοδοσίου Α´, κατά την περίοδο της σύγκλησης της Β´ Οικουμενικής Συνόδου (381). Είναι μία περίοδος που η Εκκλησία ταλανίζεται από τις αντιτριαδικές αιρέσεις, ενώ και η Εκκλησία της Αντιοχείας, ήδη από το 330 είναι χωρισμένη σε δύο ομάδες. Είναι ένα εσωτερικό σχίσμα που θα κρατήσει μέχρι περίπου το 480. Πάντως στη συνοδική διαδικασία της Β´ Οικουμενικής προσκλήθηκε και συμμετείχε ο Άγιος Μελέτιος. Οι δεσμοί μεταξύ Αντιόχειας και Κωνσταντινούπολης υπήρξαν ισχυροί. Δεν είναι τυχαίο ότι κληρικοί της Αντιόχειας έγιναν Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό εξηγείται και από τη διοικητική οργάνωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ιδίως κατά την περίοδο της Τετραρχίας, όσο και αν η περίοδος που ακολούθησε με το Μέγα Κωνσταντίνο και στο εξής σηματοδοτεί την ανάδυση της Κωνσταντινούπολης κατά τρόπο μοναδικό. Η Αντιόχεια υπήρξε μία από τις τέσσερεις αυτοκρατορικές πρωτεύουσες της Τετραρχίας και ισχυρό διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο.

3. Για την Οσία Μακρίνα είναι αρκετά όσα μας έχει διασώσει ο αδελφός της Άγιος Γρηγόριος Νύσσης στο Λόγο του Εἰς τὸν βίον τῆς ὁσίας Μακρίνης. Από αυτό το έργο παραθέτω εν συνεχεία την κατακλείδα, γιατί μας παρέχει τα κριτήρια ενός οσιακού βίου αλλά και ενότητα της εμπειρίας των Αγίων της Εκκλησίας, είτε πρόκειται για Προφήτες, είτε για την Εκκλησία των εθνών: «Οἱ γὰρ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὰ ἑαυτῶν μέτρα τὸ πιστὸν ἐν τοῖς λεγομένοις κρίνουσι, τὸ δὲ ὑπερβαῖνον τὴν τοῦ ἀκούοντος δύναμιν ὡς ἔξω τῆς ἀληθείας ταῖς τοῦ ψεύδους ὑπονοίαις ὑβρίζουσι. ∆ιὸ παρίημι τὴν ἄπιστον ἐκείνην ἐν τῷ λιμῷ γεωργίαν, πῶς ἐκβαλλόμενος ὁ πρὸς τὴν χρείαν σῖτος οὐδεμίαν αἴσθησιν ἐποίει τῆς ὑφαιρέσεως, ἐν τῷ ὁμοίῳ διαμένων ὄγκῳ καὶ πρὶν διαδοθῆναι ταῖς τῶν αἰτούντων χρείαις καὶ μετὰ τοῦτο, καὶ ἄλλα τούτων παραδοξότερα, παθῶν ἰάσεις καὶ δαιμόνων καθάρσεις καὶ ἀψευδεῖς προρρήσεις τῶν ἐκβησομένων· ἃ πάντα τοῖς μὲν δι᾽ ἀκριβείας ἐγνωκόσιν ἀληθῆ εἶναι πιστεύεται, κἂν ὑπὲρ πίστιν ᾖ, ἐπὶ δὲ τῶν σαρκωδεστέρων ἔξω τοῦ ἐνδεχομένου νομίζεται, οἳ οὐκ ἴσασιν ὅτι "κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς πίστεως" καὶ ἡ τῶν χαρισμάτων διανομὴ παραγίνεται, μικρὰ μὲν τοῖς ὀλιγοπιστοῦσι, μεγάλη δὲ τοῖς πολλὴν ἔχουσιν ἐν ἑαυτοῖς τὴν εὐρυχωρίαν τῆς πίστεως. Ὡς ἂν οὖν μὴ βλαβεῖεν οἱ ἀπιστότεροι ταῖς τοῦ θεοῦ δωρεαῖς ἀπιστοῦντες, τούτου ἕνεκεν καθεξῆς ἱστορεῖν περὶ τῶν ὑψηλοτέρων θαυμάτων παρῃτησάμην, ἀρκεῖν ἡγούμενος τοῖς εἰρημένοις περιγράψαι τὴν περὶ αὐτῆς ἱστορίαν».

Β. 1. Η σημερινή Κυριακή επιπλέον είναι ως συνέχεια της ΣΤ´ Κυριακής μετά το Άγιο Πάσχα, που είναι αφιερωμένη στη μνήμη των 318 Αγίων Πατέρων της Α´ Οικουμενικής Συνόδου, στην οποία συνεπινοείται και η Δευτέρα, γιατί ένα είναι το Σύμβολο της Πίστεως, η βαπτισματική ομολογία. Έρχεται, λοιπόν, σήμερα η Εκκλησία σχεδόν μετά από δύο μήνες και μάς υπενθυμίζει τη μνήμη των Αγίων Πατέρων της Χαλκηδόνος, όπου, όμως, υμνολογικά εντάσσει τους Πατέρες τεσσάρων Οικουμενικών Συνόδων, δηλαδή Γ´- ΣΤ και μαζί και την Πενθέκτη του 681, αφού στην υμνολογία της σημερινής εορτής ενσωματώνεται και ο πρώτος κανόνας της Πενθέκτης, με αναφορές σ᾽ όλους τους προηγούμενους αιρετικούς που παρέφθειραν την ερμηνεία του μυστηρίου της Ενανθρωπήσεως του Λόγου του Θεού, παρέφθειραν άμα το μυστήριο της Θείας Οικονομίας από κτίσεως κόσμου και τη φανέρωση του Λόγου στην ιστορία του παλαιού και του νέου Ισραήλ.

2. Πρέπει να σημειώσω ότι η Εκκλησία, μετά από σχεδόν τρεις μήνες, την Κυριακή μεταξύ 11 και 17 Οκτωβρίου, θα προβάλει τη μνήμη των 367 Αγίων Πατέρων, που είχαν συγκροτήσει την Ζ´ Οικουμενική Σύνοδο το 787, με το ίδιο Αποστολικό Ανάγνωσμα με σήμερα, μία εορτή που είναι η κατάφαση στη Θεία Ενανθρώπηση, και ομολογία της δυνατότητας του εξεικονισμού της μορφής του Χριστού, γιατί η Ενανθρώπησή του είναι πραγματικό γεγονός κι όχι κάτι θεωρητικό, διανοητικό, σαν τις θεωρίες των θεολόγων, που ζουν στις ουτοπίες τους ερήμην της εκκλησιαστικής κοινότητος. Κι είναι και κάποιοι από αυτούς που το έχουν και ξεφωνημένο καμάρι, και η γελοιότητα αυτή δεν έχει τέλος, γιατί νομίζουν ότι είναι κι απαραίτητοι!

Γ. 1. Ήδη με το πρώτο Στιχηρό των Αγίων Πατέρων, του Εσπερινού, ἦχος πλ. β´, καταγράφεται συνοπτικά η πίστη στον Ενανθρωπήσαντα Λόγο κατά τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων Γ´- ΣΤ´ με ευθεία αναφορά στην αναίρεση του Νεστοριανισμού, Μονοφυσιτισμού, του Μονοενεργητισμού και του Μονοθελητισμού (δύο φύσεις, τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος) με δύο φυσικές ενέργειες, δύο θελήσεις, αλλά εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ὁ ἀπερίγραπτος καὶ ἀνερμήνευτος Λόγος, προς τον οποίο αναπέμπεται η μία προσκύνηση μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα. Πρόκειται, ουσιαστικά για συνόψιση της πίστεως σύμφωνα με όλες τις Οικουμενικές Συνόδους, ομολογία της Αγίας Τριάδος και της φιλανθρώπου (δι᾽ ἡμᾶς) φανέρωσης του Λόγου: «Σὲ τὸν ἀπερίγραπτον, καὶ ἀνερμήνευτον Λόγον, σάρκα χρηματίσαντα, δι᾽ ἡμᾶς, φιλάνθρωπε, ἀνεκήρυξε τὸ σεπτὸν σύστημα, τῶν σοφῶν Πατέρων, Θεὸν τέλειον καὶ ἄνθρωπον, διπλοῦν ταῖς φύσεσι, καὶ ταῖς ἐνεργείαις ὑπάρχοντα, διπλοῦν καὶ ταῖς θελήσεσιν, ἕνα τὸν αὐτὸν καθ᾽ ὑπόστασιν· ὅθεν σὺν Πατρί τε, καὶ Πνεύματι γινώσκοντες Θεόν, ἕνα πιστῶς προσκυνοῦμέν σε, τούτους μακαρίζοντες». (Σημ. η διατύπωση «καθ᾽ ὑπόστασιν» σημαίνει το πραγματικώς, σύμφωνα με τις Επιστολές του Αγίου Κυρίλλου Προς Νεστόριο. Είναι μία διατύπωση που διατρέχει τη συνοδική πράξη της Εκκλησίας μέχρι τις Ησυχαστικές Συνόδους του 14ου αι.).

2. Η έκπληξη προέρχεται από το δεύτερο Στιχηρό, όπου κατονομάζονται οι αιρετικοί πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως (Πύρρος και Σέργιος), Ονώριος (Ρώμης) και Διόσκορος Αλεξανδρείας, μολονότι οι τρεις πρώτοι είναι μεταγενέστεροι της Συνόδου της Χαλκηδόνος και συνδέονται με την αίρεση του Μονοενεργητισμού και του Μονοθελητισμού (7ος αιώνας), την αίρεση που θεωρεί το Χριστό μόνο ως τέλειο Θεό και όχι και τέλειο άνθρωπο, πράγμα που σημαίνει με δυο λόγια ότι το ανθρώπινο (και συνοπτικά ολόκληρη η κτίση) δεν εισάγεται, με την Ανάληψη και την εκ δεξιών του Πατρός καθέδρα του Χριστού, στη ζωή της Αγίας Τριάδος, ότι τελικά η σωτηρία δεν είναι άκτιστη δωρεά και άκτιστη χάρη, αλλά προέρχεται μόνο από τη δική μας προσωπική ικάνωση και προσπάθεια, οφείλεται, δηλαδή, στη δική μας προσωπική «ηθική» πρόοδο, οπότε ο Θεός και η Εκκλησία υπάρχει, για να μας επιβραβεύει, γιατί το αξίζουμε...

3. Την τελική αντιμετώπιση όλων έκανε ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο οποίος ερμήνευσε με το έργο του Μυσταγωγία τη Θεία Λειτουργία, ως εκκλησιασμό ολόκληρης της Δημιουργίας, που είναι σα να κολυμπάει σύμπας ο κόσμος στη χάρη του Θεού, αφού ο Χριστός είναι αρχή (Δημιουργός), Μέση (άσαρκος και ένσαρκος) και τέλος (Πνευματικῶς ὁρώμενος καὶ μετεχόμενος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων). Το δεύτερο Στιχηρό έχει ως εξής: «Πύρρον τε καὶ Σέργιον, καὶ τὸν Ὀνώριον ἅμα, Εὐτυχῆ Διόσκορον, καὶ δεινὸν Νεστόριον κατεστρέψατε, τῶν κρημνῶν ἔνδοξοι, τὸ Χριστοῦ ποίμνιον, ἑκατέρων διασώσαντες, διπλοῦν ταῖς φύσεσιν, ἵνα τὸν Χριστὸν καθ' ὑπόστασιν, λαμπρῶς ἀνακηρύξαντες, μόναις ἐνεργείαις δεικνύμενον· ὃν καὶ προσκυνοῦντες, ὡς ἄνθρωπον, καὶ τέλειον Θεόν, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Πνεύματι, νῦν ὑμᾶς δοξάζομεν».

4. Το υμνολογικό αποκορύφωμα της εορτής είναι το τρίτο Στιχηρό, όπου ενσωματώνονται και οι ερμηνευτικές προτάσεις των ησυχαστών Πατέρων του 13ου-14ου αιώνα περί του ακτίστου των ενεργειών του Θεού, όχι για να το αναφέρουμε σαν ποιηματάκι και σύνθημα, όπως έχει γίνει ενπολλοίς, αλλά με βάση την ομολογία ότι η σωτηρία μας κι όλος ο βίος μας είναι δωρεά του Θεού, κι εμείς έχουμε να προσφέρουμε μόνο την αποτυχία μας, γι᾽ αυτό ζητούμε διαρκώς το έλεός του και τη χάρη του και την ευχή των Πατέρων μας και των Γερόντων μας και ουδέν έτερον. Ζητούμε από το Χριστό να μας κάνει κατά χάρη, ό,τι είναι ο ίδιος κατά φύση, κατά χάρη άκτιστους, δηλαδή, και ατελεύτητους, όπως το λένε συνεχώς κι οι καλόγεροί μας με τη μονολόγιστη ευχή, το Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με. Αυτά τα πέντε λόγια, συνεχώς, επειδή ο Χριστός έγινε άνθρωπος τέλειος, όπως όλοι μας έχουμε την ίδια ανθρώπινη φύση, αλλά «χωρίς ἁμαρτίας» ως Θεός.

Το τρίτο, λοιπόν, Στιχηρό είναι ένα θεολογικό μεγαλούργημα, γιατί συνοψίζει την πίστη μας κατά τα παραπάνω εκτεθέντα, απονέμοντες τη δόξα και μόνο στο Χριστό: «Ἄκτιστον ἐκήρυξαν, οἱ θεοφόροι συμφώνως, τὴν θείαν ἐνέργειαν, καὶ τὴν θείαν θέλησιν τοῦ πτωχεύσαντος, τὸν ἐμὸν ἄνθρωπον, τῇ σαρκὶ νείμαντες, τὸ κτιστόν τῆς ἐνεργείας τε, καὶ τῆς θελήσεως, φύσεως φυγόντες τὴν σύγχυσιν, ἐμφρόνως οἱ μακάριοι, ὑποστατικήν τε διαίρεσιν, οὓς ἐν ἐτησίοις, τιμῶντες οἱ πιστοὶ ταῖς ἑορταῖς, Χριστὸν συμφώνως δοξάζομεν, τὸν αὐτοὺς δοξάσαντα».

5. Και, για να μην νομίζουν οι πιστοί ότι κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδος ενεργεί με ξεχωριστή ενέργεια, με το τέταρτο Στιχηρό η Εκκλησία επανέρχεται στη βαπτισματική ομολογία, γιατί ό,τι ερμηνεύουν οι Άγιοι Πατέρες στις Συνόδους είναι η βαπτισματική ομολογία, όπως την ερμήνευσαν, εξάλλου, οι Πατέρες της Νικαίας- Κωνσταντινουπόλεως στο Σύμβολο της Πίστεως. Ερμηνεία έχουμε της μιας και της αυτής βαπτισματικής πίστης, δεν έχουμε ανάπτυξη και διαμόρφωση των δογμάτων, δεν έχουμε έννοιες και θεωρίες, αλλά ομολογία Πατρός και Υιού και Αγίου Πνεύματος (και ερμηνεία των γεγονότων της φανερώσεως του Θεού στον κόσμο), που ακούμε στην Εκκλησία και κάνουμε το Σταυρό μας όλοι, πλούσιοι και φτωχοί, γραμματιζούμενοι και αγράμματοι: «Τριάδα τὴν ἄκτιστον, οἱ θεοφόροι Πατέρες, Θεὸν ἕνα Κύριον, ὁμοφρόνως σήμερον ἀνεκήρυξαν, τὸ ἁπλοῦν ἅπασι, τῆς μιᾶς φύσεως, καταλλήλως ὑποδείξαντες, κοινῷ θελήματι, καὶ τῆς ἐνεργείας ἁπλότητι, ἄναρχον ἀτελεύτητον, τοῦτον διὰ πάντων γνωρίσαντες· ὅθεν ἀνυμνοῦμεν, αὐτοὺς ὡς Ἀποστόλων μιμητάς, καὶ τὸ ἐκείνων διδάξαντας, πάντας Εὐαγγέλιον».

6. Και ενώ, λοιπόν, στα Στιχηρά συνοψίζεται η έκθεση της πίστεως, με τους Κανόνες της εορτής η Εκκλησία κατονομάζει τις πηγές όλου του Όρου της Χαλκηδόνος και όχι των οκτώ στίχων του Όρου, επικεντρώνοντας στα κείμενα του Αγίου Κυρίλλου, δηλαδή, στα κείμενα της Τρίτης Οικουμενικής εν Εφέσω, αλλά και τις ερμηνευτικές του προτάσεις των Υπομνηστικών Προς Σούκενσον, δηλαδή τα Εφεσιανά και μεταδιαλλακτικά του κείμενα. Γι᾽ αυτό καμία μελέτη και γνώση συνοδική δεν μπορεί να είναι στέρεα άνευ της Τρίτης Οικουμενικής, χωρίς τις Επιστολές του Αγίου Κυρίλλου Προς Νεστόριο και την Έκθεση των Διαλλαγών μαζί με τα Υπομνηστικά Προς Σούκενσο. (Αυτός είναι ο Άγιος Κύριλλος της συνοδικής πράξης της Εκκλησίας μέχρις το 14ο αιώνα). Επιπλέον, στην υμνολογία γίνεται ευθεία αναφορά και της συμβολής του Πάπα Λέοντα με τον αποσταλέντα στη Σύνοδο Τόμο του.

(Παραθέτω και το σχετικό υμνολογικό υλικό:

1.α. Δεύτερος Κανών τῶν Πατέρων β´, ᾨδὴ δ´, Ἦχος πλ. δ´, τροπάριο β´: «Μίαν εἰπών, φύσιν τοῦ Λόγου ἐπήγαγε, σαρκωθεῖσαν, φύσιν ἀνθρωπότητος, ἄνευ τροπῆς, ὅλως καὶ φυρμοῦ, ὁ Ἀλεξανδρέων, διδάσκαλός τε καὶ πρόεδρος, τρανῶς τάς δύο φύσεις, καὶ θελήσεις διδάσκων, τοὺς φρονεῖν ὀρθοδόξως ἐθέλοντας».

1.β. «Δύο Χριστοῦ, ἅπαντες φύσεις κηρύττομεν, ἀσυγχύτως, πᾶσαν τὴν δυσσέβειαν, τοῦ Εὐτυχοῦς, ἄρδην οἱ πιστοί, καὶ τοῦ Διοσκόρου, τοῦ ἄφρονος στηλιτεύοντες, ἑπόμενοι τῷ ὅρῳ, τῶν Ἁγίων Πατέρων, καὶ Κυρίλλου τοῦ θείου τοῖς ἔπεσι».

2. Κανών τῶν Πατέρων α´, ᾨδὴ ε´, Ἦχος α´, τροπάριο γ´: «Δῶρον θεῖον τὰς ἐκ Ῥώμης γραφὰς λογισάμενοι, ἐπ' ἐκείναις εὐσεβείας τὸν πύργον ἐστήριξαν, οἱ σοφοὶ Διδάσκαλοι, διττὰς Χριστοῦ τὰς ἐνεργείας, ὡς καὶ τάς φύσεις κηρύξαντες».

3. Δεύτερος Κανών τῶν Πατέρων β´, ᾨδὴ ε´, Ἦχος πλ. δ´: τροπάριο γ´: «Τὸν Σεβῆρον καθεῖλεν ἡ τετάρτη Σύνοδος καὶ τὸν Διόσκορον, Χριστὸν βλασφημοῦντας, βεβαιοῦσα τὸν τόμον τοῦ Λέοντος, τοῦ Προέδρου Ῥώμης, πάνυ καλῶς τὰς δύο φύσεις, τοῦ Σωτῆρος ἀτμήτως ὁρίζοντα».

4. Δεύτερος Κανών τῶν Πατέρων β´, ᾨδὴ ς´, Ἦχος πλ. δ´, τροπάριο α´: «Αἱ δύο ἐπιστολαί, Κυρίλλου αἱ πρὸς τὸν Σούκενσον, ἀποσταλεῖσαι ποτέ, Ἑῴας τὸν πρόεδρον, ἐλέγχουσιν ἅπασαν τὴν Σεβήρου πλάνην, εὐσεβῶς Χριστὸν κηρύττουσαι»).

Δ. 1. To σημερινό Aποστολικό Ανάγνωσμα αποτελεί το τέλος της Προς Τίτον Επιστολής του Αποστόλου Παύλου. Πρόκειται, πραγματικώς, για τον Επίλογο, του οποίου ο νοηματικός πυρήνας του είναι η έκφραση της αρχής της περικοπής «Πιστός ὁ λόγος». Η Προς Τίτον είναι μία σύντομη προσωπική επιστολή τριών παραγράφων, όπου ο Απόστολος Παύλος επισημαίνει στον Τίτο να προσέξει τους ανθρώπους που η σκέψη τους είναι στο κέρδος: στ. 11 «αἰσχροῦ κέρδους χάριν» (κεφ. α´, 11) και στις παραχρήσεις του βίου, έχοντας κατά νουν ότι «11 Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, 12 παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, 13 προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» (κεφ. β´, 11-13).

2. Υπενθυμίζει ο Απόστολος Παύλος ότι προ της κλήσεώς του από το Χριστό ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος χωρίς ελπίδα και η μεταστροφή του δεν προέρχεται από το ότι τώρα έγινε ένας καλός και δίκαιος (δηλ. τηρεί το Νόμο) αλλά οφείλεται στο έλεος του Χριστού και την ένταξή του στην Εκκλησία. Να πώς το λέει αυτολεξεί ο Απόστολος: «3 Ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους· 4 ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, 5 οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ὧν ἐποιήσαμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ κατὰ τὸν αὐτοῦ ἔλεον ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως Πνεύματος ἁγίου, 6 οὗ ἐξέχεεν ἐφ' ἡμᾶς πλουσίως διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, 7 ἵνα δικαιωθέντες τῇ ἐκείνου χάριτι κληρονόμοι γενώμεθα κατ' ἐλπίδα ζωῆς αἰωνίου» (κεφ. γ´, 3-7). Ακολουθεί, λοιπόν, ο στίχος «8 Πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι». Ουσιαστικά ο Απόστολος Παύλος υπενθυμίζει στον Τίτο ότι η διακονία του έχει να κάνει με τις συνέπειες της πίστης στο Χριστό, όχι ως έργο και ζωή που τη δικαιούμαστε, γιατί τηρούμε κάποιες εντολές, αλλά γιατί είμαστε ηλεημένοι, όχι εξουσιαστικά, αλλά ως αποδέκτες της χάριτος, που αφορά σ᾽ όλο τον κόσμο.

3. Σε μία συνέχεια έρχεται και το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα. Έχουμε ήδη πάρει μια πρώτη γεύση περί του φωτός κατά το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα από το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο της Κυριακῆς Η´ ἀπὸ τοῦ Πάσχα: Ἑορτὴ τῆς Πεντηκοστῆς, όπου ο Χριστός λέγει: «12 Πάλιν οὖν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς ἐλάλησε λέγων· Ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ' ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς» (Ἰω. η´, 12). Στο παρόν Ευαγγελικό Ανάγνωσμα ο Χριστός ομιλεί στους Μαθητές του αλλά εις επήκοον όλου του κόσμου, ο οποίος είχε συγκεντρωθεί και προς τους οποίους απηύθυνε την επί του Όρους Ομιλία, οπότε τους αναθέτει το έργο της οικοδομής των ανθρώπων, ως έργο κοινό και όχι ατομικό, ως έργο μαρτυρίας της φανέρωσης του Λόγου στον κόσμο, του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας, όπως καταγράφεται από τους Προφήτες, γι᾽ αυτό λέγει: «17 Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι ἀλλὰ πληρῶσαι». Έχει δε πρωταρχική σημασία αυτή η φράση στη σημερινή ευαγγελική περικοπή, γιατί οι τέσσερεις Οικουμενικές Σύνοδοι (Γ´-ΣΤ´) με κέντρο τον Όρο της Χαλκηδόνος καταφάσκουν τον τρόπο της φανέρωσης, όλες τις Θεοφάνειες του Ένα και του Αυτού αΐδιου Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός, κατά τη μαρτυρία των Προφητών, κατά τη μαρτυρία των Αποστόλων και Πνευματικώς εν τη Εκκλησία, σε μία ενότητα ο παλαιός και ο νέος Ισραήλ κι όλος ο κόσμος. Εξάλλου, ένα από τα θέματα στα οποία παρέκλιναν όλοι οι αιρετικοί ήταν η μαρτυρία περί της διπλής γεννήσεως του Υιού, μία αϊδίως εκ Πατρός και η δεύτερη επ᾽ εσχάτων των ημερών εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου, «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν» κατά το μέγα του έλεος.

4. Θέλω να τονίσω και λόγω των ημερών ότι όταν γράφω και ξαναγράφω ότι οι Οικουμενικές Σύνοδοι ερμήνευσαν τη βαπτισματική ομολογία, χρησιμοποιώντας καταρχάς τα βαπτιστήρια Σύμβολα των μεγάλων τοπικών εκκλησιών, (που αποτέλεσαν τις εκκλησιαστικές διοικήσεις των τοπικών εκκλησιών-Πατριαρχείων των Οικουμενικών Συνόδων) και πιο συγκεκριμένα μετά την Α´ Οικουμενική το Σύμβολο της Νικαίας, αυτό δεν συνιστά μία θεωρητική συζήτηση αλλά αποτελεί συνοπτικά την εισαγωγή στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Η ερμηνεία ιδιαίτερα των άρθρων που αναφέρονται στο έργο του Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός είναι ευθεία ερμηνεία της Αγίας Αναφοράς, όπως πρότεινε ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, και ενσωματώθηκαν οι ερμηνευτικές του προτάσεις ευθέως στα Πρακτικά και τους Όρους των Οικουμενικών Συνόδων Γ´ και Δ´. Με τις δύο αυτές Συνόδους μεταβαίνουμε από τη βαπτισματική συνοδική ομολογία στη λειτουργική συνοδική ομολογία και μαρτυρία.

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Τίτ. γ´, 8-15: «8 Πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι, ἵνα φροντίζωσι καλῶν ἔργων προΐστασθαι οἱ πεπιστευκότες τῷ Θεῷ. ταῦτά ἐστι τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις· 9 μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιίστασο· εἰσὶ γὰρ ἀνωφελεῖς καὶ μάταιοι. 10 αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, 11 εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος. 12 Ὅταν πέμψω Ἀρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν· ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι. 13 Ζηνᾶν τὸν νομικὸν καὶ Ἀπολλὼ σπουδαίως πρόπεμψον, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς λείπῃ. 14 μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ ὦσιν ἄκαρποι. 15 Ἀσπάζονταί σε οἱ μετ' ἐμοῦ πάντες. ἄσπασαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. Ἡ χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν· ἀμήν».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. ε´, 14-19: «14 Ὑμεῖς ἐστε τὸ φῶς τοῦ κόσμου. οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη· 15 οὐδὲ καίουσι λύχνον καὶ τιθέασιν αὐτὸν ὑπὸ τὸν μόδιον, ἀλλ' ἐπὶ τὴν λυχνίαν, καὶ λάμπει πᾶσι τοῖς ἐν τῇ οἰκίᾳ. 16 οὕτως λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τὰ καλὰ ἔργα καὶ δοξάσωσιν τὸν πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 17 Μὴ νομίσητε ὅτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ἢ τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι ἀλλὰ πληρῶσαι. 18 ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου ἕως ἂν πάντα γένηται. 19 ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων καὶ διδάξῃ οὕτως τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν· ὃς δ' ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν».