ΚΥΡΙΑΚΗ Ι΄ ΜΑΤΘΑΙΟΥ: ΑΠΟΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

ΚΥΡΙΑΚΗ Ι´ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, 13 Αυγούστου 2023, Ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως· μετάθεσις λειψάνου τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ (Αριθμ. 32Ν)

 

Α. Η Ι´ Κυριακή του Ματθαίου φέτος έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, καθώς συμπίπτει με την Απόδοση της Μεταμορφώσεως του Χριστού. Ουσιαστικά πρόκειται για την κατακλείδα μιας περιόδου δεκαπέντε ημερών με τα Προεόρτια να αποτελούν την εκβολή της προεόρτιας εβδομάδος που αρχίζει στις 27 Ιουλίου με λειτουργικό πυρήνα στις Καταβασίες των εἱρμῶν «Χοροὶ Ἰσραήλ, ἀνίκμοις ποσί, πόντον ἐρυθρόν, καὶ ὑγρὸν βυθὸν διελάσαντες, ἀναβάτας τριστάτας, δυσμενεῖς ὁρῶντες ἐν αὐτῷ ὑποβρυχίους, ἐν ἀγαλλιάσει ἔμελπον· ᾌσωμεν τῷ Θεῷ ἡμῶν, ὅτι δεδόξασται», που αποτελεί και τον εἱρμό του πρώτου Κανόνα της Μεταμορφώσεως ως μετάβαση στις Καταβασίες της «Σταυρὸν χαράξας Μωσῆς, ἐπ’ εὐθείας ῥάβδῳ, τὴν Ἐρυθρὰν διέτεμε, τῷ Ἰσραὴλ πεζεύσαντι· τὴν δὲ ἐπιστρεπτικῶς, Φαραὼ τοῖς ἅρμασι, κροτήσας ἥνωσεν, ἐπ’ εὔρους διαγράψας, τὸ ἀήττητον ὅπλον· διὸ Χριστῷ ᾄσωμεν, τῷ Θεῷ ἡμῶν, ὅτι δεδόξασται», διά των οποίων ενοποιούνται λειτουργικά και θεολογικά, δηλαδή ερμηνευτικά, η εορτή της Μεταμορφώσεως και της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού μέχρι την 21η Σεπτεμβρίου (Απόδοση της εορτής της Υψώσεως), με διακοπή, ευλόγως, κατά τα Προεόρτια και τα της Αποδόσεως της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, (φέτος ο Εσπερινός των Προεορτίων της Κοιμήσεως είναι ως συνέχεια της Αποδόσεως της Μεταμορφώσεως!) ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι οι ίδιες Καταβασίες «Σταυρὸν χαράξας» ψάλλονται, ευλόγως, και την πρώτη Αυγούστου, εορτή της Προόδου του Τιμίου Σταυρού.

 

Β. Μία δεύτερη παρατήρηση ως προς το χρόνο της εορτής της Μεταμορφώσεως, αυτή πρέπει αρχικά να εορταζόταν κατά τη Β´ Κυριακή των Νηστειών, (που είναι αφιερωμένη τώρα στη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά), όπως έμεινε στο εορτολόγιο της ΡΚαθολικής Εκκλησίας με το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα Μάρκ. θ´, 2-8, οπότε συνδυαζόταν με την επόμενη Κυριακή, της Σταυροπροσκυνήσεως και της διαβατηρίου περιόδου της Μεγάλης Τεσσαρακοστής προς το Πάσχα, εξ ου και τα προτυπικά γεγονότα της διαβάσεως της Ερυθράς Θάλασσας, και η προτυπική παρουσία του Μωϋσέως, που διασώζεται στην υμνολογία της εορτής, η οποία εν συνεχεία συνδέθηκε με την παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Ίχνη της αρχικής εορτής υπάρχουν μόνο στα Προεόρτια και ειδικότερα με την παρεμβολή στην αρχή, στο μέσον και το τέλος του Προεόρτιου Κανόνα «Εἴθ᾽ οὕτω τὸ Τριῴδιον», ή «Τοῦ Τριῳδίου», ως ἄλλος εἱρμός. Ο εορτασμός της μόνιμης αναστήλωσης των ιερών εικόνων με το Απολυτίκιο «Τὴν ἄχραντον Εἰκόνα σου, προσκυνοῦμεν ἀγαθέ, αἰτούμενοι συγχώρησιν τῶν πταισμάτων ἡμῶν, Χριστὲ ὁ Θεός, βουλήσει γὰρ ηὐδόκησας σαρκί, ἀνελθεῖν ἐν τῷ Σταυρῷ, ἵνα ῥύσῃ οὓς ἔπλασας, ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἐχθροῦ· ὅθεν εὐχαρίστως βοῶμέν σοι, Χαρᾶς ἐπλήρωσας τὰ πάντα, ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, παραγενόμενος εἰς τὸ σῶσαι τὸν κόσμον», ως περίληψη του Μυστηρίου της Ενανθρωπήσεως του Λόγου σε συνδυασμό με την εορτή του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, ο οποίος έχει ως ερμηνευτικό κέντρο το γεγονός της Μεταμορφώσεως του Χριστού, ενίσχυσε τη μετάθεση της εορτής της Μεταμορφώσεως το θέρος στην αλληλουχία του κύκλου που άρχισε με την εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου κατά το Ευαγγέλιο του Ματθαίου.

 

Γ. 1. Πέραν της αναδύσεως της εορτής της Μεταμορφώσεως στο πλαίσιο του Τριωδίου, το ίδιο το γεγονός αποτελεί συμπερίληψη της παρουσίας του Λόγου στους θεόπτες και αυτόπτες μάρτυρες εκ του παλαιού και του νέου Ισραήλ, και συγχρόνως είναι ένας προαυγασμός της Αναστάσεως και της Πεντηκοστής, που αφορούν σε όλο το ανθρώπινο γένος, ως «δυνάμει» ανακαινισμός του και από δόξης εις δόξαν αναβαθμός κατά την οικεία δεκτικότητα εκάστου. Η υμνολογία των Προεορτίων μάς εισάγει στο Θεοφανικό γεγονός της Μεταμορφώσεως ανακαλώντας και το Θεοφανικό γεγονός του Βαπτίσματος του Χριστού, αλλά συγχρόνως είναι ανάκληση και των Θεοφανικών προτυπώσεων κατά την Προφητική μαρτυρία του αυτού αποκαλυφθέντος άσαρκου Λόγου εν Αγίω Πνεύματι και στους Προφήτες, καθώς ομολογούμε και στο Σύμβολο της Πίστεως: «τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν Προφητῶν».

2. Έτσι, κατά τον Εσπερινό των Προεορτίων στο πρώτο Στιχηρό Προσόμοιο ακούμε ότι η νεφέλη, εντός της οποίας είχε εισέλθει ο Μωϋσής κατά την παράδοση του Νόμου, είναι παραστατικό σημείο της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος, το οποίο βεβαιώνει ότι ο Μεταμορφούμενος είναι ο Προαιώνιος Λόγος, ο δι᾽ ου τα πάντα εγένετο, ο Θεός Αβραάμ και Μωϋσέως: «Δεῦτε συνανέλθωμεν, τῷ Ἰησοῦ ἀναβαίνοντι, εἰς τὸ ὄρος τὸ ἅγιον, κἀκεῖ ἀκουσώμεθα, φωνῆς Θεοῦ ζῶντος, Πατρὸς προανάρχου, διὰ νεφέλης φωτεινῆς, προσμαρτυρούσης ἐν θείῳ Πνεύματι, αὐτοῦ τὴν γνησιότητα, τῆς ἀϊδίου Υἱότητος, καὶ τὸν νοῦν φωτιζόμενοι, ἐν φωτὶ φῶς ὀψώμεθα» και στο Δόξα ... Καὶ νῦν του Όρθρου Στιχηρό Προσόμοιο της εορτής: «Νόμου καὶ Προφητῶν σε Χριστέ, ποιητὴν καὶ πληρωτὴν ἐμαρτύρησαν, ὁρῶντες ἐν τῇ νεφέλῃ, Μωϋσῆς ὁ θεόπτης, καὶ Ἠλίας ὁ ἔμπυρος ἁρματηλάτης καὶ ἄφλεκτος οὐρανοδρόμος, ἐπὶ τῆς Μεταμορφώσεώς σου, μεθ’ ὧν καὶ ἡμᾶς τοῦ σοῦ φωτισμοῦ ἀξίωσον Δέσποτα, ὑμνεῖν σὲ εἰς τοὺς αἰῶνας», ή το τρίτο τροπάριο της πρώτης Ὠδής στον Όρθρο: «Γνωστῶς νῦν προέρχεται, ἐμφανισθῆναι Μωσῇ Χριστός, καὶ δόξαν τὴν ἄρρητον, δεῖξαι ἓν ὄρει Θαβώρ, τῇ πρὸς πρόσωπον, ἀμέσως ὁμιλίᾳ. Γηθόμενοι σήμερον προεορτάσωμεν». Σημειωτέον ότι μετά την Ανάληψη η αναγνώριση και ομολογία του Χριστού στην Εκκλησία της Πεντηκοστής, ως Θεού, γίνεται μόνο Πνευματικώς, όπως και με τις θεοσημείες ο Χριστός, ως Ενανθρωπήσας Λόγος, ενεργεί εκφαίνων και την παρουσία του Αγίου Πνεύματος, ενεργών με τη μία και την αυτήν ενέργεια Πνευματικώς, εκβάλλων τα δαιμόνια και θεραπεύων, οδηγώντας τους Μαθητές του να γίνουν δεκτικοί της αγιοτριαδικής θεογνωσίας, «καθώς ἐχώρουν».

3. Η προθεωρία της εορτής είναι συγχρόνως και εισαγωγή και προχειρισμός των Παθών και της Αναστάσεως κατά το τρίτο τροπάριο της τέταρτης Ὠδῆς: «Ἰησοῦς Ναυῆ ὁ γόνος, πρὶν τὸν ἥλιον ἔστησε, προτυπῶν ἡμέραν, τὴν τοῦ θείου Πάθους, σὺ δὲ Σωτήρ, πρὸ τοῦ Τιμίου Σταυροῦ σου, σέλας ἔκρυψας τοῦ ἡλίου, αὐγῇ τοῦ προσώπου σου Κύριε», ένα γεγονός οικουμενικών συνεπειών για το ανθρώπινο γένος, αφού στο γεγονός της Μεταμορφώσεως εκπροσωπούνται κατενώπιον των μαθητών ζώντες (Ηλίας) και τεθνεώτες (Μωϋσής): «Ξενίζων φρένας Χριστὸς Μαθητῶν, οὐράνιον ἐν γῇ σέλας ἤστραψε, νόμου καὶ Προφητῶν, δουλοπρεπῶς παριστῶν ἀρχηγούς, ὑφ᾽ ὧν νεκρῶν καὶ ζώντων, προσμαρτυρεῖται Θεός», δεύτερο τροπάριο της στ´ Ὠδῆς. Εξάλλου, το ίδιο προχειριστικό αναστάσιμο πλαίσιο αποτυπώνει το θαυμάσιο Δοξαστικό των Στιχηρών του Εσπερινού τῆς Μεταμορφώσεως: «Προτυπῶν τὴν Ἀνάστασιν τὴν σήν, Χριστὲ ὁ Θεός, τότε παραλαμβάνεις τοὺς τρεῖς σου μαθητάς, Πέτρον καὶ Ἰάκωβον καὶ Ἰωάννην, ἐν τῷ Θαβὼρ ἀνελθών. Σοῦ δὲ Σωτὴρ μεταμορφουμένου, τὸ Θαβώριον ὄρος φωτὶ ἐσκέπετο. Οἱ Μαθηταί σου Λόγε, ἔρριψαν ἑαυτοὺς ἐν τῷ ἐδάφει τῆς γῆς, μὴ φέροντες ὁρᾶν, τὴν ἀθέατον μορφήν, Ἄγγελοι διηκόνουν φόβῳ καὶ τρόμῳ, οὐρανοὶ ἔφριξαν, γῆ ἐτρόμαξεν, ὁρῶντες ἐπὶ γῆς, τῆς δόξης τὸν Κύριον».

 

Δ. Η υμνολογία των Προεορτίων της Μεταμορφώσεως αντιστοιχεί στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα ως εισαγωγή και ως προς το Αποστολικό Ανάγνωσμα ως κλήση, γιατί η αποκάλυψη του Λόγου του Θεού Πατρός, του ενός και του αυτού άσαρκου, ένσαρκου και Πνευματικώς ορωμένου, γίνεται «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν» και όχι γιὰ να γράφουν περὶ εννοιών και άλλων ποικίλων ανοησιών οι σύγχρονοι θεολόγοι. Συγκεκριμένα, η ευαγγελική περικοπή κατά την καταγραφή του Ματθαίου έπεται του γεγονότος της Μεταμορφώσεως, όπως θα ακούσουμε μεθαύριο στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα. Οι πρόκριτοι των Μαθητών, τρεις και όχι ένας και δύο, που ήσαν ήδη έμπειροι του γεγονότος της Μεταμορφώσεως, ότι, δηλαδή, ο συνών με αυτούς είναι ο Θεός των Πατέρων τους, ο Κύριος της Δόξης, κατά τη μαρτυρία των συμπαρόντων Ηλιού και Μωϋσέως, παρακλήθηκαν από τον πατέρα του σεληνιαζομένου υιού, να τον θεραπαύσουν, αλλά «οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι». Ο Χριστός αντιδρά εν αγανακτήσει, αφήνει οικονομικώς να φανούν τα αδιάβλητα πάθη, ως τέλειος άνθρωπος δι᾽ ἡμᾶς, και λέγει: «Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾽ ὑμῶν; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν;», όχι αδίκως, γιατί παρουσιάζονται ολιγόπιστοι εν τη πράξει μετά την προς αυτούς δωρεά της θεοπτίας κατά τη Μεταμόρφωση. Ίσως, μάλιστα, καθώς αντελήφθησαν από την προσλαλιά μεταξύ Χριστού, Μωϋσέως και Ηλία ότι η πορεία προς τα Πάθη είναι εγγύς και δεν ήθελαν να το πιστέψουν, ολιγοπίστησαν, και ίσως σκέφθηκαν ότι και η δική τους πορεία θα είναι, όπως την περιγράφει ο Απόστολος Παύλος στο Αποστολικό Ανάγνωσμα, ως «ἐπιθανατίων». Εξάλλου, ο Χριστός επανέρχεται μετά το γεγονός της θεραπείας του σεληνιαζομένου στον προχειρισμό του σταυρικού του θανάτου, αλλά και της τριημέρου Αναστάσεως: «22 Ἀναστρεφομένων δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων 23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται». Και ο Ματθαίος σημειώνει ότι μετά από αυτό: «καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα».

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Α´ Κορ. δ´, 9-16: «9 Δοκῶ γὰρ ὅτι ὁ Θεὸς ἡμᾶς τοὺς ἀποστόλους ἐσχάτους ἀπέδειξεν, ὡς ἐπιθανατίους, ὅτι θέατρον ἐγενήθημεν τῷ κόσμῳ, καὶ ἀγγέλοις καὶ ἀνθρώποις. 10 ἡμεῖς μωροὶ διὰ Χριστόν, ὑμεῖς δὲ φρόνιμοι ἐν Χριστῷ· ἡμεῖς ἀσθενεῖς, ὑμεῖς δὲ ἰσχυροί· ὑμεῖς ἔνδοξοι, ἡμεῖς δὲ ἄτιμοι. 11 ἄχρι τῆς ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν καὶ διψῶμεν καὶ γυμνητεύομεν καὶ κολαφιζόμεθα καὶ ἀστατοῦμεν 12 καὶ κοπιῶμεν ἐργαζόμενοι ταῖς ἰδίαις χερσί· λοιδορούμενοι εὐλογοῦμεν, διωκόμενοι ἀνεχόμεθα, 13 βλασφημούμενοι παρακαλοῦμεν· ὡς περικαθάρματα τοῦ κόσμου ἐγενήθημεν, πάντων περίψημα ἕως ἄρτι. 14 Οὐκ ἐντρέπων ὑμᾶς γράφω ταῦτα, ἀλλ' ὡς τέκνα μου ἀγαπητὰ νουθετῶ· 15 ἐὰν γὰρ μυρίους παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ᾽ οὐ πολλοὺς πατέρας· ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέννησα. 16 παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς, μιμηταί μου γίνεσθε».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. ιζ´, 14-23: «14 Καὶ ἐλθόντων αὐτῶν πρὸς τὸν ὄχλον προσῆλθεν αὐτῷ ἄνθρωπος γονυπετῶν αὐτὸν καὶ λέγων· 15 Κύριε, ἐλέησόν μου τὸν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται καὶ κακῶς πάσχει· πολλάκις γὰρ πίπτει εἰς τὸ πῦρ καὶ πολλάκις εἰς τὸ ὕδωρ. 16 καὶ προσήνεγκα αὐτὸν τοῖς μαθηταῖς σου, καὶ οὐκ ἠδυνήθησαν αὐτὸν θεραπεῦσαι. 17 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν· Ὦ γενεὰ ἄπιστος καὶ διεστραμμένη! ἕως πότε ἔσομαι μεθ᾽ ὑμῶν; ἕως πότε ἀνέξομαι ὑμῶν; φέρετέ μοι αὐτὸν ὧδε. 18 καὶ ἐπετίμησεν αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς, καὶ ἐξῆλθεν ἀπ' αὐτοῦ τὸ δαιμόνιον καὶ ἐθεραπεύθη ὁ παῖς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. 19 Τότε προσελθόντες οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ κατ᾽ ἰδίαν εἶπον· Διατί ἡμεῖς οὐκ ἠδυνήθημεν ἐκβαλεῖν αὐτό; 20 ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτοῖς· Διὰ τὴν ἀπιστίαν ὑμῶν. ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ ὄρει τούτῳ, μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται· καὶ οὐδὲν ἀδυνατήσει ὑμῖν. 21 τοῦτο δὲ τὸ γένος οὐκ ἐκπορεύεται εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ. 22 Ἀναστρεφομένων δὲ αὐτῶν εἰς τὴν Γαλιλαίαν εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· Μέλλει ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοσθαι εἰς χεῖρας ἀνθρώπων 23 καὶ ἀποκτενοῦσιν αὐτόν, καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἐγερθήσεται. καὶ ἐλυπήθησαν σφόδρα».