ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗΝ (ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ), ΙΑ΄ ΜΑΤΘΑΙΟΥ

 

Κωνσταντινούπολη, Ι.Ν.  Χριστού του Φιλανθρώπου

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ

Κυριακὴ μετὰ τὴν ἑορτὴν (τῆς Κοιμήσεως), ΙΑ´ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, 20 Αυγούστου 2023, (Αριθμ. 34Ν)

Α. Η ΙΑ´ Κυριακή του Ματθαίου παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να βρίσκεται στο διάστημα προ της Αποδόσεως της εορτής της Κοιμήσεως και με τα Αναγνώσματα στον απόηχο της Μεταμορφώσεως του Χριστού. Υμνολογικά κυριαρχούν τα αναστάσιμα, ο α´ Κανόνας της Κοιμήσεως με τις Καταβασίες «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ» αλλά και λόγω Κυριακής το Κοντάκιο «Ὅτε κατῆλθες».

 

Β. Εξ επόψεως Ευαγγελικού Αναγνώσματος υπάρχει μία εσωτερική σύνδεση με το γεγονός της Μεταμορφώσεως, μολονότι ενδιάμεσα συνέβησαν και κάποια άλλα γεγονότα, τα οποία, ωστόσο, ενισχύουν αυτήν τη σύνδεση.

1. Ο Χριστός μεταμορφώθηκε στο όρος Θαβώρ, που ήταν σχετικώς κοντά στην πατρίδα του τη Ναζαρέτ, όπου οι κάτοικοί της τον είχαν απορρίψει, ένα όρος που επίσης δεν φημιζόταν καθόλου για το καλό του όνομα, αφού ο Προφήτης Ωσηέ αναφέρει ότι ήταν κέντρο ειδωλολατρίας (Ὠσηέ 5:1). Το παλαιοδιαθηκικό του όνομα ήταν Ιταβύριον. Εξάλλου, η περιοχή της Γαλιλαίας, όπου δρα ο Χριστός, με τα τελευταία γεγονότα να συμβαίνουν σε μία γραμμή από την Καισάρεια της Φιλίππου, βόρεια του όρους Ερμών, διαμέσου του Θαβώρ με κατάληξη την Καπερναούμ, ήταν μία περιοχή που για τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους της Ιουδαίας δεν εξέφραζε την καθαρή ιουδαϊκή πίστη, λόγω της επιμιξίας των κατοίκων και του Ελληνορωμαϊκού στοιχείου. Ο Χριστός, όμως, ενεργεί τις θεοσημείες του προς όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, ακόμη και προς τους εθνικούς, όπως με το δούλο (υιό) του ρωμαίου εκατόνταρχου, μάλιστα επήνεσε την πίστη του εκατόνταρχου, ότι δεν συνάντησε, δηλαδή, τέτοια πίστη ούτε στον Ισραήλ.

2. Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν, με τη Μεταμόρφωσή του το μυστήριο της Θείας Οικονομίας από κτίσεως κόσμου και μέχρις των εσχάτων όχι μόνο σε σχέση με το ανθρώπινο γένος αλλά και με όλη τη δημιουργία, αναιρεί, θρυμματίζει την ιουδαϊκή αποκλειστικότητα ακόμη και των ιερών τόπων, αναδεικνύοντας ολόκληρη την κτίση «λίαν καλή», ανάγοντας τα πάντα στο αρχέτυπο κάλλος τους, φωτοειδή ενεργήματα, αποτελέσματα, δηλαδή, κατά την οικεία τάξη έκαστο, της άκτιστης μεταμορφωτικής ενέργειας της Αγίας Τριάδος. Είναι σαν να συμπυκνώνεται ο χρόνος και ο χώρος στην πρώτη στιγμή της δημιουργίας, σαν το «γενηθήτω» της δημιουργίας να συμπίπτει με το «Ναὶ ἔρχου, Κύριε Ἰησοῦ» της κατακλείδος της Αποκαλύψεως.

 

Γ. Γι᾽ αυτό τα επόμενα φέρουν ένα συγκλονισμό, παρά τη λύπη που προκαλεί ο προχειρισμός των Παθών, αλλά και η ένταση για το διαχειρισμό της πορείας των Μαθητών στην ιστορία.

1. Το πρώτο παράδειγμα δίδεται με τη συζήτηση του Χριστού με τον Πέτρο για την πληρωμή του φόρου των διδράχμων, που εισπράττουν οι βασιλείς της γης «ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων», «ἵνα μὴ σκανδαλίσωμεν αυτούς» στην κατακλείδα του δέκατου έβδομου κεφαλαίου, στο οποίο καταγράφεται και το γεγονός της Μεταμορφώσεως. Τελικά, ο Πέτρος καλείται να ψαρέψει ένα ψάρι, προφανώς στη λίμνη της Τιβεριάδος, αφού βρίσκονταν ήδη στην Καπερναούμ, και να πληρώσει με το στατήρα, ένα Μακεδονικό νόμισμα, που θα έβρισκε στο στόμα του ψαριού. Πάντως, δεν ήταν Ρωμαϊκός κῆνσος!

2. Το δεύτερο παράδειγμα, που παραθέτει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος προέρχεται από την αρχή του δέκατου όγδοου κεφαλαίου, πριν από το σημερινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα. Ο Ματθαίος, που δεν ήταν παρών στη Μεταμόρφωση, καταγράφει: «Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ προσῆλθον οἱ μαθηταὶ τῷ Ἰησοῦ λέγοντες· Τίς ἄρα μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν;». (Ματθ. 18,1). Φαίνεται ότι οι τρεις Μαθητές που ήταν στη Μεταμόρφωση, μολονότι ο Χριστός τούς είχε προτρέψει: «9 καὶ καταβαινόντων αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ὄρους ἐνετείλατο αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς λέγων· Μηδενὶ εἴπητε τὸ ὅραμα ἕως οὗ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεκρῶν ἀναστῇ» (Ματθ. 17, 9), αυτοί δεν κρατήθηκαν και το συζήτησαν με τους υπόλοιπους. Εξάλλου, ότι αμέσως μετά την κάθοδο από το Θαβώρ θέτουν για συζήτηση το θέμα της ελεύσεως του Ηλία, προ, δηλαδή, της ελεύσεως του Μεσσία, τον οποίο ο Ισραήλ περίμενε να εγκαταστήσει τη βασιλεία του, βασιλεία του Ισραήλ επί όλων των εθνών, δείχνει ότι άναψε όχι τυχαία η συζήτηση για τη βασιλεία του Θεού.

3. Σ᾽ αυτό το πλαίσιο και με δεδομένο ότι ο Ιησούς είχε επιλέξει τους τρεις στην άνοδό του στο Θαβώρ, οι υπόλοιποι ίσως και γιατί θεώρησαν ότι ήσαν «ριγμένοι» και ως προς την ερχόμενη βασιλεία, θέτουν την ερώτηση περί του ποιός θα έχει το μεγαλύτερο αξίωμα στη βασιλεία των ουρανών. Ο Χριστός καλεί ένα παιδί από το πλήθος, το στήνει στη μέση και τους λέει ότι, όποιος θα είναι ταπεινός σαν παιδί, αυτός θα είναι ο μείζων στη βασιλεία του Θεού και εν συνεχεία φέρει το παράδειγμα του ποιμένα που αφήνει τα ενενήντα εννέα πρόβατα, για να σώσει το «ἀπολωλός», μία απώλεια, αμαρτία, που είναι κυρίως αποκοπή από το κοινό σώμα, λόγω ιδιοτέλειας. Ο Πέτρος υποβάλλει την ερώτηση μέχρι πόσες φορές μπορεί κάποιος να συγχωρεί τον άνθρωπο που μας βλάπτει, μέχρις επτά φορές; Φαίνεται ότι ο Πέτρος είχε κάνει, πάντως, πρόοδο με το ἑπτάκις, εν σχέσει με το Μωσαϊκό Νόμο του οδόντος αντί οδόντος. Ο Χριστός του απαντάει: «Οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις ἀλλ᾽ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά», δηλαδή, αμέτρητες φορές και συνεχίζει με το σημερινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα για τη βασιλεία των ουρανών στον απόηχο, ασφαλώς της Μεταμορφώσεως και της ερωτήσεως των Μαθητών «Τίς ἄρα μείζων ἐστὶν ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν;» με μία παραβολή περί του βασιλέα που από μακροθυμία και ευσπλαχνία χάρισε στο δούλο τα χίλια τάλαντα, ένα τεράστιο, δηλαδή, ποσό, ενώ ο ίδιος ο πονηρός δούλος έφτασε να στείλει το σύνδουλό του στη φυλακή για εκατό δηνάρια, ένα ασήμαντο ποσό (50 με 60Ε). Ο πονηρός δούλος επιφέρει την οργή του κυρίου του, που απαιτεί να ξεπληρώσει όλο το χρέος άπαξ. Και, όπως στην αρχή της παραβολής έχουμε ένα λόγο παραδειγματικό: «ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν», έτσι πάλι ο Χριστός χρησιμοποιεί για τη διδαχή του ένα λόγο παραβολικό: «Οὕτω καὶ ὁ πατήρ μου ὁ ἐπουράνιος ποιήσει ὑμῖν, ἐὰν μὴ ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν τὰ παραπτώματα αὐτῶν». Είναι μία γλώσσα συγκαταβατική, για να καταλάβουν οι ακροατές, όχι γιατί ο Θεός οργίζεται.

 

Δ. Μετά τη Μεταμόρφωση οι Μαθητές δοκιμάζονται από την έκπληξη του γεγονότος και προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ιστορία και τα συνεπαγόμενά της, πληρωμή φόρων, νομικό πλαίσιο νέων κοινωνικών σχέσεων, στο όραμά τους για ένα νέο βασίλειο του Ισραήλ, όπως είχαν αρχίσει να το συζητούν μεταξύ τους και προς τα έξω, όμως ο Χριστός, χωρίς να αναιρεί την ιστορία, τους επαναφέρει σε μία πνευματικά οικουμενική όραση του ανθρώπου, κατά την οποία οι νομικές διατάξεις καταργούνται, γιατί ο άνθρωπος συμφιλιώνεται όχι νομικά αλλά στην ίδια την ύπαρξή του, εν τη καρδία αυτού, με το συνάνθρωπό του, όχι τυπικά αλλά πραγματικά, φιλάνθρωπα και ανιδιοτελώς, σε τέτοιο σημείο που ακόμη και το δικαίωμα να μην χρησιμοποιείται, για  να μην αποτελεί εμπόδιο για το Ευαγγέλιο, όπως επισημαίνει ο Απόστολος Παύλος στο Αποστολικό Ανάγνωσμα: «ἀλλ᾽ οὐκ ἐχρησάμεθα τῇ ἐξουσίᾳ ταύτῃ, ἀλλὰ πάντα στέγομεν, ἵνα μὴ ἐγκοπήν τινα δῶμεν τῷ εὐαγγελίῳ τοῦ Χριστοῦ». Πάντως, η τιμωρία του πονηρού δούλου, ιδιοτελή και παρατρεχάμενου απατεώνα, και μετά κατεξουσιαστή και απεχθούς ιδιοποιητή των κοινών αγαθών, στιγματίζεται με διαρκή τιμωρία «ἕως οὗ ἀποδῷ πᾶν τὸ ὀφειλόμενον αὐτῷ».

 

Ε. Αργότερα οι Πατέρες της Εκκλησίας θα ερμηνεύσουν την πορεία των ανθρώπων από τη κατάσταση της δουλείας, της μισθίας προς αυτήν της υιότητας και της αδελφοσύνης, όπως και τη νηπτική πράξη, καρπός της οποίας είναι και η υμνολογία της Εκκλησίας, σε μία πορεία προς τη θεοπτία και πρόγευση της βασιλείας του Θεού με αποκορύφωμα την ησυχαστική μας πράξη και παράδοση, που έχει κέντρο της τη Μεταμόρφωση του Χριστού, το Σταυρό και την Ανάσταση.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Α´ Κορ. 9, 2-12: «2 εἰ ἄλλοις οὐκ εἰμὶ ἀπόστολος, ἀλλά γε ὑμῖν εἰμι· ἡ γὰρ σφραγὶς τῆς ἐμῆς ἀποστολῆς ὑμεῖς ἐστε ἐν Κυρίῳ. 3 ἡ ἐμὴ ἀπολογία τοῖς ἐμὲ ἀνακρίνουσιν αὕτη ἐστί. 4 Μὴ οὐκ ἔχομεν ἐξουσίαν φαγεῖν καὶ πιεῖν; 5 μὴ οὐκ ἔχομεν ἐξουσίαν ἀδελφὴν γυναῖκα περιάγειν, ὡς καὶ οἱ λοιποὶ ἀπόστολοι καὶ οἱ ἀδελφοὶ τοῦ Κυρίου καὶ Κηφᾶς; 6 ἢ μόνος ἐγὼ καὶ Βαρνάβας οὐκ ἔχομεν ἐξουσίαν τοῦ μὴ ἐργάζεσθαι; 7 τίς στρατεύεται ἰδίοις ὀψωνίοις ποτέ; τίς φυτεύει ἀμπελῶνα καὶ ἐκ τοῦ καρποῦ αὐτοῦ οὐκ ἐσθίει; ἢ τίς ποιμαίνει ποίμνην καὶ ἐκ τοῦ γάλακτος τῆς ποίμνης οὐκ ἐσθίει; 8 Μὴ κατὰ ἄνθρωπον ταῦτα λαλῶ; ἢ οὐχὶ καὶ ὁ νόμος ταῦτα λέγει; 9 ἐν γὰρ τῷ Μωϋσέως νόμῳ γέγραπται· οὐ φιμώσεις βοῦν ἀλοῶντα. μὴ τῶν βοῶν μέλει τῷ Θεῷ; 10 ἢ δι᾽ ἡμᾶς πάντως λέγει; δι᾽ ἡμᾶς γὰρ ἐγράφη, ὅτι ἐπ᾽ ἐλπίδι ὀφείλει ὁ ἀροτριῶν ἀροτριᾶν, καὶ ὁ ἀλοῶν τῆς ἐλπίδος αὐτοῦ μετέχειν ἐπ᾽ ἐλπίδι. 11 Εἰ ἡμεῖς ὑμῖν τὰ πνευματικὰ ἐσπείραμεν, μέγα εἰ ἡμεῖς ὑμῶν τὰ σαρκικὰ θερίσομεν; 12 εἰ ἄλλοι τῆς ἐξουσίας ὑμῶν μετέχουσιν, οὐ μᾶλλον ἡμεῖς; ἀλλ᾽ οὐκ ἐχρησάμεθα τῇ ἐξουσίᾳ ταύτῃ, ἀλλὰ πάντα στέγομεν, ἵνα μὴ ἐγκοπήν τινα δῶμεν τῷ εὐαγγελίῳ τοῦ Χριστοῦ».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. 18, 23-35: «23 Διὰ τοῦτο ὡμοιώθη ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ βασιλεῖ ὃς ἠθέλησεν συνᾶραι λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ. 24 ἀρξαμένου δὲ αὐτοῦ συναίρειν προσηνέχθη αὐτῷ εἷς ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων. 25 μὴ ἔχοντος δὲ αὐτοῦ ἀποδοῦναι ἐκέλευσεν αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ πραθῆναι καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ τὰ τέκνα καὶ πάντα ὅσα εἶχε, καὶ ἀποδοθῆναι. 26 πεσὼν οὖν ὁ δοῦλος προσεκύνει αὐτῷ λέγων· κύριε μακροθύμησον ἐπ᾽ ἐμοί, καὶ πάντα σοι ἀποδώσω. 27 σπλαγχνισθεὶς δὲ ὁ κύριος τοῦ δούλου ἐκείνου ἀπέλυσεν αὐτόν, καὶ τὸ δάνειον ἀφῆκεν αὐτῷ. 28 ἐξελθὼν δὲ ὁ δοῦλος ἐκεῖνος εὗρεν ἕνα τῶν συνδούλων αὐτοῦ, ὃς ὤφειλεν αὐτῷ ἑκατὸν δηνάρια, καὶ κρατήσας αὐτὸν ἔπνιγεν λέγων· ἀπόδος μοι εἴ τι ὀφείλεις. 29 πεσὼν οὖν ὁ σύνδουλος αὐτοῦ εἰς τοὺς πόδας αὐτοῦ παρεκάλει αὐτὸν λέγων· μακροθύμησον ἐπ᾽ ἐμοί, καὶ ἀποδώσω σοι· 30 ὁ δὲ οὐκ ἤθελεν, ἀλλὰ ἀπελθὼν ἔβαλεν αὐτὸν εἰς φυλακὴν ἕως οὗ ἀποδῷ τὸ ὀφειλόμενον. 31 ἰδόντες δὲ οἱ σύνδουλοι αὐτοῦ τὰ γενόμενα ἐλυπήθησαν σφόδρα, καὶ ἐλθόντες διεσάφησαν τῷ κυρίῳ ἑαυτῶν πάντα τὰ γενόμενα. 32 τότε προσκαλεσάμενος αὐτὸν ὁ κύριος αὐτοῦ λέγει αὐτῷ· δοῦλε πονηρέ, πᾶσαν τὴν ὀφειλὴν ἐκείνην ἀφῆκά σοι, ἐπεὶ παρεκάλεσάς με· 33 οὐκ ἔδει καὶ σὲ ἐλεῆσαι τὸν σύνδουλόν σου, ὡς καὶ ἐγὼ σὲ ἠλέησα; 34 καὶ ὀργισθεὶς ὁ κύριος αὐτοῦ παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς βασανισταῖς ἕως οὗ ἀποδῷ πᾶν τὸ ὀφειλόμενον αὐτῷ. 35 Οὕτω καὶ ὁ πατήρ μου ὁ ἐπουράνιος ποιήσει ὑμῖν ἐὰν μὴ ἀφῆτε ἕκαστος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ἀπὸ τῶν καρδιῶν ὑμῶν τὰ παραπτώματα αὐτῶν».