ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ: ΣΥΝΟΔΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ

Της Βασιλικής Η. Σταθοκώστα, 

Επίκ. Καθηγήτριας του Τμ. Θεολογίας ΕΚΠΑ, Επιστημονικής Συμβούλου του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής επί θεμάτων Οικουμενικής Κινήσεως(Δημοσιεύτηκε στη «Σύναξη» 2015, σσ. 76-78)

Ακρογωνιαίος λίθος και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι η συνοδικότητα. Το Συνοδικό σύστημα αποτελεί τρόπο οργάνωσης του εκκλησιαστικού βίου σε όλες τις εκφάνσεις του, λήψης αποφάσεων, μέσο αλλά και σημείο της εκκλησιαστικής ενότητας ήδη από τα πρώτα βήματα της Μίας, Αγίας Εκκλησίας. Οι απαρχές του εντοπίζονται στην Αποστολική Σύνοδο (Ιεροσόλυμα, 49 μ.Χ.), όπου ακριβώς ανευρίσκεται ο ορισμός, τα χαρακτηριστικά και η σημασία του.

Οι πρώτοι χριστιανοί συγκροτήθηκαν ως σώμα με σκοπό την αντιμετώπιση ζητημάτων της εκκλησιαστικής κοινότητά τους, τα οποία απειλούσαν την ειρήνη στους κόλπους της και την ενότητά της. Η αγιογραφική μαρτυρία δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι επρόκειτο για συμμετοχική διαδικασία, στην οποία έλαβαν μέρος με την ιδιότητά τους ως μελών του σώματος της Εκκλησίας του Χριστού οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι (Πράξ. 15, 6-11), καθώς και το «πλήθος των αδελφών», δηλαδή «όλα τα μέλη της Εκκλησίας», όπως χαρακτηριστικά ερμηνεύουν οιΠ. Τρεμπέλας[1] (15, 12 και 22) και Ν. Ματσούκας αντίστοιχα[2].

Κατά το πρότυπο της Συνόδου εκείνης συγκλήθηκαν στη συνέχεια οι οικουμενικές, τοπικές κτλ Σύνοδοι,για την επίλυση ζητημάτων πίστης, εκκλησιαστικής τάξης και ζωής, συνεχίζοντας την πρωτοχριστιανική παράδοση, εμπεδώνοντας το νόημα και το σκοπό της, αποκρυσταλλώνοντας τα Ορθόδοξα ήθη και εκφράζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Ορθόδοξης εκκλησιολογίας. Στο ίδιο πλαίσιο κατανοείται η κατά το πρόσφατο παρελθόν, από τη δεκαετία του ’60 κ.εξ., σύγκληση των Πανορθοδόξων Συνόδων με ταυτόχρονη προετοιμασία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδουτης Ορθόδοξης Εκκλησίας. Με σημείο αναφοράς τη μετοχή στο μυστηριακό σώμα του Κυρίου και μέθοδο εργασίας το διάλογο, τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία και οι Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, τα μέλη δηλαδή της Ορθόδοξης οικογένειας, συναποφασίζουν για ζητήματα εσωτερικά, καθώς και άλλα που σχετίζονται με τη θέση και το ρόλο της στην οικουμένη.

Συχνά το Συνοδικό σύστημα απαντά σε έργα Ορθοδόξων θεολόγων και ως δημοκρατικό σύστημα. Ως σύστημα λήψης αποφάσεων, το δημοκρατικό, εμφανίζεται αρχικά σε μια άλλη εκκλησία, την εκκλησία του δήμου στην αρχαία Ελλάδα. Επρόκειτο για λειτουργία της κοινότητας με σκοπό τη ρύθμιση ζητημάτων του βίου της, αντιμετώπιση προβλημάτων, σχεδιασμό του μέλλοντος κτλ. Αναπόφευκτα, το δημοκρατικό σύστημα συνδέεται με την αρχή της πλειονοψηφίας, ως έκφραση και επικράτηση της γνώμης των πολλών. Μολονότι με διαφορετική έννοια χρησιμοποιείται ο όρος στην Εκκλησία, σε γενικές γραμμές η βασική αυτή αρχή του, της επικράτησης της γνώμης των πολλών, παραμένει το βασικό κριτήριο λήψης των αποφάσεων σε περίπτωση που δεν υπάρχει ομοφωνία,«η των πλειόνων ψήφος κρατείτω». Αυτή είναι μια μέθοδος εργασίας κατά τα ανθρώπινα δεδομένα. Αλλά δεν είναι σπάνια στη ζωή της Εκκλησίας η υιοθέτηση μεθόδων από την κοινωνική-πολιτειακή ζωή, δηλαδή τον κοσμικό βίο, κυρίως στο επίπεδο της εκκλησιαστικής διοίκησης, διαπίστωση που εκφράζεται από Ορθοδόξους μελετητές της εκκλησιολογίας όπως πχ ο π. Ν. Afanassieff.

Σε αυτό το πλαίσιο και σε ό,τι αφορά «θέματα διοικητικού χαρακτήρα, αλλά και κοινού ενδιαφέροντος»[3]γίνεται αντιληπτή η πρακτική που εισηγείται γιατην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, με σκοπό αυτή να μπορέσει να εκφράσει το μήνυμα της Ορθοδοξίας «εν ενί στόματι και μία καρδία»[4]. Αναμφίβολα, το δέον γενέσθαι θα ήταν οι αποφάσεις να λαμβάνονται με ομοφωνία ή συναίνεση, πράγμα που συνιστά όρο sinequanon για τα ζητήματα πίστης. Για ζητήματα «διοικητικού χαρακτήρα», όμως, όπου και όταν η επίτευξη ομοφωνίας δεν είναι εφικτή, η ψηφοφορία μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας ομόνοιας και ενότητας. Υπό την προϋπόθεση, παρ’ όλα αυτά, ότι οι αντιπρόσωποι των Εκκλησιών που μειοψηφούν θα σεβαστούν τη βούληση του ευρύτερου συνόλου, της πλειονοψηφίας, και δεν θα λειτουργήσουν ως πόλος αντιπαλότητας και άσκησης αντιπολίτευσης κατά τα κοσμικά ήθη. Αν ισχύει η διαπίστωση του π. Ν. Afanassieff, ότι «ηενότητα στην πίστη βασιλεύει ακόμη στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά δίχως ενότητα στην αγάπη»[5], τότε η αρχή της πλειονοψηφίας δεν μπορεί παρά να εφαρμοστεί στη μέλλουσα να συνέλθει Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, ως όρος και κριτήριο διασφάλισης της ειρήνης και της ενότητας και με την ελπίδα ότι θα αποτελέσει μια κάποια λύση πριν διασαλευτεί και η ενότητα στην πίστη σε ετούτους τους δύσκολους καιρούς.

---

[1]Π.Τρεμπέλας, Υπόμνημα εις τας Πράξεις των Αποστόλων, εκδ. Ζωή, Αθήνα, 1955, σ. 426-427.

[2]Ν. Ματσούκας, Παλαιάς και Καινής Διαθήκης Σημεία, νοήματα, αποτυπώματα, Εκδ. Π. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 447.

[3] Βλ. δηλώσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη στην http://www.amen.gr/article19889#sthash.fSAIbFYX.lnY4zWD8.dpuf

[4] Βλ. σχετικές δηλώσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη στην http://www.amen.gr/article19889#sthash.fSAIbFYX.lnY4zWD8.dpuf

[5] Βλ. σχετικά Β. Σταθοκώστα, Ορθόδοξη Εκκλησιολογία και Διαχριστιανικός Διάλογος: Η UnaSancta στη ζωή και το έργο του μητροπολίτη Παντελεήμονα Παπαγεωργίου, εκδ. ΕΝΝΟΙΑ, Αθήνα 2015.