ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Νάντια Βαλαβάνη

Με το λαϊκισμό στο επίκεντρο, αρχίζει ήδη η πλεύση σε αμφισβητούμενα νερά: Μπορεί όντως να χρησιμοποιηθεί ως κεντρικό ερμηνευτικό εργαλείο για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη στο φόντο της οικονομικής και της προσφυγικής κρίσης;

Είναι γνωστό ότι ούτε στους  ακαδημαϊκούς κύκλους δεν υπάρχει συμφωνία ως προς τι ακριβώς καλύπτει ο όρος και η έννοια του λαϊκισμού. Πολύ περισσότερο, λοιπόν, διαμφισβητείται η εφαρμογή του για τη διερεύνηση των  πολιτικών, κοινωνικών και – σε τελευταία ανάλυση - πολιτισμικών εξελίξεων που κλιμακώνονται στην ήπειρο μας ιδιαίτερα από τη μεγάλη καπιταλιστική δομική οικονομική κρίση του 2007-2008, που για τις χώρες της Ευρωζώνης ήταν ταυτόχρονα και κρίση του ευρώ.

Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη

Η κρίση αυτή θεωρείται συμβατικά ότι τερματίστηκε(;) γύρω στο 2012 σώζοντας ένα χρεοκοπημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε βάρος των ευρωπαϊκών λαών: Η ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών με δημόσιο χρήμα μετέτρεψε μη βιώσιμο ιδιωτικό χρέος σε μη βιώσιμο δημόσιο χρέος.

Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ακόμα και στις χώρες με τους καλύτερους οικονομικούς δείκτες, ακόμα και στην ίδια τη Γερμανία, άφησε πίσω της περιοχές ολόκληρες στις οποίες επιταχύνθηκε η διαδικασία αποβιομηχανοποίησης και η δομική ανεργία, έγιναν ακόμα οξύτερες οι κοινωνικές ανισότητες, ελαστικότερες οι σχέσεις εργασίας, πριν απ’ όλα για τους νέους, και μικρότερες οι προσδοκίες βελτίωσης της καθημερινής ζωής για τα εκατοντάδες εκατομμύρια των εργαζομένων της ΕΕ. Ενώ άφησε τις χώρες του πολιτικού, κι όχι γεωγραφικού, «Νότου», ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα στη χειρότερη κατάσταση απ’  όλους, σε εξευτελιστική επιτροπεία και εξοντωτικά δημοσιονομικά «προγράμματα προσαρμογής». Ουσιαστικά ενεργοποίησε εξελίξεις σαν αυτές που ο Στίγκλιτς περιέγραψε, αναφερόμενος στην Ελλάδα μετά το φετινό Νταβός, ως «κανονικοποίηση της φτώχειας». Τα γνωστά Μνημόνια επέβαλλαν τρόικες με συμμετοχή του ΔΝΤ  (για πρώτη φορά στην ιστορία του κόσμου στην Ευρώπη), της ΕΕ και της ΕΚΤ και, στην τελευταία φάση, επίσης του ειδικού μηχανισμού δανεισμού που δημιουργήθηκε, του ESM: Σύμφωνα ακόμα και με τα πορίσματα των σχετικών συζητήσεων στο Ευρωκοινοβούλιο, οι τρόϊκες αυτές είναι παράνομες, καθώς δεν προβλέπονται απ’ τις ενωσιακές συνθήκες και δε λογοδοτούν πουθενά.

Επεμβάσεις, νέες γεωπολιτικές στρατηγικές & προσφυγική κρίση

Οι επιδράσεις της κρίσης αυτής περιπλέχτηκαν παραπέρα από τις επιπτώσεις της πολιτικής του πρώτου γύρου ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων στον 21ο αιώνα, ιδιαίτερα των ΗΠΑ, της Μ. Βρετανίας και της Γαλλίας με τη συνεπικούρηση της Γερμανίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, της Βόρειας Αφρικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Το εναρκτήριο λάκτισμα αυτών των επεμβάσεων μπορεί να εμφανίστηκε ως «απάντηση» μιας «συμμαχίας προθύμων» στο τρομοκρατικό τζιχαντιστικό χτύπημα της Αλ Κάιντα την 11η Σεπτεμβρίου 2001, όλες εντάσσονται όμως στη νέα γεωπολιτική στρατηγική δημιουργίας μιας σύγχρονης αλυσίδας νέου τύπου «προτεκτοράτων» - εδώ η ιστορική πρωτιά ανήκει στο Κόσσοβο, που αναδύθηκε ως τέτοιο κρατικό μόρφωμα μέσα απ’ τον πόλεμο του ΝΑΤΟ που ολοκλήρωσε τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας - ή των λεγόμενων «ρευστών κρατών» ή «κρατών μη κρατών», όπως είναι ή επιχειρήθηκε να είναι, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η Λιβύη και βεβαίως η Συρία. Η περίπτωση του Ιράκ «μιλά» με τον πιο εύγλωττο τρόπο και για τις υπόλοιπες χώρες: Το 2003, όταν σημειώθηκε η αμερικάνικη εισβολή στο Ιράκ συνεπικουρούμενη από το Ηνωμένο Βασίλειο, στη χώρα κατοικούσαν 23 εκ. άνθρωποι. Σήμερα ο πληθυσμός είναι όλος-όλος 5 εκ… Με άλλα λόγια, ξεπάτωσαν μια ολόκληρη χώρα καταστρέφοντας τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.

Αποτέλεσμα; Η μεγαλύτερη προσφυγική και ταυτόχρονα μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη - γιατί οι ροές είναι πάντα μικτές - από την εποχή του μεταναστευτικού κύματος που τη σάρωσε από άκρη σε άκρη με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των άλλων χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Βέβαια, ο όρος «ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση» είναι εξίσου αμφιλεγόμενος: Ας σκεφτεί κανείς ότι από το 2015, χρονιά-αιχμή της κρίσης λόγω του πολέμου στη Συρία, μέχρι τώρα σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat τα σύνορα της Ευρώπης πέρασαν 1,8 εκ. καταγεγραμμένοι πρόσφυγες συν κάποιες αρχικές ίσως δεκάδες χιλιάδες που δεν καταγράφηκαν σε καμιά βάση δεδομένων. Πρόκειται για μεταναστευτικές ροές πολύ περιορισμένες για να μην είναι διαχειρίσιμες από πλούσιες χώρες με στρατηγικές ανάγκες για εργατικό δυναμικό λόγω της δημογραφικής συρρίκνωσης, ξεκινώντας από την ίδια τη Γερμανία. Την ίδια στιγμή στην Ιορδανία βρίσκονται 655.00 πρόσφυγες, στο Λίβανο 1 εκ., στην Τουρκία περισσότερα από 3 εκ., τα 2,5 από τα οποία είναι Σύριοι, στο Ιράν παραμένουν πάνω από 3 εκ. Αφγανοί, στην Ουγκάντα πάνω από 1 εκ. Νοτιοσουδανοί, ενώ μέσα στο 2017 στο Μπάνγκλα Ντες προστέθηκαν 1 εκ Ροχίνγια απ’ την εθνοκάθαρση στο Μυανμάρ.  Με άλλα λόγια, η πλειοψηφία των προσφύγων από τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Ερυθραία, τη Σομαλία, το Σουδάν και το Μυανμάρ, αλλά και οι σχεδόν «ξεχασμένοι» Παλαιστίνιοι πρόσφυγες, φιλοξενούνται σε χώρες που ανάμεσα τους συγκαταλέγονται κάποιες από τις φτωχότερες στον κόσμο. Ωστόσο η ΕΕ ακολουθεί την πολιτική που περιγράφηκε ως «ανοίγουμε τις καρδιές μας και κλείνουμε τα σύνορα μας».

Κατ’ αναλογία εντός ΕΕ - μετά το κλείσιμο των εσωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων, την αποτυχία του συστήματος μετεγκαταστάσεων με ποσοστώσεις από Ελλάδα και Ιταλία μεταξύ των χωρών της και την περιβόητη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, η οποία μείωσε δραστικά, σύμφωνα και με τα πρόσφατα στοιχεία της FRONTEX για το 2017, τις μεταναστευτικές ροές προς την ήπειρο με κόστος τη μετατροπή των νησιών του Αιγαίου σε φυλακές με κάγκελα από νερό – είναι πλέον η Ελλάδα η χώρα με τη μεγαλύτερη αναλογία προσφύγων προς πληθυσμό, αφήνοντας δεύτερη τη Σουηδία. Η Ελλάδα, που ως αποτέλεσμα της διαχείρισης της κρίσης από τα μνημόνια των διεθνών δανειστών της εμφανίζει από το 2009 τη μεγαλύτερη απώλεια ΑΕΠ σε περίοδο ειρήνης στην ιστορία του σύγχρονου κόσμου.

Οι πολιτικές επιπτώσεις της διπλής κρίσης στα κ-μ της ΕΕ και η «πλημμυρίδα του λαϊκισμού»

Στην ίδια την Ευρώπη και λόγω της κρίσης του ευρώ επιταχύνθηκαν ακόμα περισσότερο – και αυτό συνειδητοποιήθηκε με πολύ πρακτικούς τρόπους από ευρύτερα τμήματα πολιτών σε κάθε χώρα - όχι μόνο οι εσωτερικές κοινωνικές ανισότητες, αλλά και το χάσμα ανισόμετρης ανάπτυξης μεταξύ των χωρών της ΕΕ (και, ως ομάδες χωρών, μεταξύ του πολιτικού «Νότου» και του πολιτικού «Βορρά») κόντρα στην κεντρική καταστατική δέσμευση της αρχικής ΕΟΚ για σύγκλιση μεταξύ όλων των κ-μ της.

Ταυτόχρονα εντείνεται η αποξένωση των λαών της Ευρώπης από τις ευρωπαϊκές και μη πολιτικές των main-stream πολιτικών κομμάτων λίγο-πολύ σε κάθε χώρα. Κεντρικό ρόλο γι’ αυτό παίζει ένας προφανής δραστικός περιορισμός της δημοκρατίας ως προς τις πιο ουσιαστικές λειτουργίες της, μια στοχευμένη αποπολιτικοποίηση της κοινωνικής ζωής, που γεννά ο προφανής χειρισμός των πιο κρίσιμων ζητημάτων για τη ζωή των ανθρώπων από εν πολλοίς άτυπα όργανα, «ανεξάρτητες αρχές» και τεχνοκρατικούς και πολιτικούς μηχανισμούς που δε λογοδοτούν πουθενά, καθώς δεν είναι καν θεσμικά κατοχυρωμένοι (γι’  αυτό π.χ. και στις συνεδριάσεις όχι μόνο του Euroworking Group, άτυπου τεχνοκρατικού οργάνου, αλλά και του εξίσου άτυπου Eurogroup των Υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης  υποτίθεται ότι δεν τηρούνται καν πρακτικά). Κι είναι αυτά ακριβώς τα όργανα που αποφασίζουν και συντονίζουν το συνεχές στένεμα του νεοφιλελεύθερου «κορσέ»: Πέρα απ’  όσες χώρες είχαν μνημόνια κι έκτοτε βρίσκονται σε μεταμνημονιακό καθεστώς intensive surveillance (εντατικής επιτήρησης-κηδεμονίας), ας μην ξεχνούμε την επιτροπεία για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Με την προετοιμαζόμενη μετατροπή του ESM σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, αυτή θα συμπληρωθεί με την εφαρμογή του θεσπισμένου συστήματος οικονομικών τιμωρητικών ποινών για τις δημοσιονομικά «άτακτες» χώρες, για τις οποίες η ΕΕ παρά τις γερμανικές πιέσεις δεν είχε αποφασίσει τα τελευταία χρόνια να πάρει μέτρα, όπως είναι πριν απ’  όλα η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία, αλλά κι οι «μεταμνημονιακές» Κύπρος και Πορτογαλία. Κατ’  ουσία, οι πολίτες και οι λαοί της Ευρώπης βρίσκονται αντιμέτωποι με το φάσμα που είχε ορίσει σε συνέντευξη του στην Ελ Παίς το 2003 ο νομπελίστας Ζοζέ Σαραμάνγκου: «Ο νεοφιλελευθερισμός… είναι ο νέος ολοκληρωτισμός».

Στις παραπάνω   συνθήκες είναι εξαιρετικά αμφισβητούμενο αν το κύριο ταυτοτικό χαρακτηριστικό των κομμάτων που γιγαντώθηκαν την τελευταία δεκαετία καλύπτοντας με τον πιο στρεβλό τρόπο το πολιτικό κενό που δημιουργήθηκε με την απώλεια εμπιστοσύνης  στα mainstream συστημικά κόμματα, είναι ο λαϊκισμός (ποπουλισμός). Αυτό δεν αναιρεί  ότι όλα αυτά τα κόμματα – όπως κι αρκετά από τα περισσότερο main-stream απ’  αυτά - είναι λαϊκιστικά ή έχουν έντονα τέτοια χαρακτηριστικά. Ωστόσο δεν είναι ο λαϊκισμός τους αυτός που προσδιορίζει την ταυτότητα τους, καθώς έχουν ελάχιστα κοινά π.χ. με το πρώτο κύμα λαϊκιστικών κομμάτων στη Λατινική Αμερική, όπως ήταν τα περονικά, ή ακόμα και με το δεύτερο, που ήταν νεοφιλελεύθερο, όπως υπήρξε η Αργεντινή του Μένεμ, το Περού του Φουτζιμόρι ή η Βραζιλία του ντε Σόσα. 

Τι είναι, λοιπόν, κυρίαρχα τα ευρωπαϊκά κόμματα που μέσα στη δεκαετία της κρίσης κατάφεραν να εκλέξουν εκπροσώπους σε 25 από τα 28 κοινοβούλια (ανάμεσα τους συγκαταλέγεται από το 2012 και η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα), στις τελευταίες Ευρωεκλογές του 2014 συγκέντρωσαν πανευρωπαϊκά πάνω από 20% των ψήφων, συγκρότησαν δικές τους κυβερνήσεις σε Ουγγαρία και Πολωνία, συμμετέχουν σε κυβερνητικούς συνασπισμούς σε άλλες 5 χώρες (Αυστρία, Φινλανδία, Βουλγαρία, Λεττονία, Λιθουανία), ενώ σε μια 8η χώρα, τη Δανία, στηρίζουν την κυβέρνηση χωρίς δική τους συμμετοχή; Ποιο είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του AfD, της Αλτερνατίβας ή Εναλλακτικής λύσης για τη Γερμανία, που στις πρόσφατες εκλογές όχι μόνο απόκτησε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, αλλά αναδείχθηκε και σε αξιωματική αντιπολίτευση στο νεοκυοφορηθέντα «Μεγάλο Συνασπισμό», ξεπερνώντας σε εκλογική δύναμη Πράσινους και Die Linke;

Οι θεωρητικοί του λαϊκισμού: Λαϊκιστικά ή «απλώς» ακροδεξιά κόμματα;

Αν θέλουμε να κοιτάξουμε κατάματα την πραγματικότητα, θα διαπιστώσουμε μάλλον εύκολα ότι το κυρίαρχο ταυτοτικό χαρακτηριστικό αυτών των κομμάτων έγκειται στ’ ότι είναι όλα ακροδεξιά - ή, σύμφωνα με την τρέχουσα ακαδημαϊκή ορολογία, ανήκουν στη λεγόμενη «ριζοσπαστική δεξιά». Κάποια απ’  αυτά, μάλιστα, μεταξύ τους η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και εν πολλοίς το AfD στη Γερμανία, είναι νεοναζιστικά.

Υποστηρίζω ότι ο βασικός λόγος που αυτά τα κόμματα χαρακτηρίζονται κυρίαρχα ως λαϊκιστικά, με περιγραφές περί «λαϊκιστικής πλημμυρίδας στην Ευρώπη», υποκρύπτει λαθροχειρίες υπό το καθεστώς ξεκάθαρων πολιτικών σκοπιμοτήτων: Ακαδημαϊκοί που ασχολούνται με το λαϊκισμό ή και οι πολιτικοί σχολιαστές που τους ερμηνεύουν, συγκαταλέγουν στα κόμματα που είχαν άνοδο στις συνθήκες της διπλής κρίσης υπό την ταμπέλα του «λαϊκισμού», «κόμματα της εξτρεμιστικής αριστεράς (sic), όπως είναι ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και οι Ποδέμος στην Iσπανία» - ή ο Μελανσόν στη Γαλλία.

Σχεδόν όλοι τείνουν να διαχωρίζουν τους λαϊκιστές σε «δεξιούς» και «αριστερούς»: Οι δεξιοί συνδυάζουν το λαϊκισμό, σύμφωνα π.χ. με τον Cas Mudde, «με κάποια μορφή εθνικισμού», ενώ οι αριστεροί «με κάποια μορφή σοσιαλισμού». Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε πως καταχωρίζεται με βάση αυτή τη διάκριση ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός - που ήταν βεβαίως λαϊκιστικός, καθώς προπαγάνδιζε το όνειρο κάθε λαϊκιστή σύμφωνα με τη σύγχρονη ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, την έκφραση από τον Φύρερ και το κόμμα της «γενικής θέλησης» ενός φαντασιακά ομογενοποιημένου γερμανικού λαού, στην περίπτωση των ναζί όχι μόνο πολιτισμικά αλλά και φυλετικά, καθώς das Volk ήταν αποκλειστικά Άρειοι – που στ’  όνομα και στο πρόγραμμα του συμπεριλάμβανε «κάποια μορφή» κι από τα δύο ρεύματα. Εδώ βέβαια απογυμνώνεται ο παραλογισμός, καθώς το κύριο ταυτοτικό χαρακτηριστικό του κόμματος του Χίτλερ δεν ήταν βέβαια ο λαϊκισμός του, αλλά η γερμανική νατιβιστική εκδοχή του φασισμού.

Σύμφωνα, πάλι, με τον Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ, η κύρια διάκριση μεταξύ δεξιού κι αριστερού λαϊκισμού είναι η παρακάτω: Ο δεξιός λαϊκισμός υπερβάλλει ως προς τις υπαρκτές απειλές (ανασφάλεια, τρομοκρατία, παραβατικότητα, τρομοκρατία) προκαλώντας δικαιολογημένους φόβους προς πολιτική εκμετάλλευση, ενώ ο αριστερός λαϊκισμός ελαχιστοποιεί ή αρνείται τις πραγματικές απειλές και τις αντικαθιστά με άλλες περισσότερο ή λιγότερο φανταστικές, πάντα συνδεμένες με τα καταστρεπτικά αποτελέσματα του καπιταλισμού και της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Έτσι η «λαϊκιστική αριστερά», καταλήγει ο Ταγκιέφ, αποφεύγει να θέτει ενοχλητικά προβλήματα και ν’  αντιμετωπίζει υπαρκτές προκλήσεις, μετατοπίζοντας το πεδίο σε άλλα κοινωνικά ζητήματα ή μεταθέτοντας τη λύση σε μια ολιστική ανατροπή των κοινωνικών σχέσεων. Πρακτικά δηλ. ο Ταγκιέφ καταχωρίζει στο λαϊκισμό το σύνολο της αριστεράς, ριζοσπαστικής και μη. Ας σημειωθεί ότι ο ίδιος θεωρεί ότι οι πλατείες των αγανακτισμένων στην Ισπανία και την Ελλάδα και τα κινήματα για άμεση δημοκρατία σε όλη την Ευρώπη εμπίπτουν επίσης στην κατηγορία του «αριστερού λαϊκισμού»: «Η αγανάκτηση δε συνιστά πολιτική. Εικονίζει τη σημερινή τάση προς την απολιτική, που αντικαθιστά τον πολιτικό στοχασμό με ένα χωρίς προοπτικές ηθικισμό ή με αντικαπιταλιστικές κατάρες που προέρχονται από ένα μαγικό τελετουργικό.»

Αυτή η θεωρητικοποίηση των δήθεν ίσων αποστάσεων, ο διμέτωπος αντιλαϊκιστικός αγώνας που καθορίζεται από τις «διαπιστώσεις» των περισσότερων ακαδημαϊκών, είναι το δεύτερο βήμα που ουσιαστικά αφοπλίζει την πάλη ενάντια στην ακροδεξιά. Το πρώτο βήμα είναι η, καθομολογούμενη λίγο πολύ από το σύνολο των ασχολούμενων με το λαϊκισμό, υιοθέτηση της ακροδεξιάς ατζέντας για θέματα δημοκρατίας/ασφάλειας, δικαιωμάτων και μετανάστευσης από τα παραδοσιακά συστημικά δεξιά και κεντροδεξιά κόμματα σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης.  Αυτή η διπλή, θεωρητική και πολιτική στρατηγική διευκολύνει το δρόμο των ακροδεξιών κομμάτων για το δικό τους διμέτωπο: «Θύμα» τους από τη μια είναι οι πρόσφυγες και μετανάστες στην Ευρώπη και από την άλλη η εργατική τάξη και τα κάτω μεσαία στρώματα της ίδιας της χώρας τους.

Το γερμανικό AfD: μια υποδειγματική περίπτωση

Δεν είναι τυχαίο ότι το εν πολλοίς νεοναζιστικό AfD «διέλυσε» εκλογικά τους σοσιαλδημοκράτες όχι μόνο στ’  ανατολικογερμανικά κρατίδια, αλλά και στο Ρουρ, ιστορικό προπύργιο των συνδικάτων και του οργανωμένου εργατικού κινήματος - το οποίο όμως τον Δεκέμβρη του 2018 θα δει να κλείνει το τελευταίο ανθρακωρυχείο του.

Με βασική στρατηγική το αποφασιστικό χτύπημα της επιρροής του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στα συνδικάτα και ανάμεσα στους εργοστασιακούς εργάτες, το AfD – που υποστηρίζεται επίσης από μετανάστες δεύτερης ή τρίτης γενιάς - επικέντρωσε την πολεμική του στις εργασιακές «μεταρρυθμίσεις» του Σρέντερ μεταξύ 2003-2005, μ’ άλλα λόγια στην «Agenda 2010», που αύξησε αφάνταστα την ανταγωνιστικότητα της Γερμανικής οικονομίας και τα κέρδη των επιχειρήσεων, καταδικάζοντας τους εργάτες σε 15 χρόνια λιτότητας. Ένα απ’  τα βασικά εκλογικά του συνθήματα υπήρξε το «υπέρ του κάρβουνου, υπέρ του πετρελαίου, ενάντια στη μετανάστευση» - σείοντας τη σημαία της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά «μόνο για Γερμανούς». Κερδίζοντας σημαντικό τμήμα της γερμανικής εργατικής τάξης με πολεμική ενάντια στην ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τους δύναμης, το AfD επιχειρεί να τους προσδέσει στην πραγματικά δική του ατζέντα, αυτή της αντιμεταναστευτικής πολιτικής. Αυτό το κάνουν με πολύ πιο άμεσο τρόπο οι βουλευτίνες του, κάποιες απ’ τις οποίες ανήκουν στην «αφρόκρεμα» της γερμανικής κοινωνίας, όταν φωνάζουν δημόσια για «βαρβαρικές μουσουλμανικές ορδές βιαστών» μέσα και προ των πυλών.

Όχι τυχαία το AfD προετοιμάζει σήμερα τη συγκρότηση «εναλλακτικού» παγγερμανικού εργατικού συνδικάτου με επίκεντρο τους εργάτες της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας.

Υπάρχει ελπίδα αλλαγής των πολιτικών που δημιούργησαν μια τέτοια εκρηκτική κατάσταση;

Προφανώς για να τερματιστεί η προσφυγιά θα πρέπει να σταματήσουν οι πόλεμοι και να θεραπευτούν οι μέχρι τώρα καταστροφικές επιπτώσεις των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων.  Κάτι τέτοιο, πολύ περισσότερο η εξάλειψη της μελλοντικής προοπτικής τέτοιου χαρακτήρα επεμβάσεων, δε φαίνεται προς το παρόν στον ορίζοντα. Ίσα-ίσα, η δημιουργία Ευρωστρατού ως ενσάρκωση των νεοαποικιοκρατικών επιθυμιών της ΕΕ, πριν απ’  όλα στην Αφρική – το Μάλι εξακολουθεί να θεωρείται ως το υπόδειγμα επιτυχημένης ευρωπαϊκής στρατιωτικής επέμβασης - παρά τις επιμέρους αντιθέσεις με το ΝΑΤΟ, δρα συμπληρωματικά ως προς τους νατοϊκούς στρατηγικούς σχεδιασμούς – πριν απ’  όλα περικύκλωσης της Ρωσίας, με τα Βαλκάνια και το Αιγαίο να παίζουν σημαντικό ρόλο σ’  αυτά τα σχέδια.

Κι όσο για την μελλοντική πολιτική κατεύθυνση της ΕΕ, ας θυμηθούμε την επίσημη διακήρυξη της Γερμανίας πέρυσι στο γιορτασμό των 60χρονων από την ίδρυση της τότε ΕΟΚ.  Απαντώντας στα «πέντε σενάρια για το μέλλον της ΕΕ» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επέλεξε ξεκάθαρα το ένα: Για ν’ αντιμετωπιστούν οι σύγχρονες προκλήσεις θα πρέπει η σημερινή ΕΕ των τεράστιων ανισοτήτων να μετασχηματιστεί σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων.  Μ’  άλλα λόγια, η πρακτική πολιτική έντασης της απόκλισης μεταξύ των χωρών της ΕΕ, που ακολουθείται συστηματικά από το ορόσημο επιβολής του νεοφιλελευθερισμού «από τα πάνω» σε όλα τα κ-μ, που είναι το 1992 και η Συνθήκη του Μάαστριχτ, κι επιταχύνθηκε αφάνταστα με την εισαγωγή του ευρώ, επισημοποιείται. Η πανηγυρική αντικατάσταση ακόμα και στα λόγια και στα χαρτιά του «προαιώνιου» στόχου της σύγκλισης μεταξύ των κ-μ με αυτόν της απόκλισης, προοιωνίζει για τους εργαζόμενους όλης της ΕΕ και για τις χώρες της «περιφέρειας» ένα ζοφερό μέλλον.

Σε πολιτικό επίπεδο στην Ελλάδα κάποιοι αγωνιζόμαστε ενάντια σ’  ένα εξίσου ζοφερό παρόν, σκύβοντας μ’ έμπραχτη αλληλεγγύη πάνω στις πραγματικές ανάγκες των ανέργων, αυτών που θα ξεσπιτώσουν οι δεκάδες χιλιάδες προγραμματιζόμενοι πλειστηριασμοί, των νέων με πολλά πτυχία κι απόλυτα ελαστικές εργασιακές σχέσεις εφόσον επέλεξαν να μην προστεθούν στο μισό εκατομμύριο νέων ανθρώπων που ξενιτεύτηκε, των ευάλωτων κι όχι μόνο προσφύγων, των οικογενειών που υπάρχει ανάγκη να επανενωθούν: Στην προοπτική δεκαετιών εγκλωβισμού σε μια παγίδα χρέους και σ’ ένα μεταμνημονιακό καθεστώς και κηδεμονία που ελάχιστα θα παραλλάζει ή μπορεί να είναι και χειρότερο από το μνημονιακό. Όσοι κρατούν μια τέτοια στάση χρειάζεται να βοηθήσουν πριν απ’ όλα στην οργάνωση του αγώνα των ίδιων των άμεσα ενδιαφερόμενων για τη ζωή τους, ξεπερνώντας το σοκ που ακόμα κρατά παγωμένη την πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας από το καλοκαίρι του 2015. Και βέβαια ν’ αρθούν έμπραχτα στο ύψος της ανάγκης των καιρών, ώστε οι διάσπαρτες νησίδες των αγωνιζόμενων ανθρώπων να μπορέσουν να αρθρώσουν ένα ενωτικό λόγο που θα καταλήξει σε ενωτική πράξη.

Όσο για τη μεταναστευτική πολιτική, παλεύουμε μαζί με όλους όσοι θέλουν και μπορούν: Για να σταματήσει ο εγκλωβισμός των προσφύγων σε νησιά-φυλακές, για να ομαλοποιηθεί η διαδικασία χορήγησης ασύλου και η μετεγκατάσταση του μεγαλύτερου μέρους, για να αποδοθούν τα πλήρη δικαιώματα τους στο μικρότερο δυνατό χρόνο ξεκινώντας από τα θεσμοθετημένα αλλά εξαιρετικά δύσκολα αποδιδόμενα ΑΦΜ και ΑΜΚΑ, προϋποθέσεις για την ομαλοποίηση της ζωής τους, για νόμιμη εργασία κι ενσωμάτωση όσων παραμείνουν εδώ, για να ξεκινήσει και πάλι η διαδικασία επανένωσης των οικογενειών.

Ξέρουμε επίσης όλοι λίγο-πολύ τι πρέπει ν’ αποφευχθεί πάση θυσία σε μια τέτοια κατεύθυνση: Από τη μια, η παρελθούσα ακροδεξιά συνθηματολογία της ΝΔ περί «ανακατάληψης των πόλεων μας», που έστρωνε δρόμο για μια δολοφονική ΧΑ σπρώχνοντας όλο το πολιτικό σκηνικό δεξιότερα. Από την άλλη, μια στάση ανάλογη με αυτή ενός ΣΥΡΙΖΑ που έχει πάρει εδώ και δυόμιση χρόνια στις πλάτες του μαζί με τα μνημόνια και τη συμμόρφωση της ελληνικής κυβέρνησης στις διάφορες καμπές της Γερμανικής προσφυγικής πολιτικής – φθάνοντας ν’  αποδεχθεί το ουσιαστικό «πάγωμα» του, προβλεπόμενου ακόμα κι από το Δουβλίνο ΙΙΙ, προγράμματος οικογενειακής επανένωσης. Πολύ περισσότερο, όταν σ’  ένα χρόνο από σήμερα θα έχει αποχωρήσει οριστικά απ’ την Ελλάδα η Οργάνωση του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και κάθε άλλη οργάνωση μαζί της.

                                            ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Andre Taguieff: «Ο νέος εθνικολαϊκισμός», Μετ. Α.Ηλιαδέλη-Α.Πανταζόπουλος, Εκδ. Επίκεντρο, 2013

Γιαν-Βέρνερ Μίλερ: «Τι είναι ο λαϊκισμός», Μετ. Δ.Αντωνίου, Εκδόσεις Πόλις, 2017

«Ο λαϊκισμός κι η μετανάστευση: προσεγγίσεις για την Αριστερά», Tamas Boros

http://www.policy-network.net, 27 Φεβρουαρίου 2016

“The Dangerous Rise of Populism. Global Attacks on Human Rights Values, By Kenneth Roth, Human Rights Watch

www.hrw.org, World Report 2017

Πάσχος Μανδραβέλης: «Η ανατομία του λαϊκισμού», Καθημερινή, 5.6.2017

Νικόλαος Σεβαστάκης: «Ο λαϊκισμός κι οι σκιές της δημοκρατίας», Εφημερίδα των Συντακτών, 28.5.2017

Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής

«Κοινωνική πολιτική την εποχή της κρίσης. Στο σταυροδρόμι των επιλογών».  Πάντειο Πανεπιστήμιο, 8-10 Μαίου 2014

Θανάσης Θεοφιλόπουλος: «Μεταναστευτική πολιτική και άνοδος της ακροδεξιάς»

“How the Far Right has Reshapen the Refugee Debate in Europe».

Nicole Einbinder interviews Cas Mudde.

”Exodus: The Journey Continues”, www.pbs.org, January 22, 2018

Ηλίας Παπαϊωάννου: «Η ευρωπαϊκή κρίση εμπιστοσύνης και η άνοδος του λαϊκισμού», GROUND EURO, 05.01.2018

Σωτήρης Βανδώρος: «Λαϊκισμός, η σκιά της δημοκρατίας», Δημόσια συζήτηση για το λαϊκισμό, www.bookpress.gr, 20 Ιουλίου 2017

Λάζαρος Καραβασίλης: «Η ατέρμονη προσπάθεια ορισμού του λαϊκισμού»

www.synchronathemata.gr, 12 Φεβρουαρίου 2018

Μάρκος Καισαρίνης: «Λαϊκισμός εναντίον Δημοκρατίας», ΒΗΜΑ, 30.07.2017

Θανάσης Γιαλκέτζης: «Στο όνομα του λαού», Εφημερίδα των Συντακτών, 30.07.2017

“Euro-populism is not the Right Answer to Emigration. The Message is built on strident Ethno-nationalism and xenophobic Fears”

Editorial of The Arab Weekly, www.thearabweekly.com, 04.02.2018

Πίτερ Χολ: «Λαϊκισμός και εθνικισμός συνιστούν υπαρξιακή απειλή  για την Ευρώπη» - Συνέντευξη στo ΒΗΜΑ,14/01/2018

“Europe’s unfinished fight to stem the populist tide. The centre right must be wary of validating the views of radicals”, Financial Times, December 19, 2017

“Realism: Tragedy, Power and the Refugee Crisis”. An excerpt from: “Realism in Practice: An Appraisal”

An E-IR Edited Collection, www.e-ir.info, 18.01.2018

“How Eastern European Populism is different”, By  Slawomir Sirakowski,

https://www.project-syndicate.org, 31.01.2018

“Workers of Germany, Unite: The New Siren Call of the Far Right” by Katrin Bennhold,

www.nytimes.com, Feb. 5, 2018

"Οι λαϊκιστές φτάνουν στην εξουσία με τη συνεργασία των συντηρητικών ελίτ", Συνέντευξη με τον Χανς Βέρνερ Μίλερ

Συντάκτης :Τάσος Τσακίρογλου, Εφημερίδα των Συντακτών, 13.05.2017

Δημήτρης Αβραμόπουλος: «Ανησυχητική η αύξηση του εθνικισμού στα Βαλκάνια»

ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ, 28.01.2018

“Greece, Europe and the Refugee crisis”

By David Miliband

Comment στην e-kathimerini,19.01.2018

Josef Stiglitz discusses “value crisis” at Davos, Greek crisis”

By Nikos Eftathiou

Kathimerini, 05.02.2018

Μανώλης Γ. Δρεττάκης: «Μακρύς ο «δρόμος» για την επάνοδο της  οικονομίας στο 2009»

Εφημερίδα των Συντακτών, 20.12.2017

Ελληνική Δημοκρατία

Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής

Στατιστικά Στοιχεία Υπηρεσίας Ασύλου

from 07.06.2013 to 31.12.2017)

Ελληνική Δημοκρατία

Υπουργείο Εσωτερικών

Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Ελέγχου Συνόρων, Μετανάστευσης και Ασύλου (Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α)

Εικόνα  της κατάστασης Νήσων Ανατολ. Αιγαίου στις 11/02/2018

Αθήνα, 12.02.2018

Δελτίο Τύπου της Υπηρεσίας Ασύλου με τον Απολογισμό Έργου του 2017

Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, 25.01.2018

Σχόλιο του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής για την ανακοίνωση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες

Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, 09.02.2018

Συνέντευξη του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννη Μουζάλα στο Spiegel on line, 08.12.2017

Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Κείμενο Τεκμηρίωσης για το προσφυγικό, 3/2017

Σύσταση  της  Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες προς την Δημοκρατία της Βουλγαρίας για την Προεδρία της στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Μία περίοδος για αλληλεγγύη. Ιανουάριος – Ιούνιος 2018.

Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Δεκέμβριος 2018

Κοινή επιστολή 19 Οργανώσεων προς τον Πρωθυπουργό σχετικά με την κατάσταση των αιτούντων άσυλο στα νησιά του Αιγαίου

Αθήνα, 23.10.2017

«Μειωμένες οι αφίξεις προσφύγων στο Αιγαίο το πρώτο 15νθήμερο του Φεβρουαρίου»

Euro2day.gr, 15.02.2018

Τάνια Γεωργοπούλου: «Καταγραφές δεξιοτήτων των προσφύγων»

www.kathimerini.gr, 14.02.2018

«Πρόταση  Τουσκ για το προσφυγικό: Τέλος στην κατανομή προσφύγων βάσει υποχρεωτικών ποσοστώσεων»

www.kathimerini.gr, 12.02.2017

Επιστολή 24 Οργανώσεων προς τους υπουργούς Μεταναστευτικής Πολιτικής, Εσωτερικών, Διοικητικής Ανασυγκρότησης, Υγείας, Εργασίας, Οικονομικών και στον αναπληρωτή υπουργό Οικονομίας και Ανάπτυξης.

Θέμα: Επαναλαμβανόμενα περιστατικά παραβίασης των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο και προσφύγων από τη Διοίκηση (ΑΦΜ, ΑΜΚΑ, κάρτα ανεργίας, δικαιώματα  στην εργασία).

“Guidelines for an Alternative Policy in Migration Based on Human Rights and Solidarity”

European United Left – Nordic European United Left – Nordic Green Left ( GUE-NGL)

www.guengl.eu, 2015

Το κείμενο στηρίζεται σε ομιλία στο Διεθνές Διεπιστημονικό Οικουμενικό Συνέδριο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ & ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, Θεσσαλονίκη, 20-22 Φεβρουαρίου 2018. Το συνέδριο, που οι εργασίες του εκτός από το τελικό πολιτικό τραπέζι έγιναν στο Κέντρο Διάδοσης Ερευνητικών Αποτελεσμάτων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, διοργανώθηκε από το Κέντρο Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών και από το διεθνές think-tank Sallux. Η ομιλία της ΝΒ έγινε στο τελικό τραπέζι με θέμα «Δημοκρατία, οικονομική & προσφυγική κρίση και λαϊκισμός στην Ευρώπη», στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι των κομμάτων στην Ευρωβουλή ΣΥΡΙΖΑ/GUE-NGL, ΝΔ, Δημοκρατική Συμπαράταξη και ΛΑΕ/GUE-NGL. Η συζήτηση έγινε στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης στις 21.2.2018.