ΚΥΡΙΑΚΗ Ε΄ ΜΑΤΘΑΙΟΥ: ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΤΑΥΡΟΜΕΝΙΑΣ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

Ε´ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, 9η Ἰουλίου 2023, Μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Παγκρατίου Ἐπισκόπου Ταυρομενίας

(Αριθμ. 26Ν1)

Α. 1. Η Ε´ Κυριακή Ματθαίου φέτος συμπίπτει με τη μνήμη του Αγίου Ιερομάρτυρα Παγκρατίου, Επισκόπου Ταυρομενίας της Σικελίας, ενός Ιερομάρτυρος της αποστολικής εποχής, εκ των μαθητών του Αποστόλου Πέτρου στην Αντιόχεια. Σχεδόν όλος ο μήνας Ιούλιος είναι γεμάτος με τις μνήμες Αγίων Μεγαλομαρτύρων, ανδρών και γυναικών, που μαρτύρησαν ομολογώντας την πίστη στο Χριστό, κυρίως, κατά την πρώτη χριστιανική περίοδο, όταν ακόμη η Εκκλησία δεν ήταν αναγνωρισμένη ως δημόσια θρησκευτική οντότητα, ενώ οι χριστιανοί, λόγω του κηρύγματος της ισότητας όλων των ανθρώπων, εθεωρούντο ως ανατρεπτικός- επαναστατικός κίνδυνος για την κοινωνική τάξη και ασφάλεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία είχε μία εκπληκτική δημόσια οργάνωση. Αυτή η περίοδος πιάνει χονδρικά από το 100 μέχρι το 305, τα χρόνια του Διοκλητιανού, της λεγόμενης Τετραρχίας. Μεμονωμένα περιστατικά έχουμε λίγο αργότερα ώς την περίοδο του Ιουλιανού, ενώ εν συνεχεία έχουμε Άγιους Μάρτυρες Ομολογητές, όπως οι Άγιοι Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Φλαβιανός Κωνσταντινουπόλεως και ο πλέον γνωστός Μάξιμος ο Ομολογητής, οι οποίοι υπέστησαν το μαρτύριο από χριστιανικά χέρια.

2. Ουσιαστικά, το εορτολόγιο της Εκκλησίας μας, πέραν των γεγονότων που σχετίζονται με το μυστήριο της Αποκαλύψεως του Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός, είναι παράλληλα ένα αγιολόγιο-μαρτυλόγιο των Μαρτύρων της πίστης στο Χριστό. Σχεδόν, λοιπόν, όλος ο Ιούλιος είναι ένας μήνας μνήμης των πρώτων Αγίων Μαρτύρων, με τους Άγιους Ανάργυρους και σε σειρά η μνήμη των Αγίων Μαρτύρων Προκοπίου Μεγαλομάρτυρος, Ευφημίας Μεγαλομάρτυρος, Πρόκλου και Ιλαρίου των Μαρτύρων, Ακύλα Αποστόλου, Αθηνογένους Ιερομάρτυρος, Μαρίνης Μεγαλομάρτυρος, Χριστίνης Μεγαλομάρτυρος, Παρασκευής Οσιομάρτυρος, Παντελεήμονος Μεγαλομάρτυρος. Αρχίζει, δηλαδή, μετά την εορτή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και των Δώδεκα Αποστόλων, να ξαναεκδιπλώνει η Εκκλησία το μυστήριο της Θείας Οικονομίας και της σωτηρίας του παλαιού και του νέου Ισραήλ σε ένα συγχρονισμό των γεγονότων από κτίσεως κόσμου, αλλά και ώς της Όγδοης ημέρας του Πνευματικώς ορωμένου Λόγου.

3. α. Κατά το Συναξάριο, από το οποίο έχουμε ελάχιστα στοιχεία, ο Παγκράτιος χειροτονήθηκε από τον Απόστολο Πέτρο στην Αντιόχεια και στάλθηκε στην Ταυρομενία της Σικελίας, για το άπλωμα του Ευαγγελίου στα έθνη.Το όνομά του φανερώνει την ελληνική του καταγωγή, και η Σικελία την περίοδο αυτήν προφανώς είναι στις λαϊκές μάζες ελληνόφωνη. Στην αποστολική περίοδο της Εκκλησίας οι Απόστολοι και οι μαθητές τους κυρίως έχουν να αντιμετωπίσουν τον ειδωλολατρικό κόσμο και τις πρώτες διασπαστικές τάσεις από μέλη της Εκκλησίας που παραγνώριζαν τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος σε ένα πλαίσιο ενθουσιαστικών τάσεων που συγχέονταν με τις εθνικές μυστηριακές πρακτικές. Λιθοβολήθηκε από ένα τέτοιο παρακλάδι τους μοντανιστές.

β. Η ακολουθία για τη μνήμη του Αγίου είναι πολύ μεταγενέστερη, ή κυρίως ο κανόνας, ποίημα του Θεοφάνους του Υμνογράφου, που δρα κατά τη δεύτερη περίοδο της εικονομαχίας, όπως επίσης και τα Στιχηρά ανήκουν στην ίδια θεολογική ατμόσφαιρα. Έτσι στο πρώτο Στιχηρό ο Ιερομάρτυρας Παγκράτιος προβάλλεται μαζί με την κρηπίδα των Αποστόλων ως «λίθον ἔντιμον», «Ἐκκλησίας θεμέλιον», ενώ η διατύπωση «θείᾳ δυναστείᾳ τοῦ Λόγου, τοῦ διὰ σαρκὸς ὁμιλῆσαι», είναι ένας άμεσος υπαινιγμός για το θέμα της δυνατότητας εξεικονισμού του ενανθρωπήσαντος Λόγου. Ευθεία αναφορά της εικονόφιλης θεολογίας γίνεται με το δεύτερο τροπάριο της η´ Ωδής: «Εἰκόνα τοῦ κτίσαντος, δεικνύων τοῖς λαοίς, ἑκὼν ἣν ἐφόρεσεν, ἑνούμενος ἡμῖν, σημείων δυνάμεις, δι᾽ αὐτῆς ἐκτελεῖς, τῆς πολυθεΐας, τὸ μῖσος ἀναστέλλων» και το δεύτερο της θ´ Ωδής: «Τὴν τῆς εἰκόνος τιμὴν διαβαίνουσαν, εἰς τὸ πρωτότυπον σὺ ἐπιστάμενος, πανταχοῦ τὴν ἄχραντον, ἀνεστήλου Ἔνδοξε, τοῦ Ἰησοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν εἰκόνα, εἰς ἰνδαλμάτων δαιμόνων καθαίρεσιν». Παράλληλα ο κανόνας πλημμυρίζεται από μία ορολογία περί φωτός, ως φωτοείδειας του ενανθρωπήσαντος Λόγου και από τη χρήση συνθετικών με βάση το φως, για να σημανθεί ο εν Χριστώ βίος των Μαρτύρων και των ενθέων εκ των χριστιανών, που είναι ως να λειτουργεί όλη αυτή η θεολογική γλώσσα ως πρόπλασμα της εν συνεχεία νηπτικής και ησυχαστικής πράξης.

4. Όπως έχω ήδη πολλάκις σημειώσει εν σχέσει με τη θεολογική παραγωγή των ησυχαστών Πατέρων του 13ου και 14ου αι. αυτή δεν προήλθε ως μία νέα θεολογική ερμηνεία αλλά κυρίως έχει τα θεμέλια στη μακρά λειτουργική αφομοίωση και έκφραση της λειτουργικής χρήσης των παντός είδους Κανόνων, ενταγμένων στον εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο και το εορτολόγιο της Εκκλησίας, οι οποίοι είχαν ενσωματωθεί στο Τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας ήδη από τον όγδοο αιώνα και με απόγειο τους αιώνες ένατο και δέκατο και τη μεταφορά στη ζωή του Αγίου Όρους και παραπέρα, αλλά και με τη συμβολή της σαββαϊτικής παραδόσεως. Λογιοσύνη και μελέτη των μνημείων λόγου της Εκκλησίας σε μία ενότητα με την Αγία Γραφή, λειτουργική και νηπτική πράξη ως διαρκής ευχαριστία, δοξασμός και μνήμη του αποκαλυφθέντος και αναπλάσαντος το γένος των ανθρώπων Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός συνιστά το κέντρο της θεολογικής έκφρασης με τον τονισμό της Θείας Ενανθρωπήσεως και του φωτισμού του νοός ως αγιακού βίου, ιδίως μετά τις αποφάσεις της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου. Επομένως απαιτείται μία επαναπροσέγγιση της ησυχαστικής παρακαταθήκης με βαθειά μελέτη της προηγηθείσας υμνολογικής παραγωγής, της κατά κεφάλαια νηπτικής παραγωγής και της λογιοσύνης της πατερικής παραδόσεως μαζί με τη συνοδική έκφραση, αλλιώς θα μένει το κεφάλαιο της θεολογίας αυτής της περιόδου, που εμπότισε τον καθόλου εκκλησιαστικό βίο των Ορθοδόξων, στη συστροφή περί ακτίστων ενεργειών σε ένα ακατανόητο θεωρητικό επίπεδο μιμητισμού και συμπιληματικής ανοησίας, οπότε και η διάσπαση της εκκλησιαστικής συνέχειας να μοιάζει αυτονόητη, όπως αυτονόητοι και οι σύγχρονοι θεολογικοί αυτοσχεδιασμοί.

 

Β. Το σημερινό Αποστολικό Ανάγνωσμα αποτελεί μία επιβεβαίωση των Αποστολικών Αναγνωσμάτων και της ερμηνευτικής στόχευσης των δύο προηγούμενων Κυριακών, κατά τα οποία ήχθημεν στο συμπέρασμα ότι πίστη, δικαιοσύνη και χάρη ταυτίζονται, γιατί είναι ο ίδιος ο Υιός και Λόγος του Θεού Πατρός ο οποίος ενεργεί την αποκάλυψη, άσαρκος, ένσαρκος και Πνευματικώς ορώμενος και διαδιδόμενος χάριτι στη μία και την αυτή άκτιστη Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, ως σημαίνεται και στη Θεία Ευχαριστία. Η διατύπωση, λοιπόν, στο σημερινό Ανάγνωσμα: «τέλος γὰρ νόμου Χριστὸς εἰς δικαιοσύνην παντὶ τῷ πιστεύοντι» δεν αναιρεί την αποκάλυψη του Θεού στον Ισραήλ αλλά κυρίως με αυτήν ο Απόστολος Παύλος, που υπογράφει ο ίδιος την Επιστολή Προς Ρωμαίους, τονίζει την ανακεφαλαίωση εν Χριστώ του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας και την Καθολικότητα της Εκκλησίας ως συναγωγής παντός του ανθρωπίνου γένους. Στις διακρίσεις που είχαν προβληματίσει τους πρώτους χριστιανούς, καθώς ανεφύει ένα είδος αντιθέσεως του Νόμου και της πίστεως, ο Απόστολος Παύλος θέτει ως τέλος, δηλαδή σκοπό των χριστιανών το Χριστό, δηλαδή τον απ᾽ αιώνων ευλογητό Θεό, τον επανενώσαντα τα διαιρεθέντα!

 

Γ. 1. Ερχόμενη στο καθορισμένο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, αυτό βρίσκεται σε συνέχεια του Αναγνώσματος της Δ´ Κυριακής του Ματθαίου, (Ματθ. η´, 5-13), κατά το οποίο ο Χριστός θεράπευσε με το λόγο του, χωρίς να πάει στο σπίτι, το δούλο του εκατόνταρχου, ενός εθνικού, που είχε πέσει σε παραλυσία. Μάλιστα, επαίνεσε την πίστη του εκατόνταρχου, που δεν ήταν Ισραηλίτης. Όπως έχω σημειώσει πολλάκις, ομιλούντες περί της πίστεως των ακροατών του Χριστού ότι δεν επρόκειτο για μία πίστη θεωρητική αλλά γι᾽ αυτήν των Πατέρων του Ισραήλ, ως πίστη, όμως, όλων των ανθρώπων, γιατί το κήρυγμα και οι θεοσημίες του Χριστού, το Μυστήριο της ένσαρκης Θείας Οικονομίας και της Πεντηκοστής, αφορά σ᾽ όλους τους ανθρώπους, ενώνοντας ο Χριστός παλαιό και νέο Ισραήλ και εκφαίνων την καθολικότητα της Εκκλησίας ως παραδείσου της τρυφής και αναπλάσεως του ανθρώπινου γένους: «Ματθ. η´, 10 Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, οὐδὲ ἐν τῷ Ἰσραὴλ τοσαύτην πίστιν εὗρον. 11 λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι πολλοὶ ἀπὸ ἀνατολῶν καὶ δυσμῶν ἥξουσιν καὶ ἀνακλιθήσονται μετὰ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν».

2. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τον εξ εθνών εκατόνταρχο οι Γεργεσηνοί, όπου έλαβε χώρα η θεραπεία των δύο δαιμονιζομένων, αλλά και η απώλεια των χοίρων, τους οποίους οι κάτοικοι παρανόμως εξέθρεπταν, λόγω απαγορεύσεως από το Νόμο βρώσεως χοιρινού κρέατος, όχι απλώς δεν προβληματίζονται για τη θεοσημία της θεραπείας των συνανθρώπων τους, ώστε να αναχθούν στην πίστη Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ, αλλά παρακαλούν το Χριστό όλοι μαζί να εξέλθει των ορίων της περιοχής τους, για να μη χάσουν και τίποτα άλλο, όντες συνεπείς στη μεταπατορική αποστασία της λατρείας και γοητείας από τα υλικά τους αγαθά με κάθε τίμημα και λόγω άρνησης της πίστεως και του Νόμου των Πατέρων τους.

3. Εκδιπλώνει, λοιπόν, η Εκκλησία μας το Μυστήριο της Θείας Οικονομίας, που αφορά σε όλους τους ανθρώπους, μυστήριο και κήρυγμα οικουμενικής αδελφοσύνης των ανθρώπων, σύμφωνα με το δωρηθέντα ανακαινισμό στο ανθρώπινο γένος από τον επιφανέντα Υιό και Λόγο του Θεού Πατρός, όπου τα χαρίσματα των ανθρώπων είναι δωρεά και δοξασμός δικός του και όχι ατομικό επίτευγμά μας.

 

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Ρωμ. ι´, 1-10: «1 Ἀδελφοί, ἡ μὲν εὐδοκία τῆς ἐμῆς καρδίας καὶ ἡ δέησις ἡ πρὸς τὸν Θεὸν ὑπὲρ τοῦ Ἰσραήλ ἐστιν εἰς σωτηρίαν· 2 μαρτυρῶ γὰρ αὐτοῖς ὅτι ζῆλον Θεοῦ ἔχουσιν, ἀλλ᾽ οὐ κατ᾽ ἐπίγνωσιν. 3 ἀγνοοῦντες γὰρ τὴν τοῦ Θεοῦ δικαιοσύνην, καὶ τὴν ἰδίαν δικαιοσύνην ζητοῦντες στῆσαι, τῇ δικαιοσύνῃ τοῦ Θεοῦ οὐχ ὑπετάγησαν. 4 τέλος γὰρ νόμου Χριστὸς εἰς δικαιοσύνην παντὶ τῷ πιστεύοντι. 5 Μωϋσῆς γὰρ γράφει τὴν δικαιοσύνην τὴν ἐκ τοῦ νόμου, ὅτι ὁ ποιήσας αὐτὰ ἄνθρωπος ζήσεται ἐν αὐτοῖς· 6 ἡ δὲ ἐκ πίστεως δικαιοσύνη οὕτω λέγει· μὴ εἴπῃς ἐν τῇ καρδίᾳ σου, τίς ἀναβήσεται εἰς τὸν οὐρανόν; τοῦτ᾽ ἔστι Χριστὸν καταγαγεῖν· 7 ἤ τίς καταβήσεται εἰς τὴν ἄβυσσον; τοῦτ᾽ ἔστι Χριστὸν ἐκ νεκρῶν ἀναγαγεῖν. 8 Ἀλλὰ τί λέγει; ἐγγύς σου τὸ ῥῆμά ἐστιν, ἐν τῷ στόματί σου καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ σου· τοῦτ᾽ ἔστι τὸ ῥῆμα τῆς πίστεως ὃ κηρύσσομεν. 9 ὅτι ἐὰν ὁμολογήσῃς ἐν τῷ στόματί σου Κύριον Ἰησοῦν, καὶ πιστεύσῃς ἐν τῇ καρδίᾳ σου ὅτι ὁ Θεὸς αὐτὸν ἤγειρεν ἐκ νεκρῶν, σωθήσῃ· 10 καρδίᾳ γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύνην, στόματι δὲ ὁμολογεῖται εἰς σωτηρίαν».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. η´, 28- θ´, 1: «28 Καὶ ἐλθόντι αὐτῷ εἰς τὸ πέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Γεργεσηνῶν ὑπήντησαν αὐτῷ δύο δαιμονιζόμενοι ἐκ τῶν μνημείων ἐξερχόμενοι, χαλεποὶ λίαν, ὥστε μὴ ἰσχύειν τινὰ παρελθεῖν διὰ τῆς ὁδοῦ ἐκείνης. 29 καὶ ἰδοὺ ἔκραξαν λέγοντες· Τί ἡμῖν καὶ σοί, Ἰησοῦ υἱὲ τοῦ Θεοῦ; ἦλθες ὧδε πρὸ καιροῦ βασανίσαι ἡμᾶς; 30 ἦν δὲ μακρὰν ἀπ' αὐτῶν ἀγέλη χοίρων πολλῶν βοσκομένη. 31 οἱ δὲ δαίμονες παρεκάλουν αὐτὸν λέγοντες· Εἰ ἐκβάλλεις ἡμᾶς, ἐπίτρεψον ἡμῖν ἀπελθεῖν εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων. 32 καὶ εἶπεν αὐτοῖς· Ὑπάγετε. οἱ δὲ ἐξελθόντες ἀπῆλθον εἰς τὴν ἀγέλην τῶν χοίρων· καὶ ἰδοὺ ὥρμησεν πᾶσα ἡ ἀγέλη τῶν χοίρων κατὰ τοῦ κρημνοῦ εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ ἀπέθανον ἐν τοῖς ὕδασιν. 33 οἱ δὲ βόσκοντες ἔφυγον, καὶ ἀπελθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν πάντα καὶ τὰ τῶν δαιμονιζομένων. 34 καὶ ἰδοὺ πᾶσα ἡ πόλις ἐξῆλθεν εἰς συνάντησιν τῷ Ἰησοῦ, καὶ ἰδόντες αὐτὸν παρεκάλεσαν ὅπως μεταβῇ ἀπὸ τῶν ὁρίων αὐτῶν- 1 Καὶ ἐμβὰς εἰς πλοῖον διεπέρασεν καὶ ἦλθεν εἰς τὴν ἰδίαν πόλιν».