ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ, Ἁγίων Μαρτύρων Μηνοδώρας, Μητροδώρας καὶ Νυμφοδώρας

Μεγίστη Ι.Μ. Βατοπαιδίου, Άγιο Όρος

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ, Ἁγίων Μαρτύρων Μηνοδώρας, Μητροδώρας καὶ Νυμφοδώρας. 10 Σεπτεμβρίου 2023 (Αριθμ. 40Ν1)

Α. Οι εορταζόμενες τρεις αδελφές Μάρτυρες Μηνοδώρα, Μητροδώρα καὶ Νυμφοδώρα κατήγοντο από την περιοχή της Βιθυνίας, όπου η προέχουσα πόλη Νικομήδεια ήταν και πρωτεύουσα του ανατολικού τμήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας υπό τον αυτοκράτορα Διοκλητιανό. Κατά τις μαρτυριολογικές πηγές οι τρεις αδελφές μετακινήθηκαν στο νοτιότερο λιμάνι του κόλπου της Νικομήδειας, τα Πύθια, σημαντικό λιμάνι και για την Προποντίδα, όπου υπήρχαν και θερμά λουτρά. Η πόλη αυτή, παλαιά ελληνική αποικία, ήταν κέντρο ειδωλολατρίας, και οι τρεις αδελφές μαρτύρησαν στο διωγμό του Διοκλητιανού και μάλιστα στην άμεση επικράτειά του. Ως εκ τούτου η αναφορά του ονόματος του Μαξιμιανού πρέπει να συσχετισθεί με τον καίσαρα Γαλέριο Βαλέριο Μαξιμιανό, γνωστό διώκτη των χριστιανών, και όχι με τον αυτοκράτορα Μαξιμιανό του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας. Η πόλη Πύθια στην επόμενη περίοδο γνώρισε ακμή με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, η οποία οργανώθηκε και έφερε το όνομα Ελενούπολη, προς τιμήν της μητρός του Αγίας Ελένης, ενώ επί Ιουστινιανού Σωτηρόπολη. Στους νεότερους χρόνους, προ της Μικρασιατικής καταστροφής, εφέρετο με το όνομα Γιόλοβα, ή Δρέπανο.

Β. Η Κυριακή προ της Υψώσεως με τις Καταβασίες «Σταυρὸν χαράξας Μωσῆς...», με τις οποίες, πραγματικώς η Εκκλησία μάς ετοιμάζει από την εορτή της Μεταμορφώσεως και εντεύθεν, και με την υμνολόγηση με το β´ Κανόνα της εορτής του Γενεθλίου της Θεοτόκου και το Αποστολικό και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, προκαταγγέλλει σταθερά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, εις τύπον της Αναστάσεως και της νέας, της καινής, εν Χριστώ ζωής ως μετοχής στη Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

Γ. Με το Αποστολικό Ανάγνωσμα ο Απόστολος Παύλος αντιμετωπίζει ένα θέμα που είχε προκύψει στην τοπική εκκλησία της Γαλατίας, που ήταν στην περιοχή της σημερινής Άγκυρας. Φαίνεται ότι πολλοί χριστιανοί αυτής της εκκλησίας είχαν ιουδαϊκές ρίζες και είτε τηρούσαν τις ιουδαϊκές συνήθειες, παρανοώντας ότι οι προφητικές επαγγελίες ανακεφαλαιώθηκαν στο Χριστό με άνοιγμα προς όλα τα έθνη, όπως ακούμε να υμνολογείται και με το β´ κανόνα της Θεοτόκου στη σημερινή Κυριακή, είτε υπό το πρόσχημα της περιτομής προσπάθησαν να κρύψουν τη χριστιανική τους πίστη, καθώς κατά τόπους είχαν αρχίσει να αναδύονται οι χριστιανικές εκκλησιαστικές κοινότητες, και οι Ρωμαϊκές αρχές είχαν αρχίσει ήδη να καταδιώκουν τους χριστιανούς ως ανθρώπους που εισήγαγαν μια άγνωστη θρησκεία. Σημειωτέον ότι οι Ιουδαίοι με τις Συναγωγές τους ήσαν αναγνωρισμένη θρησκευτική οντότητα από τη Ρωμαϊκή διοίκηση. Ο Απόστολος Παύλος, αντιλαμβανόμενος αυτήν τη μεθόδευση από κάποιους εξ Ιουδαίων χριστιανούς, που φαίνεται ότι είχαν στο νου τους να κάνουν και δική τους ομαδούλα, γράφει ότι όσοι πιέζουν τους χριστιανούς να περιτέμνονται, το κάνουν να αποφεύγουν το διωγμό και συγχρόνως να περηφανεύονται ότι έφεραν και προσήλυτους: «12... οὗτοι ἀναγκάζουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, μόνον ἵνα μὴ τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ διώκωνται. 13 οὐδὲ γὰρ οἱ περιτετμημένοι αὐτοὶ νόμον φυλάσσουσιν, ἀλλὰ θέλουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, ἵνα ἐν τῇ ὑμετέρᾳ σαρκὶ καυχήσωντα». Έτσι, επαναλαμβάνει ότι στην Εκκλησία με το Σταυρό του Χριστού, δηλαδή, με τη Σταυρική Θυσία, έχει καταργηθεί ο αρχαίος κόσμος, κάθε άλλη θυσία και λατρεία, υπάρχει η καινή κτίση και ο νέος Ισραήλ του Θεού και η χάρη του Κυρίου. Μάλιστα ο Απόστολος Παύλος, βλέποντας την ιουδαϊκή υποκρισία των Γαλατών χριστιανών τους ομιλεί αυστηρώς προβάλλοντας τους δικούς του βασανισμούς και τις διώξεις, τα στίγματα τοῦ Κυρίου και με δυο κουβέντες τους λέγει: παρατάτε με, με την υποκρισία σας («17 Τοῦ λοιποῦ κόπους μοι μηδεὶς παρεχέτω»). Ασφαλώς η Εκκλησία δεν ωθεί τους χριστιανούς στο μαρτύριο, τους ετοιμάζει, όμως, εάν τους συμβεί, να το αντέξουν εν Κυρίω.

Δ. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα τίθεται ως συνέχεια του Αποστολικού Αναγνώσματος, γιατί είναι μία προτύπωση των Αγίων Παθών του Χριστού με κορυφαίο σημείο τον επί του Σταυρού θάνατο, ο οποίος Σταυρός από όργανο ατιμίας κατέστη σημείο, τύπος ευλογίας και αγιασμού. Επιπλέον αποτελεί το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα ένα παράδειγμα ερμηνείας των θεοφανικών γεγονότων του παλαιού Ισραήλ ως επαγγελιών για τα γεγονότα της ένσαρκης Οικονομίας του Λόγου, ο οποίος στο Μυστικό Δείπνο ένωσε παλαιό και νέο Ισραήλ, ανακεφαλαιώνοντας την ιστορία του κόσμου και την πορεία του αρχαίου Ισραήλ, εκφαίνοντας εξαγγελτικά την καθολικότητα της Εκκλησίας, «ἐν πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ» και για κάθε άνθρωπο κατά την ιδία εκάστου προαίρεση και δεκτικότητα.

2. Το περιστατικό που μας ιστορεί ο Ευαγγελιστής Ιωάννης προέρχεται από το βιβλίο των Αριθμών και την πορεία του Ισραήλ μέσω της ερήμου προς τη γη της επαγγελίας. Οι Ισραηλίτες, έχοντες να αντιμετωπίσουν στην έρημο πείνα και δίψα «καὶ ὠλιγοψύχησεν ὁ λαὸς ἐν τῇ ὁδῷ» (Ἀριθμ. 21, 4), παρά το γεγονός ότι είχαν δεχθεί τη χάρη από το Θεό να νικήσουν και να κάνουν υποχείριους τους Χανανείν. Ο Θεός στέλνει δηλητηριώδη φίδια, τα οποία όποιον δάγκωναν, πέθαινε. Αντιλαμβανόμενοι την ύβρη απέναντι στο Μωϋσή και το Θεό για όλες τις ευεργεσίες που είχαν δεχθεί από την έξοδό τους από την Αίγυπτο και εν συνεχεία, ζητούν αντίδοτο για τα φίδια. Ο Μωϋσής, του οποίου τη μνήμη η Εκκλησία εορτάζει στις 4 Σεπτεμβρίου, όχι τυχαία, κατ᾽ εντολήν του Θεού, έκανε ένα χάλκινο φίδι, για να είναι σταθερό, και το τοποθέτησε ψηλά, έτσι που, όποιον τον δάγκωνε φίδι και κοιτούσε το χάλκινο φίδι, δεν πέθαινε, «ἔζη», (Ἀριθμ. 21, 9). Αυτό το γεγονός φέρει ο Ιωάννης ως προτύπωση και επαγγελία των Αγίων Παθών και του εν τω Σταυρώ θανάτου του Χριστού, αλλά και για το τίμιο σημείο του Σταυρού, που είναι η αρχή της Αναστάσεως και της σωτηρίας όλου του ανθρώπινου γένους, γιατί ο Χριστός, ο άσαρκος και ένσαρκος Λόγος, ο εις και ο αυτός, τελεί όλα τα της Θείας Οικονομίας, «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν», όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως, και ερμηνεύουν οι Άγιοι Πατέρες με τους Όρους των Οικουμενικών Συνόδων, όχι με έννοιες και αποκυήματα της φαντασίας.

3. Στην Ορθόδοξη τέχνη είναι περιώνυμος ο μπρούντζινος Σταυρός του 6ου αι. με χαραγμένο πάνω του το κείμενο της Ἐξόδου- παράδοση του Δεκαλόγου, που βρίσκεται στην Ι. Μονή της Αγίας Αικατερίνης Σινά, μία έκφραση ευσεβείας αλλά και ερμηνείας της ενότητος της Προφητικής και Αποστολικής μαρτυρίας, της καθολικότητος της Εκκλησίας, του ενός και του αυτού αποκαλυπτομένου Θεού Λόγου τύποις και σημείοις στους Αγίους της Παλαιάς Διαθήκης και αληθώς Ενανθρωπήσαντος, Σταυρωθέντος και Αναστάντος και παρέχοντος ζωήν την αιώνιον.

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Γαλ. στ´, 11-18: «1 Ἴδετε πηλίκοις ὑμῖν γράμμασιν ἔγραψα τῇ ἐμῇ χειρί. 12 ὅσοι θέλουσιν εὐπροσωπῆσαι ἐν σαρκί, οὗτοι ἀναγκάζουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, μόνον ἵνα μὴ τῷ σταυρῷ τοῦ Χριστοῦ διώκωνται. 13 οὐδὲ γὰρ οἱ περιτετμημένοι αὐτοὶ νόμον φυλάσσουσιν, ἀλλὰ θέλουσιν ὑμᾶς περιτέμνεσθαι, ἵνα ἐν τῇ ὑμετέρᾳ σαρκὶ καυχήσωνται. 14 Ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, δι' οὗ ἐμοὶ κόσμος ἐσταύρωται κἀγὼ τῷ κόσμῳ. 15 ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ οὔτε περιτομή τι ἰσχύει οὔτε ἀκροβυστία, ἀλλὰ καινὴ κτίσις. 16 καὶ ὅσοι τῷ κανόνι τούτῳ στοιχήσουσιν, εἰρήνη ἐπ' αὐτοὺς καὶ ἔλεος, καὶ ἐπὶ τὸν Ἰσραὴλ τοῦ Θεοῦ. 17 Τοῦ λοιποῦ κόπους μοι μηδεὶς παρεχέτω· ἐγὼ γὰρ τὰ στίγματα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματί μου βαστάζω. 18 Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μετὰ τοῦ πνεύματος ὑμῶν, ἀδελφοί· ἀμήν».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ἰω. γ´, 13-17: «13 καὶ οὐδεὶς ἀναβέβηκεν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰ μὴ ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς, ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὁ ὤν ἐν τῷ οὐρανῷ. 14 καὶ καθὼς Μωϋσῆς ὕψωσε τὸν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ, οὕτως ὑψωθῆναι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου, 15 ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται ἀλλ' ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον. 16 Οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται ἀλλ' ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον. 17 οὐ γὰρ ἀπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ εἰς τὸν κόσμον ἵνα κρίνῃ τὸν κόσμον, ἀλλ' ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι᾽ αὐτοῦ».