ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΣΤ´ ΛΟΥΚΑ, Κυριακὴ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου (ἄρχεται τὸ Τριῴδιον), 17 Φεβρουαρίου 2019

Ἦχος πλ. α´, Ἑωθινὸν ε´

(Αριθμ. 1)

Α. 1. Με την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου επανέρχονται τα Αναγνώσματα από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, των οποίων η ανάγνωση ολοκληρώνεται την επόμενη Κυριακή του Ασώτου, ΙΖ´ Λουκά. Συγχρόνως με την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου αρχίζει η περίοδος του Τριωδίου, κατά την οποία τα κατά Κυριακήν Ευαγγελικά Αναγνώσματα είναι, μετά τη διαμόρφωση του ενιαύσιου εορτολογίου, αυστηρά καθορισμένα. Το ίδιο ισχύει και για την περίοδο που θα ακολουθήσει, αυτήν του Πεντηκοσταρίου. Να σημειωθεί ότι η ανάγνωση του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου αρχίζει κατά τις καθημερινές μετά την εορτή της Συλλήψεως της Θεοτόκου, 9 Δεκεμβρίου, ή την Κυριακή Ι´ Λουκά, και διατρέχει την περίοδο μέχρι την Κυριακή ΙΖ´ Λουκά, ενώ χαρακτηρίζει εν πολλοίς την περίοδο του Τριωδίου κατά Σάββατα και Κυριακές, πράγμα που σημαίνει ότι αρχικά η ανάγνωση του Κατά Μάρκον Ευαγγελίου ακολουθούσε εκείνην του Κατά Λουκάν.

2. Σύμφωνα με το Συναξάριο του Τριωδίου, συνταχθέν από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Άγιο Νικηφόρο- Κάλλιστο Ξανθόπουλο (δρα στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα), ένα νηπτικό Πατέρα της Εκκλησίας που συνδυάζει με τρόπο θαυμαστό τη λειτουργική πράξη και μαρτυρία με την ησυχαστική-μοναστική ησυχία και την Πατερική ερμηνευτική, η περίοδος του Τριωδίου συνιστά μία ενότητα, που ουσιαστικώς συνοψίζει ακόμη και το Πεντηκοστάριο εκβάλλοντας σ᾽ αυτό: «Σκοπὸς μέντοι τοῖς ἁγίοις ἡμῶν Πατράσι διὰ τῆς βίβλου τοῦ Τριῳδίου παντὸς ἐν συντόμῳ τὸ πᾶν τῆς περὶ ἡμᾶς τοῦ Θεοῦ εὐεργεσίας ἐξ ἀρχῆς ἀναμνῆσαι, καὶ εἰς ὑπόμνησιν πᾶσιν ἐνθεῖναι ὅπως παρ᾽ αὐτοῦ πλασθέντες καὶ τὴν δοθεῖσαν πρὸς γυμνασίαν ἐντολὴν ἀθετήσαντες, τῆς τρυφῆς τοῦ Παραδείσου ἐξώσθημεν, καὶ ἐπερρίφθημεν φθόνῳ τοῦ ἀρχεκάκου ὄφεος καὶ ἐχθροῦ, καταβληθέντος δι᾽ ἔπαρσιν καὶ ὅπως ἐμένομεν ἀπερριμένοι τῶν ἀγαθῶν, καὶ ὑπὸ τοῦ διαβόλου ἀγόμενοι· ὅπως τε ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγος, σπλάχνοις οἰκείοις παθών, κλίνας οὐρανοὺς κατέβη, καὶ Παρθένον ᾤκησε καὶ δι᾽ ἡμᾶς ἐγένετο ἄνθρωπος, καὶ διὰ τῆς κατ᾽ αὐτὸν πολιτείας, τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον ἐνεφάνισε, διὰ ταπεινώσεως προηγουμένως, καὶ νηστείας, καὶ ἀποχῆς τῶν κακῶν, καὶ λοιπῶν αὐτοῦ πράξεων· ὅπως τε ἔπαθε καὶ ἀνέστη, καὶ εἰς οὐρανοὺς ἀνελήλυθεν αὖθις, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐξαπέστειλε τοῖς Ἁγίοις αὐτοῦ Μαθηταῖς καὶ Ἀποστόλοις καὶ ὅπως Υἱὸς Θεοῦ, καὶ Θεὸς τέλειος παρὰ τούτων κατὰ πάντα ἀνεκηρύχθη· τί τε αὖθις οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι διὰ τῆς χάριτος τοῦ Παναγίου ἐνήργησαν Πνεύματος· ὅτι τοὺς ἐκ περάτων ἁγίους πάντας ἐν ταυτῷ συνηγάγοντο διὰ τοῦ κηρύγματος, ἀναπληρώσαντας τὸν ἄνω κόσμον, ὃ δὴ καὶ σκοπὸς ἦν ἀρχῆθεν τῷ Κτίσαντι. Ἀλλ᾽ ἐν τούτοις μὲν ὁ τοῦ Τριῳδίου σκοπός».

3. α. Αυτή η σύνοψη του Τριωδίου, που είναι ουσιαστικά μία συνόψιση των γεγονότων του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας, φαίνεται να βρίσκεται σε ερμηνευτικὴ συμφωνία με την Ἔκδοση ἀκριβὴ τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και ειδικότερα την παράγραφο Δ. 13(86) Περὶ τῶν ἁγίων καὶ ἀχράντων τοῦ Κυρίου μυστηρίων σε συνδυασμό με το Σύμβολο της Πίστεως, το οποίο είναι συνοδική συνόψιση του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας στο μυστήριο του βαπτίσματος και της Θείας Ευχαριστίας του Προαιωνίου Λόγου του Θεού Πατρός, ασάρκως, ενσάρκως και Πνευματικώς ορωμένου και μετεχομένου προς συναγωγή και εκκλησιασμό του σύμπαντος κόσμου ἀρχῆθεν.

β. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες Καταβασίες είναι της περιόδου του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου, ενώ οι Καταβασίες της Θεοτόκου «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου, καὶ πληρωθήσεται Πνεύματος» ενώνουν τα γεγονότα της Υπαπαντής με τον Ευαγγελισμό, διατρέχοντας με τροποποιήσεις αναλόγως της εορτής όλο το έτος. Χαρακτηριστικό της ενότητος Τριωδίου και Πεντηκοσταρίου, ως αναμνήσεως του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας, είναι η ανύμνηση: «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι, προσκυνήσωμεν Ἅγιον, Κύριον, Ἰησοῦν τὸν μόνον ἀναμάρτητον. Τὸν Σταυρόν σου, Χριστέ, προσκυνοῦμεν, καὶ τὴν ἁγίαν σου Ἀνάστασιν ὑμνοῦμεν καὶ δοξάζομεν. Σὺ γὰρ εἶ Θεὸς ἡμῶν, ἐκτὸς σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαμεν, τὸ ὄνομά σου ὀνομάζομεν. Δεῦτε πάντες οἱ πιστοί, προσκυνήσωμεν τὴν τοῦ Χριστοῦ ἁγίαν Ἀνάστασιν. Ἰδοὺ γὰρ ἦλθε διὰ τοῦ Σταυροῦ, χαρὰ ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ. Διὰ παντὸς εὐλογοῦντες τὸν Κύριον, ὑμνοῦμεν τὴν Ἀνάστασιν αὐτοῦ· Σταυρὸν γὰρ ὑπομείνας δι᾽ ἡμᾶς, θανάτῳ θάνατον ὤλεσεν», η οποία λέγεται μετά το Εωθινό Ευαγγέλιο καθόλη την περίοδο Τριωδίου και Πεντηκοσταρίου, σαφώς σταυροαναστάσιμου περιεχομένου. Η ενότητα των δύο περιόδων συνδέεται εμφανέστατα και με τα δύο Σάββατα των ψυχών, ήτοι του Ψυχοσάββατου προ της Κυριακής των Απόκρεω και αυτού προ της Πεντηκοστής.

Αυτή η ενότητα Τεσσαρακοστής και Πεντηκοστής, ή Τριωδίου και Πεντηκοσταρίου, ήδη σε υμνολογική κορύφωση κατά την εποχή του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, δεν ήταν άγνωστη στη ζωή της Εκκλησίας από πολύ νωρίς, ιδίως στην Εκκλησία της Αλεξανδρείας με πρωταγωνιστές τους Αγίους Αθανάσιο και Κύριλλο, καθώς ο μεν πρώτος ομιλεί σαφώς για την Αγία Τεσσαρακοστή, ενώ ο Άγιος Κύριλλος, που έχει ερμηνευτικό του άξονα επίσης το Σύμβολο της Πίστεως, ευρισκόμενος στην ανάγκη να αντιμετωπίσει την πρόκληση περί του έργου του Ενανθρωπήσαντος Λόγου ως χάριτι ευεργεσία κάνει ρητή αναφορά στην ενότητα των δύο περιόδων και τη διάκριση του έργου του Ενανθρωπήσαντος Λόγου και του Αγίου Πνεύματος[1].

 

Β. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα της σημερινής Κυριακής βρίσκεται στην ίδια νοηματική ενότητα με εκείνο της προηγούμενης Κυριακής, το οποίο είναι των Ιερομαρτύρων (Αριθμ. 69). Εντασσόμενο, ωστόσο, το παρόν Ανάγνωσμα στο ευρύτερο πλαίσιο του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας κινείται σε τρεις άξονες, δηλαδή την αναφορά των διωγμών των ευσεβών εξ αιτίας της πίστης, τις προϋποθέσεις πιστοποίησης της πίστης και τη γνώση των ιερών γραμμάτων ως εξοπλισμού σοφίας για τη σωτηρία, η οποία ταυτίζεται με την πίστη στον Ιησού Χριστό. Πρέπει να σημειωθεί ότι η πίστη στον Ιησού Χριστό για τον Απόστολο Παύλο δεν είναι μία παραδοχή κάποιων αντικειμενικών επιταγών αλλά αφορά στο περιεχόμενο των ιερών γραμμάτων. Πρόκειται για την αποδοχή και ομολογία όλων των θεοφανικών γεγονότων της ιστορίας του Ισραήλ και της ένσαρκης επιφάνειας του Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, κατά τη μαρτυρία των παθόντων θεοπτών. Γι᾽ αυτό υπενθυμίζεται στον Τιμόθεο το «ἐν οἷς ἔμαθες καὶ ἐπιστώθης» και το «παρὰ τίνος ἔμαθες». Η αναφορά στους διωγμούς και τα παθήματα των ευσεβών αντικατοπτρίζει τη δύσκολη κατάσταση, στην οποία βρίσκεται ο Απόστολος Παύλος τον καιρό συγγραφής της Β´ Επιστολής Προς Τιμόθεο, αλλά συγχρόνως αυτή αποτελεί υπόμνηση προς τον Τιμόθεο για ένα ενδεχόμενο που μπορεί να συμβεί και στον ίδιο ανά πάσα στιγμή, ενώ η ανάγνωση της περικοπής κατά τη σημερινή Κυριακή ενισχύει την εγρήγορση για τον αγώνα κατά των φθοροποιών παθών κατά το στάδιο του Τριωδίου.

 

Γ. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα αποτελεί την πολύ γνωστή παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου. Πρόκειται για δύο αξιωματούχους του Ισραήλ. Οι Φαρισαίοι ήταν διδάσκαλοι του Μωσαϊκού Νόμου με μία τυπολατρική ερμηνεία και εφαρμογή του. Επανειλημμένα ο Χριστός τους έχει ελέγξει για τη στείρα τυπολατρεία και την προσπάθεια χειραγώγησης του πλήθους. Ο Φαρισαίος της παραβολής αντιπροσωπεύει ακριβώς αυτήν τη νοοτροπία, που οδηγεί στην αυτοδικαίωση και την έπαρση έναντι των άλλων ανθρώπων. Οι τελώνες ήταν γνωστή ομάδα στον Ελληνορωμαϊκό κόσμο, που λειτουργούσε διαμεσολαβητικά για την είσπραξη των φόρων. Στα χρόνια του Χριστού η Παλαιστίνη βρίσκεται υπό Ρωμαϊκή κατοχή, αναγνωρίζεται, όμως, η θρησκευτική οντότητα του Ισραήλ, και οι Εβραίοι απολαμβάνουν τη θρησκευτική τους αναγνώριση, ωστόσο είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν φόρο. Οι τελώνες αναλάμβαναν την είσπραξη των φόρων και, συνήθως, ήταν καταπιεστικοί και άδικοι στην προσπάθειά τους να προσπορισθούν όσο το δυνατόν μεγαλύτερα προσωπικά οφέλη, πράγμα που τους έκανε μισητούς. Οι δύο τύποι της παραβολής, που η νοοτροπία τους ήταν ευδιάκριτη από τον απλό λαό, παρουσιάζονται με διαφορετικό πρόσωπο από το Χριστό: Ο Φαρισαίος, ως εγωϊστής και υψηλόφρων, ενώ ο τελώνης μετανοών και ταπεινόφρων και εντέλει δικαιωμένος από το Χριστό.

2. Η παραβολή θα μπορούσε να ερμηνευθεί με ένα φαρισαϊκό ηθικιστικό τρόπο κατά το αντιθετικό ζεύγος υπερηφανείας και ταπεινοσύνης, ωστόσο η υμνολογία της εορτής είναι άκρως αναγωγική ως προς τη σημασία της εν σχέσει με το Μυστήριο της Θείας Οικονομίας. Ο προαναφερθείς Άγιος Νικηφόρος- Κάλλιστος στο Συναξάριο του Τριωδίου λέγει ότι οι τρεις πρώτες εορτές του Τριωδίου, δηλαδή, του Τελώνου και του Φαρισαίου, του Ασώτου και της Δευτέρας Παρουσίας τέθηκαν «ὥσπερ τις προγυμνασία καὶ παρακίνησις», για να προετοιμασθούν οι χριστιανοί για τον πνευματικό αγώνα της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, προσδεχόμενοι τη χάρη της μετανοίας, η οποία είναι η αρχή της εν Χριστώ σωτηρίας. Δεν πρόκειται για την ταπείνωση ως θεωρητική αρετή αλλά για την κλήση μιμήσεως, ή ταυτισμού κατά χάρη με το έργο του Ενανθρωπήσαντος Υιού και Λόγου του Θεού, όπως ερμηνεύεται η παραβολή από την υμνολογία της εορτής, σύμφωνα με την οποία στον τρόπο των δύο προσώπων αντιστοιχεί η αποδοχή ή η άρνηση του μυστηρίου της Θείας Οικονομίας του Υιού και Λόγου του Θεού, ως συγκαταβάσεως, «κενώσεως» και οικονομικής ενσάρκου φανερώσεως στον κόσμο: «Ἀρίστην ἔδειξεν ὁδὸν ὑψώσεως τὴν ταπείνωσιν Λόγος, ταπεινωθείς, μέχρι καὶ μορφῆς δουλικῆς, ἣν ἐκμιμούμενος ἅπας, ἀνυψοῦται ταπεινούμενος», Ὠδὴ δ´ Τριωδίου, ἦχος πλ. β´, τροπάριο α´, και «Προέφης Δέσποτα, τοῖς μεγαλόφροσιν, ἀντιτάσσεσθαι πάντως, καὶ ταπεινοῖς, χάριν σὴν παρέχων Σωτήρ, ταπεινωθεῖσι νῦν ἡμῖν, τὴν σὴν χάριν ἐξαπόστειλον», Ὠδὴ δ´ Τριωδίου, ἦχος πλ. β´, τροπάριο δ´. Του αυτού περιεχομένου, με προδήλωση των σωτηρίων παθών και της Αναστάσεως, είναι το Εξαποστειλάριο του Τριωδίου, κατά το σταυραναστάσιμο χαρακτήρα της περιόδου, ἦχος β´: «Ὑψηγορίαν φύγωμεν, Φαρισαίου κακίστην, ταπείνωσιν δὲ μάθωμεν, τοῦ Τελώνου ἀρίστην, ἵν᾽ ὑψωθῶμεν βοῶντες, τῷ Θεῷ σὺν ἐκείνῳ· Ἱλάσθητι τοῖς δούλοις σου, ὁ τεχθεὶς ἐκ Παρθένου, Χριστὲ Σωτήρ, ἑκουσίως, καὶ Σταυρὸν ὑπομείνας, συνήγειρας τὸν κόσμον σου θεϊκῇ δυναστείᾳ». Εξάλλου, η αλαζονική συμπεριφορά δεν είναι μόνο αποστασία από το Θεό, αλλά οδηγεί στη διάρρηξη των σχέσεων και με τους άλλους ανθρώπους, γιατί εισάγει το φθοροποιό πάθος της κατακρίσεως: «Λιτὰς τῷ Κτίστῃ οἴκτου προσφέρωμεν, τελωνικάς, τὰς φαρισαϊκὰς ἐκτρεπόμενοι, ἀχαρίστους εὐχάς, μεγαλαύχους φωνάς, αἱ κατὰ τοῦ πλησίον, κρίσιν ἐπάγουσιν, ἵνα Θεὸν ἵλεων, καὶ φῶς ἐπισπασώμεθα», Ὠδὴ θ´ Τριωδίου, ἦχος πλ. β´, τροπάριο γ´.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Β´ Τιμ. γ´, 10-15: «10 Σὺ δὲ παρηκολούθηκάς μου τῇ διδασκαλίᾳ, τῇ ἀγωγῇ, τῇ προθέσει, τῇ πίστει, τῇ μακροθυμίᾳ, τῇ ἀγάπῃ, τῇ ὑπομονῇ, 11 τοῖς διωγμοῖς, τοῖς παθήμασιν, οἷά μοι ἐγένοντο ἐν Ἀντιοχείᾳ, ἐν Ἰκονίῳ, ἐν Λύστροις, οἵους διωγμοὺς ὑπήνεγκα! καὶ ἐκ πάντων με ἐρρύσατο ὁ Κύριος. 12 καὶ πάντες δὲ οἱ θέλοντες εὐσεβῶς ζῆν ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ διωχθήσονται· 13 πονηροὶ δὲ ἄνθρωποι καὶ γόητες προκόψουσιν ἐπὶ τὸ χεῖρον, πλανῶντες καὶ πλανώμενοι. 14 σὺ δὲ μένε ἐν οἷς ἔμαθες καὶ ἐπιστώθης, εἰδὼς παρὰ τίνος ἔμαθες, 15 καὶ ὅτι ἀπὸ βρέφους τὰ ἱερὰ γράμματα οἶδας, τὰ δυνάμενά σε σοφίσαι εἰς σωτηρίαν διὰ πίστεως τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ιη´, 10-14: «10 Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. 11 ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· 12 νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. 13 καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾽ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. 14 λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται».

---

[1]. «Ἀπαρχήν τινα τῆς ἀνθρώπων φύσεως προσάγων ἑαυτὸν τῷ Πατρί, ἀῤῥαβῶνα δὲ ὥσπερ ἡμῖν τῆς μελλούσης ἐλπίδος τὸ Πνεῦμα χαρίζεται, λέγων· «Λάβετε Πνεῦμα ἅγιον». Ταῦτα τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν σωτηρίας τὰ γνωρίσματα· ἐπὶ τούτοις αὐτὸν εὐεργέτην καὶ Σωτῆρα κηρύττομεν. Ἐπειδὴ δὲ διὰ τῶν ἔργων αὐτῶν προσήκει γνησίους εὑρίσκεσθαι, καὶ καλὴν διὰ τούτων ἀντιδιδόναι τῷ Δεσπότῃ τὴν ἀμοιβήν, ὑπακούσωμεν Παύλῳ λέγοντι· "Καθαρίσωμεν ἑαυτοὺς ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύματος, ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην ἐν φόβῳ Θεοῦ". Οὕτω γάρ, οὕτω καθαρὰν τῷ Δεσπότῃ τὴν νηστείαν ἐπιτελέσομεν, ἀρχόμενοι μὲν τῆς ἁγίας Τεσσαρακοστῆς ἀπὸ πεντεκαιδεκάτης τοῦ Μεχὲρ μηνός· τῆς ἑβδομάδος δὲ τοῦ σωτηριώδους Πάθους ἀπὸ εἰκάδος τοῦ Φαρμενὼθ μηνός· περιλύοντες δὲ τὰς νηστείας τῇ πεμπτῇ καὶ εἰκάδι τοῦ αὐτοῦ μηνός, κατὰ τὸ ἔθος, ἑορτάζοντες δὲ τῇ ἐπιφωσκούσῃ Κυριακῇ τῇ ἕκτῃ καὶ εἰκάδι τοῦ αὐτοῦ μηνὸς Φαμενώθ· συνάπτοντες ἑξῆς καὶ τὰς ἑπτὰ ἑβδομάδας τῆς ἁγίας Πεντηκοστῆς. Οὕτω γὰρ μετὰ τῶν ἁγίων τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν κληρονομήσομεν ἐν Χριστῷ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν». (Ὁμλίαι Ἑορταστικαί, ΛόγοςΑ´).