Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΕΧΕΙ ΧΩΡΟ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ;

Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Δρ. Ιεραποστολικής            π. Αντώνιος Μπαφαλούκος

 Η οικολογία είναι ένα σύγχρονο θέμα που απασχολεί όλο και περισσότερο τον άνθρωπο σε όποιο μήκος ή πλάτος της γης και αν κατοικεί. Τα αποτελέσματα αυτού που ονομάζουμε οικολογική κρίση έχουν άμεσες επιπτώσεις είτε κάποιος είναι πλούσιος είτε είναι φτωχός. Μιλώντας όμως για την πλάση και τη δημιουργία, το ζήτημα για τον χώρο της Εκκλησίας είναι τόσο σύγχρονο γιατί σχετίζεται άμεσα με όλα τα μέλη Της εδώ και τώρα αλλά ταυτόχρονα και τόσο παλιό, αν αναλογιστούμε πως ο άνθρωπος ήδη με την απομάκρυνσή του από τον Δημιουργό - Θεό συμπαρασύρει όλη την πλάση προς τη φθορά. Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός πως όσο ο άνθρωπος επηρεάζεται από τα πάθη του, τόσο χάνει και τον αρχικό του ρόλο, αυτόν του προστάτη, κηδεμόνα και διαχειριστή της κτίσεως. Εύκολα μετατρέπεται σε πωρωμένο και τυφλό ον που, αμαυρώνοντας τη θεία εικόνα, μοναδικό του σκοπό έχει τη δική του καλοπέραση, εκμεταλλευόμενος τη θεία δημιουργία και την κτίση ολόκληρη μόνο προς το ίδιον συμφέρον. Όμως εάν συνεχίσει να σκέφτεται και να ενεργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο, στο τέλος θα οδηγήσει μαζί με την κτίση και τον ίδιο του τον εαυτό στην καταστροφή.  

  Στην ιεραποστολή βρίσκει νόημα και κατ’ εξοχήν χώρο η Οικολογία. Ο ευαγγελισμός των ανθρώπων λαμβάνει χώρα μέσα σε συγκεκριμένο περιβάλλον με κοινά αλλά και ιδιάζοντα γνωρίσματα. Ειδικότερα, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, που κατά κύριο λόγο ασκεί ιεραποστολή σήμερα, εναρμονίζεται με τις θέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου σχετικά με το περιβάλλον. Στα πλαίσια ανάπτυξης της θεολογίας της οικολογίας,  ο μακαριστός Οικουμενικός Πατριάρχης κυρός Δημήτριος  από το 1989 όρισε την 1^η Σεπτεμβρίου, αρχή του εκκλησιαστικού έτους, ως ημέρα για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. 

  Η ιεραποστολή, πέρα από όλα τα άλλα τα οποία οφείλει να ενεργήσει, έχει και τη δύσκολη αποστολή να αφυπνίσει τους ανθρώπους και την κεκοιμημένη συνείδησή τους. Στον ανεπτυγμένο κόσμο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, η Εκκλησία ασχολείται περισσότερο με θέματα που άπτονται της πνευματικής ζωής, ενώ στην ιεραποστολή η δράση της Εκκλησίας οφείλει να διαχέεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής.  Στην Αφρική με τον τεράστιο φυσικό πλούτο και το μοναδικό φυσικό περιβάλλον, είτε αναφερόμαστε στη χλωρίδα είτε στην πανίδα, ο ιεραπόστολος έχει να παίξει έναν πολύ σπουδαίο και καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της οικολογικής συνείδησης. Κατά πρώτον, θα πρέπει να δουλεύει έχοντας πάντοτε προ οφθαλμών του την εσχατολογική προοπτική. Με αυτό ως βασικό δεδομένο οφείλει να συντελεί στη διάδοση της μαρτυρίας της Βασιλείας του Θεού, που σημαίνει τη σωτηρία του ανθρώπου αλλά και ταυτόχρονα την αποκατάσταση της φύσεως από την φθορά. Κατά δεύτερον, πρέπει να εργασθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργήσει στους ιθαγενείς αδελφούς μας τη νοοτροπία περί του σεβασμού απέναντι στη φύση και εν γένει τη δημιουργία. Στην Αφρική ο φυσικός πλούτος είναι παρθένος και ακόμα δεν φαίνονται απτά τα αποτελέσματα της κακής ανθρώπινης παρέμβασης. Ταυτόχρονα η ανάγκη για επιβίωση είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν υπάρχει δυνατότητα να εκτιμηθεί ορθά η αλόγιστη και παράλογη ανθρώπινη κερδοσκοπική εκμετάλλευση, η οποία εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε ένα τεράστιο οικολογικό πρόβλημα. Σε βάθος χρόνου θα μιλάμε για αδιέξοδο που, δυστυχώς, δεν θα υπάρχει η δυνατότητα αναστροφής και αποκατάστασης και το οποίο θα είναι πολλαπλάσια δυσανάλογο της εγνωσμένης σημερινής άσχημης κατάστασης.

  Το κλίμα, κατά κύριο λόγο, στις ιεραποστολικές μητροπόλεις της Μαύρης ή υποσαχάριας Αφρικής είναι τροπικό, με μεγάλες κλιματολογικές και εδαφολογικές διακυμάνσεις και διαφορές, με συνεχείς βροχές και ήλιο ταυτόχρονα - τις περισσότερες φορές. Για παράδειγμα στο Καμερούν συναντάμε τροπικά δάση, σαβάνα και έρημο. Η βλάστηση είναι χαρακτηριστικά πλούσια, τα πολλά και μεγάλα ποτάμια καθώς και τα δάση - ζούγκλες - με την πολυχρωμία τους είναι μαγευτικά, αποδεικνύοντας τη βιοποικιλότητα της περιοχής.  Οι Γάλλοι για τον λόγο αυτό ονόμαζαν το Καμερούν «μικρογραφία της Αφρικής»^[1].

 Το έτος χωρίζεται σε δύο περιόδους, την περίοδο των βροχών και την περίοδο της ξηρασίας. H θερμοκρασία, την περίοδο των βροχών κυμαίνεται γύρω στους 25^οC, ενώ πέφτει πολλές φορές στους 19⁰ με 20⁰C. Αντίστοιχα κατά την περίοδο της ξηρασίας στον Βορρά μπορεί και να εκτοξευθεί η θερμοκρασία πάνω από τους 60⁰C.  Ο Νότος βρίσκεται σε δραστηριότητα γιατί το επιτρέπουν οι συνθήκες, ενώ ο Βορράς ασφυκτιά από κάθε άποψη και δεδομένης επιπλέον της τεράστιας απόστασης των 2500 χλμ. (κυρίως χωματόδρομος) που τους χωρίζουν, τον αποφεύγουν σχεδόν όλοι και λόγω της επικινδυνότητας. 

 Στον Νότο οι εργασίες είναι δυσεύρετες και οι αμοιβές κυμαίνονται από 60 έως 120€ τον μήνα, για μία μέση ή και καλά αμειβόμενη εργασία, γιατί το απλό μεροκάματο είναι περίπου 1€ για έναν ενήλικο που εργάζεται περίπου 12 ώρες και γύρω στα 0,70€ για ένα παιδί, όταν το ενοίκιο για ένα απλό σπίτι κοστίζει 30€.  Αντίστοιχα στη Νιγηρία που είναι η πολυπληθέστερη χώρα στην Αφρική και η οποία γνωρίζει ραγδαία πληθυσμιακή ανάπτυξη, το εισόδημα δεν ξεπερνά τα 240€ ετησίως. Όταν μάλιστα έχεις πολυμελή οικογένεια, όπως οι περισσότεροι, η κατάσταση γίνεται τραγική.  Ο γάμος έχει μια ελαστικότητα καθώς προβλέπεται  προγαμιαίο σύμφωνο στο οποίο ο σύζυγος δηλώνει τον τύπο  οικογένειας που σκοπεύουν να δημιουργήσουν - πολυγαμική ή μονογαμική -  και υπογράφεται και από τις δύο πλευρές.  Ο πατέρας έχει την ευθύνη της πατρότητας και τοποθετείται συμβουλευτικώς αλλά όλες οι υπόλοιπες υποχρεώσεις βαρύνουν αποκλειστικά τη μητέρα. Η Ούτρε, μία μαθήτρια του  σεμιναρίου της μητροπόλεως είχε 25 αδέλφια, ενώ ο Θωμάς έμαθε την ύπαρξη άλλων 22 αδελφών, πέρα από τα 17 επίσημα που είχε ο πατέρας του, με την εμφάνισή τους κατά την ημέρα της κηδείας του.

 Η παροχή φροντίδας υγείας είναι δυσεύρετη καθότι δεν υπάρχουν φάρμακα σε επάρκεια ή καλή ποιότητα και χρησιμοποιούν κάποιες ντόπιες σκόνες ή κακής και αμφιβόλου ποιότητας αντίγραφα αντιβιοτικών. Η μακροχρόνια χρήση τους επισωρεύει περισσότερα και μεγαλύτερα προβλήματα υγείας.

  Επιπροσθέτως η υγεία τους κινδυνεύει καθημερινά από τα σκουπίδια που κατακλύζουν κυρίως τις πόλεις και τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν μια τεράστια οικολογική βόμβα αφού και η ακόμα στοιχειώδης διαχείρισή τους είναι εντελώς αναποτελεσματική. Η βρωμιά και η δυσοσμία στους δρόμους γίνεται αφόρητη, καθώς οι άνδρες για τη σωματική τους ανάγκη (ούρηση) σταματούν στη μέση του δρόμου για να εξυπηρετηθούν, ενώ το ίδιο σχεδόν συμβαίνει και με τις γυναίκες.

  Η υγεία και η παιδεία στην Αφρική είναι μια ιδιωτική και μάλιστα ακριβή υπόθεση, αν και τα τελευταία χρόνια γίνεται μία μικρή προσπάθεια από τα κράτη στον τομέα αυτό. Τα νοσοκομεία και τα σχολεία ακόμα και αν είναι κρατικά δεν είναι προσβάσιμα σε όλους  λόγω του υψηλού κόστους συμμετοχής. Τα δε ιδιωτικά ιδρύματα είναι απλησίαστα για τον μέσο Αφρικανό πολίτη.  Θα αρκούσε να δει κανείς τα παιδιά, όσα τουλάχιστον από αυτά μπορούν να μετέχουν στην εκπαίδευση, να κυκλοφορούν, αν όχι όλα αλλά τα περισσότερα, ξυπόλητα, έχοντας τα  παπούτσια στους ώμους τους για να μην τα λερώσουν ή τα χαλάσουν.

  Στην αγορά το παζάρι δεν έχει τελειωμό, καθώς σε πόλεις και σε χωριά συναντάς υπαίθριους μικροπωλητές να εκθέτουν ό,τι βάλλει ο νους σου, από καρφίτσα, ξύλινα τοτέμ μέχρι και 7 μ. δέρμα πύθωνα ή πίνακες με φτερά πεταλούδας σε τιμή εξευτελιστική για τον ξένο.

 Η αστική συγκοινωνία δεν είναι τακτική και σε περίπτωση έλλειψής της -  που είναι και το πιο σύνηθες- κινδυνεύεις να εξυπηρετηθείς μόνο από ταξί που βάζουν μέσα όσους χωρούν ενώ ταυτόχρονα μπορεί να μεταφέρουν κότες, κατσίκες ακόμα και γουρούνια. Βενζινάδικο βρίσκεις μόνο στην πόλη ενώ στην επαρχία χρησιμοποιούν κάποιες αντλίες - στην καλύτερη περίπτωση -, ειδάλλως, πλαστικά μπουκάλια πάνω σε πάγκους κατά μήκους των δρόμων με νοθευμένη βενζίνη.  Οι δρόμοι κάκιστοι και επικίνδυνοι, με τεράστιες τρύπες εντός των πόλεων, στην επαρχία δε η κατάσταση, στο μεγαλύτερο μέρος του δικτύου, δεν περιγράφεται.  Αντιλαμβανόμαστε πως όλα αυτά σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό επηρεάζουν αρνητικά το περιβάλλον και το όλο οικοσύστημα.

 Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει σεβασμός, ανοχή και καρτερία. Οι άνθρωποι είναι ήρεμοι, χαμογελαστοί, τραγουδούν και χορεύουν ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά αναλαμβάνουν την ευθύνη των μικρότερων.  Είναι απλοί, ευθείς, απονήρευτοι και φιλικοί μεταξύ τους αλλά και προς τους ξένους, σε μεγαλύτερο βαθμό οι άνθρωποι της επαρχίας ιδιαίτερα του δύσκολου και εξαθλιωμένου βορρά.  Γενικά συμπάσχει ο ένας στο πρόβλημα του άλλου, γιατί ξέρουν ότι είναι κάτι κοινό, π.χ. υιοθετούν παιδιά που έμειναν μόνα - συγγενών, φίλων, γειτόνων - αποτυπώνοντας μια συμπεριφορά αλληλεγγύης που χαρακτηρίζει τη νοοτροπία τους  χωρίς να λείπουν τα μειονεκτήματα, όπως και σε κάθε κοινωνία. Σε αυτά τα καλά χαρακτηριστικά του Αφρικανού οφείλουμε να επενδύσουμε και να στηριχτούμε ώστε στη συνέχεια να καλλιεργήσουμε μια οικολογική συνείδηση. 

  Το έδαφος, όπως είναι γνωστό στους περισσότερους, είναι πλούσιο και πάρα πολύ εύφορο με αποτέλεσμα η γεωργία να αποδίδει πολλούς και ποικίλους  καρπούς. Τεράστια έσοδα επιφέρει η υλοτομία, ασχέτως αν επιτελείται μία πραγματική οικολογική καταστροφή. Αδιαμφισβήτητη πηγή πλούτου όμως αποτελεί το πετρέλαιο, μιας και τα αποθέματα ορυκτού πλούτου είναι τεράστια. Δεν παύει όμως ο πλούτος που παράγεται από όλους αυτούς τους τομείς να καταλήγει στα χέρια ορισμένων που τα εκμεταλλεύονται, μεταξύ αυτών οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Όταν η εκμετάλλευση του υπεδάφους γίνεται χωρίς κανένα όριο και με μοναδικό κριτήριο το κέρδος, αντιλαμβανόμαστε εύκολα την τεράστια καταστροφή που επιτελείται στο φυσικό περιβάλλον. Η καταστροφή αυτή δεν περιορίζεται μόνο σε ένα συγκεκριμένο κομμάτι, αλλά συμπεριλαμβάνει την αποψίλωση των δασών, τη μόλυνση αλλά και την υπερεκμετάλλευση των λιμνών, των ποταμών και των θαλασσών. Δυστυχώς, μοναδική αιτία όλου αυτού του προβλήματος δεν είναι άλλη από την έπαρση και την αλαζονεία του μεταπτωτικού ανθρώπου.

  Όλα τα παραπάνω στοιχειοθετούν σε αδρές γραμμές μια ενδεικτική εικόνα για τους ανθρώπους  και το περιβάλλον της υποσαχάριας Αφρικής και ειδικότερα της χώρας του Καμερούν.  Η αναφορά μας αυτή γίνεται από πόνο αλλά και αγάπη γιατί όλα αυτά που προαναφέραμε αποτελούν εικόνες και δεδομένα που αποτυπώθηκαν μέσα μας κατά την άσκηση του ιεραποστολικού έργου που  πραγματώθηκε στην πρώτη γραμμή της ιεραποστολικής δράσης και είναι ουσιαστικά  μία πορεία στην καρδιά της υποσαχάριας Αφρικής μαζί με τους ιεραποστόλους εκείνους που, μεταφέροντας το ‘‘καλό μήνυμα’’, συνεχίζουν την  προσπάθεια ώστε να καλλιεργήσουν στις ψυχές και στο μυαλό των ιθαγενών αδελφών μας τον σεβασμό σε Εκείνον, στην εικόνα Του αλλά και στην πλάση ολόκληρη που είναι και αυτή δημιούργημα δικό Του. Η δράση αυτή της Ορθόδοξης ιεραποστολής είναι μια πράξη που καταδεικνύει πως η οικολογία αποτελεί κομμάτι αναπόσπαστο στην αποστολή της Εκκλησίας μας και στην Αφρική.

  Στην ιεραποστολική μας πορεία αυτή ανακαλύπτουμε σε κάθε μας βήμα έναν απέραντο μυστικό - άγνωστο κόσμο που ζει στην ανάσα και στην άγνοια του δικού μας κόσμου… Αυτόν τον κόσμο καλούμαστε να γνωρίσουμε, να προστατεύσουμε και να τον διαφυλάξουμε, ώστε να μπορέσουμε να τον διαχειριστούμε χωρίς να τον κατασπαταλήσουμε. 

 

---

[1] Ν. Μεταξίδης, - N. Metaxides, M. Fabrice Akono Abina, Έλληνες στο Καμερούν, ιστορία μιας επιχειρηματικής παρουσίας στην υποσαχάρια Αφρική (από τις απαρχές ως τα τέλη του 1970), στο Το βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, τομ. ΙΣΤ΄, 62,  Φθινόπωρο (2013), 119. (115-139).

-πρβλ. Νικήτας Αλιπράντης, στο Πάντα τα Έθνη, Τριμηνιαίο Ιεραποστολικό Περιοδικό,  ΚΓ΄(23^ο) 90, Απρίλιος Μάιος, Ιούνιος, (2004), 6-7.