ΚΥΡΙΑΚΗ Ι´ ΛΟΥΚΑ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ. 

ΚΥΡΙΑΚΗ Ι´ ΛΟΥΚΑ, Μνήμη τῶν Ἁγίων Μαρτύρων, Μηνᾶ τοῦ Καλλικελάδου, Ἑρμογένους, καὶ Εὐγράφου. 10 Δεκεμβρίου 2023, (Αριθμ. 56A)

Α.  Η Κυριακή Ι´ Λουκά συμπίπτει φέτος με τη μνήμη των τριών Αγίων Μαρτύρων Μηνά του Καλλικέλαδου, Ερμογένη και Ευγράφου. Είναι Μάρτυρες της περιόδου των διωγμών με ελληνική παιδεία και διαδρομή στο ρωμαϊκό διοικητικό σύστημα, το οποίο είχε χρησιμοποιήσει για τις ανώτατες διοικητικές θέσεις στελέχη που είχαν τον εξοπλισμό της ελληνικής παιδείας για την κυβέρνηση των πρώην ελληνιστικών περιοχών του ευρύτερου χώρου της Μεσογείου.  Μηνάς και Ερμογένης υπηρέτησαν ως έπαρχοι Αιγύπτου, ενώ ο Εύγραφος ήταν γραμματέας τους. Ο Μηνάς, Αθηναίος στην καταγωγή και πρώην ειδωλολάτρης, άνθρωπος της λογιοσύνης που αναζητούσε την αλήθεια, προφανώς ευρισκόμενος στην Αλεξάνδρεια με την ισχυρή εβραϊκή, όπου έγινε και η μετάφραση των Εβδομήκοντα, και χριστιανική παράδοση, μυήθηκε στη γνώση του Ευαγγελίου, καταγγέλθηκε ως χριστιανός, καθαιρέθηκε από έπαρχος και βασανίσθηκε από τον αντικαταστάτη του Ερμογένη, ο οποίος ήχθη στη χριστιανική πίστη κατά το μαρτύριο του Μηνά. Τελικώς η τριάδα αυτή μαρτύρησε με αποκεφαλισμό. Ο Άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος, ο οποίος έγραψε τον Κανόνα των Μαρτύρων, υπογραμμίζει τη σοφία τους την ελληνική, το θείο φωτισμό και την ενότητα της πίστης τους στο Δοξαστικό των Αποστίχων με ένα λόγο αγιοτριαδικό που θυμίζει τους Τρεις Παίδες εν Καμίνω: «Μαρτυρικὴ χορεία, εὐσεβεῖς πρόμαχοι, σήμερον πιστῶν ἀναδείκνυνται, Τυράννων, πᾶσαν καθελόντες δυσσέβειαν Μηνᾶς, Εὔγραφος καὶ Ἑρμογένης οἱ σοφοί· ὅθεν τῆς τριφώτου συνάριθμοι, Τριάδος ὑπάρχοντες, τῷ γνόφῳ τῆς θείας ἐλλάμψεως καταλαμφθέντες, σὺν ἀσωμάτοις χορείαις ἀγάλλονται, τῷ Θεῷ καὶ Σωτῆρι ἱκετεύοντες, ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν». Εξάλλου, το θεολογικό υπόβαθρο του Κανόνα θεμελιώνεται πάνω στη φωτοειδή εικόνοφιλη ερμηνεία του Ιωσήφ, η οποία δομείται με την καθαίρεση της αγνωσίας και του σκότους των ειδώλων από τους φωτοειδείς Μάρτυρες, που πλημμυρίζονται από το φως της θεογνωσίας και την έλλαμψη του Αγίου Πνεύματος με κορύφωση την κατάσταση της θεώσεως, η οποία είναι σχεδόν πάντα και μία λέξη θεολογικού ορισμού της θ´ Ωδής στους Κανόνες του Αγίου Ιωσήφ: «Ἤρθη πρὸς μονὰς σκηνούμενος, φωτοειδὴς Μαρτύρων χορὸς ὁ ἔνθεος, καὶ παρίσταται, Πατρὶ Υἱῷ τε καὶ Πνεύματι, ἀπολαύων τρανῶς τῆς θεώσεως, Μηνᾶς σὺν Ἑρμογένει, καὶ τῷ Εὐγράφῳ οἱ θεόφρονες».

 

Β. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα αποτελεί την κατακλείδα της Προς Εφεσίους Επιστολής του Απόστουλου Παύλου, και ουσιαστικά συνεχίζεται η θεματολογία του τέταρτου κεφαλαίου για τον καινό, το νέο άνθρωπο «τὸν κατὰ Θεὸν κτισθέντα ἐν δικαιοσύνῃ καὶ ὁσιότητι τῆς ἀληθείας», αφού έδωσε ο Απόστολος παρενθετικά στο πέμπτο κεφάλαιο ορισμένα παραδείγματα του καθημερινού βίου των χριστιανών, πάντα, όμως, με τη προϋποθετική ρήση: «ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ». Κατά ταύτα, ξαναθέτει το θέμα της δικαιοσύνης και της αγιοσύνης ως αλήθειας του Θεού επισημαίνοντας την ύπαρξη της πονηρίας και του σκότους όχι ως απρόσωπων εννοιών, ή ακόμη των αντιθετικών ζευγών του ειδωλολατρικού κόσμου, αλλά ως έργα που παράγονται από τους ίδιους τους ανθρώπους που καταδυναστεύουν και κατεξουσιάζουν τη ζωή των συνανθρώπων τους.

Κατά ταύτα, καθίσταται σαφές, γιατί το κύριο σημείο του Αποστολικού Αναγνώσματος είναι η πίστη ως δωρεά και συνεκτικός ιστός της νέας εν Χριστώ δημιουργίας και ζωής, όπου συνάγεται πνευματικῶς παλαιός και νέος Ισραήλ, Νόμος, ιστορία, Θεία Οικονομία και έσχατα ενταυτώ. Γι᾽ αυτό στο 18ο στίχο ο Απόστολος Παύλος λέγει: «προσευχόμενοι ἐν παντὶ καιρῷ ἐν Πνεύματι».

 

Γ. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα έπεται του κηρύγματος του Χριστού περί μετανοίας και της παραβολής περί της ακάρπου συκής, περί της οποίας ο κύριος του αμπελώνος μακροθύμησε, για να δει, μήπως και παράξει καρπό. Επίσης, το σημερινό Ανάγνωσμα έχει αντιστοιχία προς το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της Ζ´ Κυριακής του Λουκά, όπως επίσης προς το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο περί της αιμορροούσης γυναικός, επαναφοράς στη ζωή της κόρης του Αρχισυνάγωγου και του κηρύγματος του Χριστού στις συναγωγές. Όπως έχει ήδη επισημανθεί ο Χριστός κηρύσσει τόσο στις συναγωγές τα Σάββατα αλλά και ανοιχτά στον ὄχλο, αδιακρίτως, όπως διενεργεί τις θεοσημίες αδιακρίτως φυλετικής προελεύσεως των αιτούντων και πιστευόντων.

2. Στο σημερινό Ευαγγελικό Ανάγνωσμα ο νοηματικός άξονας κινείται στον έλεγχο της υποκρισίας των Φαρισαίων, οι οποίοι υπό το πρόσχημα της αργίας του Σαββάτου κατά την τέταρτη εντολή του Μωσαϊκού Νόμου: «8 μνήσθητι τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων ἁγιάζειν αὐτήν. 9 ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἔργα σου» (Ἐξόδ. 20, 8-9), αμφισβητούσαν τις θεοσημίες του Χριστού, ουσιαστικώς αρνούνταν να αναγνωρίσουν τη θεότητά του, μετατρέποντας τη θεοφανική παράδοση των Προφητών σε στερεότυπες διατάξεις και έλεγχο της δημόσιας ζωής του Ισραήλ από κλειστές ομάδες κατεξουσίασης, όπως κάνουν οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές, που κατασπαράσσουν το κοινό σώμα των κοινωνιών προς ίδιον όφελος, χρησιμοποιώντας την εξουσία προς εξόντωση των συνανθρώπων τους. Γι᾽ αυτό ο Χριστός υπερβαίνει την επιχειρηματολογία των Φαρισαίων με δύο τρόπους: α) επικαλούμενος το πότισμα του βοδιού, ή του γαϊδουριού, που, αν δεν ποτισθούν μπορεί να ψοφήσουν, πλην, όμως, αυτά τα ζώα συνδέονται και με την προφητική παράδοση των εξαγγελιών περί του ελευσομένου Υιού του Θεού, και β) με την προσφυγή στον Πατριάρχη Αβραάμ, ο οποίος δεν υπέκειτο στο Μωσαϊκό Νόμο, ως προηγηθείς χρονικά του Μωϋσέως και χρηματίσας πατέρας όλων των εθνών.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Ἐφεσ. στ´, 10-17: «10 Τὸ λοιπόν, ἀδελφοί μου, ἐνδυναμοῦσθε ἐν Κυρίῳ καὶ ἐν τῷ κράτει τῆς ἰσχύος αὐτοῦ. 11 ἐνδύσασθε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸ δύνασθαι ὑμᾶς στῆναι πρὸς τὰς μεθοδείας τοῦ διαβόλου· 12 ὅτι οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις. 13 διὰ τοῦτο ἀναλάβετε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ, ἵνα δυνηθῆτε ἀντιστῆναι ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ πονηρᾷ καὶ ἅπαντα κατεργασάμενοι στῆναι. 14 στῆτε οὖν περιζωσάμενοι τὴν ὀσφὺν ὑμῶν ἐν ἀληθείᾳ, καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν θώρακα τῆς δικαιοσύνης, 15 καὶ ὑποδησάμενοι τοὺς πόδας ἐν ἑτοιμασίᾳ τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης, 16 ἐν πᾶσιν ἀναλαβόντες τὸν θυρεὸν τῆς πίστεως, ἐν ᾧ δυνήσεσθε πάντα τὰ βέλη τοῦ πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα σβέσαι· 17 καὶ τὴν περικεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου δέξασθε, καὶ τὴν μάχαιραν τοῦ Πνεύματος, ὅ ἐστι ῥῆμα Θεοῦ».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ιγ´, 10-17: «10 Ἦν δὲ διδάσκων ἐν μιᾷ τῶν συναγωγῶν ἐν τοῖς σάββασι. 11 καὶ ἰδοὺ γυνὴ ἦν πνεῦμα ἔχουσα ἀσθενείας ἔτη δέκα καὶ ὀκτώ, καὶ ἦν συγκύπτουσα καὶ μὴ δυναμένη ἀνακύψαι εἰς τὸ παντελές. 12 ἰδὼν δὲ αὐτὴν ὁ Ἰησοῦς προσεφώνησε καὶ εἶπεν αὐτῇ· Γύναι, ἀπολέλυσαι τῆς ἀσθενείας σου· 13 καὶ ἐπέθηκεν αὐτῇ τὰς χεῖρας· καὶ παραχρῆμα ἀνωρθώθη καὶ ἐδόξαζε τὸν Θεόν. 14 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ ἀρχισυνάγωγος, ἀγανακτῶν ὅτι τῷ σαββάτῳ ἐθεράπευσεν ὁ Ἰησοῦς, ἔλεγε τῷ ὄχλῳ· Ἓξ ἡμέραι εἰσὶν ἐν αἷς δεῖ ἐργάζεσθαι· ἐν ταύταις οὖν ἐρχόμενοι θεραπεύεσθε, καὶ μὴ τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου. 15 ἀπεκρίθη οὖν αὐτῷ ὁ Κύριος καὶ εἶπεν· Ὑποκριτά· ἕκαστος ὑμῶν τῷ σαββάτῳ οὐ λύει τὸν βοῦν αὐτοῦ ἢ τὸν ὄνον ἀπὸ τῆς φάτνης καὶ ἀπαγαγὼν ποτίζει; 16 ταύτην δέ, θυγατέρα Ἀβραὰμ οὖσαν, ἣν ἔδησεν ὁ σατανᾶς ἰδοὺ δέκα καὶ ὀκτὼ ἔτη, οὐκ ἔδει λυθῆναι ἀπὸ τοῦ δεσμοῦ τούτου τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου; 17 καὶ ταῦτα λέγοντος αὐτοῦ κατῃσχύνοντο πάντες οἱ ἀντικείμενοι αὐτῷ, καὶ πᾶς ὁ ὄχλος ἔχαιρεν ἐπὶ πᾶσι τοῖς ἐνδόξοις τοῖς γινομένοις ὑπ' αὐτοῦ».