ΚΥΡΙΑΚΗ Β' ΜΑΤΘΑΙΟΥ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Κυριακή Β´ Ματθαίου, 10 Ιουνίου (Αριθμ. 21)

Μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων επανερχόμαστε σε μία λειτουργική τάξη Εορτολογίου, η οποία συνδυάζει τις ακίνητες εορτές του Αγιολογίου της Εκκλησίας με την περίοδο προς την εορτή των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων, οπότε γίνεται συνδυαστική χρήση του Μηναίου, της Παρακλητικής, ή Οκτωήχου, η οποία διαμορφώνεται στα χρόνια, ή λίγο μετά από τον Άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό, και συγκεκριμένων Αποστολικών και Ευαγγελικών Αναγνωσμάτων. Το σημειώνω, γιατί με την Παρακλητική η Εκκλησία μας αφομοιώνει υμνολογικά τις αποφάσεις των επτά Οικουμενικών Συνόδων (και δεν θα ήταν παρακινδυνευμένο να πω τις Οκτώ Οικουμενικές Συνόδους, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτές και τη Σύνοδο του 879-80 επί Αγίου Μεγάλου Φωτίου). Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι μετά οι Ησυχαστές Πατέρες του 14ου αιώνα, κυρίως με τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, προσφεύγουν στη λειτουργική μαρτυρία ως ισότιμη με την Αγία Γραφή, το Σύμβολο της Πίστεως, τους Όρους των Οικουμενικών Συνόδων και τις χρήσεις των εγκρίτων, ή εγκύρων Πατέρων, που συνήθως θησαυρίζονται στα συνοδικά Ανθολόγια, ή αποτελούν μέρος της συνοδικής ερμηνευτικής. Όταν λέω Όρους, εννοώ όλα τα Πρακτικά και όχι μόνο λεξούλες.

Παράλληλα έχουμε μία ανθοφορία με παραγωγή Βίων των Αγίων μας Πατέρων, Μαρτύρων, Ομολογητών και εν ασκήσει και νήψει τελειωθέντων εν ερημίαις και όρεσι και ταις οπαίς της γης. Μετά, δηλαδή, την ερμηνεία του Μυστηρίου της Θειας Οικονομίας (που είπαμε ότι είναι η Αποκάλυψη του αϊδίου εκ του Πατρός γεννηθέντος Υιού και Λόγου, ασάρκου, ενσάρκου και Πνευματικώς ορωμένου και μετεχομένου Πνευματικώς από τα μέλη της Εκκλησίας), οι Πατέρες της Εκκλησίας μας καταγράφουν το βίο των Αγίων, εντάσσοντάς τους συστηματικά στον ενιαύσιο εορτολογικό κύκλο, ως παραδείγματα ενθέου ζωής, αλλά και ως ευχαριστία προς το Θεό, που χαριτώνει το βίο των χριστιανών με την παρουσία του, εξαιρέτως, εν τοις Αγίοις αυτού, γι᾽ αυτό η Δόξα ανήκει στον Δοξάσαντα αυτούς Χριστό κι όχι στην αξιοσύνη μας.

Επανέρχομαι, λοιπόν, στην Παρακλητική, που χρησιμοποιείται ευρέως στα μοναστήρια μας, όπου οι ακολουθίες δεν είναι συντετμημένες και έχουν και Ακολουθία του Μεσονυκτικού. Η Παρακλητική δομείται υπό ένα διπλό άξονα με ύμνους α) προς τον Τριαδικό Θεό, προς το Χριστό, ως ενεργούντα το μυστήριο της προς εμάς φιλανθρώπου Θείας Οικονομίας, προς το Άγιο Πνεύμα, που μας συγκροτεί ως Εκκλησία από κτίσεως κόσμου και μας δωρίζει τη συμπαρέκταση της Θείας Οικονομίας στους άπειρους αιώνες του Θεού Πατρός, β) προς την Παναγία Θεοτόκο, που αποτελεί τον πρώτο καρπό της φανέρωσης της αγιοσύνης του Θεού στο ανθρώπινο γένος, το εξαίρετο πρόσωπο που μας αντιπροσωπεύει, δέεται και μεσιτεύει για όλους μας.

Η Παρακλητική, μπορούμε να πούμε ότι είναι η ποιητική αποτύπωση των ερμηνευτικών προτάσεων της βαπτισματικής μας ομολογίας («Πιστεύω εἰς Πατέρα, Υἱὸ καὶ Ἅγιο Πνεῦμα», όπως και «Βαπτίζεται... εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος»), όπως ερμηνεύθηκε από τους Θεοφόρους Πατέρες κατά τις Οικουμενικές Συνόδου (2+5), Επιπρόσθετο στοιχείο είναι η αναφορά στο Απολυτίκιο του εορταζομένου Αγίου, το οποίο προέρχεται από το Μηναίο. Τέλος τα Αναγνώσματα συνάδουν με μία σχετική εορτολογική σταθερότητα με την επιλογή από το Κατὰ Ματθαῖο Εὐαγγέλιο από την εορτή των Αγίων Πάντων (κινητή εορτή) μέχρι και την προηγούμενη Κυριακή αυτής της Προ της Ὑψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Η εικόνα της εορτής των Αγίων Πάντων είναι παρόμοια με εκείνη της κρίσεως. Ο Χριστός εν δόξη ως βασιλεύς και κριτής, κατά το Σύμβολο της Πίστεως «οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος», συνήθως με ανεωγμένο βιβλίο, είναι μία εικόνα της Όγδοης Ημέρας, της ατελεύτητης. Πρέπει να σημειώσω εδώ ότι η επιλογή των Ευαγγελικών περικοπών της περιόδου δεν ακολουθεί μία χρονική εξέλιξη, αφού κατά την πρώτη Κυριακή του Ευαγγελίου του Ματθαίου, των Αγίων Πάντων, το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα προέρχεται από το δέκατο κεφάλαιο, και σήμερα, κατά την Κυριακή Β´ Ματθαίου, επανερχόμαστε σε μία περικοπή από το Ματθ. δ´, 18-23, για να μας μυήσει η Εκκλησία και πάλι στην κλήση των Αποστόλων, στην εκδίπλωση του Μυστηρίου της ένσαρκης παρουσίας του Υιού και Λόγου του Πατρός, όπως πραγματοποιήθηκε βαθμιαία στην Αποστολική κοινότητα.

Το Ευαγγελικό, λοιπόν, Ανάγνωσμα μας ανάγει στα γεγονότα αμέσως μετά τη βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη από τον Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή (τρίτο κεφάλαιο) και τους πειρασμούς του Χριστού μετά από σαρανταήμερη νηστεία, γεγονότα που καταγράφονται στην αρχή του τέταρτου κεφαλαίου. Όλως παρενθετικά να πω ότι η εκδήλωση των αδιαβλήτων παθών, «χωρὶς ἁμαρτίας», ως συνέπεια της τελείας ανθρώπινης φύσης του Χριστού, γίνεται «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν», κατὰ το Σύμβολο της Πίστεως, για να αναχθεί και πάλι το ανθρώπινο γένος ἐν τῇ δεξιᾷ τοῦ Πατρός, ὅπως το ακούμε στο β´ τροπάριο, ᾨδὴ ε´, Κανόνας Σταυροαναστάσιμος- Ὀκτώηχος (Παρακλητική), ἦχος α´: «Θεὸς ὢν ἑνοῦται, σαρκὶ δι’ ἡμᾶς, καὶ σταυροῦται καὶ θνῄσκει καὶ θάπτεται, καὶ αὖθις ἐξανίσταται, καὶ ἄνεισι φαιδρῶς, σαρκὶ σὺν τῇ ἰδίᾳ, Χριστὸς πρὸς τόν Πατέρα, μεθ’ ἧς ἤξει καὶ σώσει, τοὺς εὐσεβῶς αὐτῷ λατρεύοντας».

Ο Χριστός, λοιπόν, μετά τους πειρασμούς, κι ενώ ο Ιωάννης ο Πρόδρομος είχε συλληφθεί, άρχισε το κήρυγμά του από τη Γαλιλαία των εθνών (Ματθ. δ´, 15 «Γῆ Ζαβουλὼν καὶ γῆ Νεφθαλείμ, ὁδὸν θαλάσσης, πέραν τοῦ Ἰορδάνου, Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν»), μία περιοχή που δεν εθεωρείτο η γνήσια έκφραση του Ισραήλ από τους Ισραηλίτες της Ιουδαίας- Ιεροσολύμων, λόγω επιμειξίας με άλλους λαούς και μάλιστα και με παρουσία Ελληνικού στοιχείου στην περιοχή. Πάντως, ο Χριστός διάλεξε αυτήν την περιοχή ως αρχή της ανάκλησης του ανθρώπινου γένους, μία περιοχή δηλ. ανοιχτή και προς τα άλλα έθνη, γιατί η σωτηρία και το κήρυγμα του Χριστού, όπως και οι θεοσημίες, τα θαύματα, αφορούν σε όλους τους ανθρώπους.

Την περιοχή κατοίκησαν οι φυλές των υιών Ιακώβ Νεφθαλείμ, Ασήρ, Ζαβουλών και Ισσάχαρ, ονόματα που τα ακούμε στην υμνολογία της Εκκλησίας μας. Γνωστά μας τοπωνύμια της περιοχής είναι Ναζαρέτ, Καπερναούμ, Βηθσαϊδά, Ναΐν, Κανά, όπως και η λίμνη Γεννησαρέτ (Τιβεριάδα), μέρη από όπου κάλεσε τους περισσότερους Αποστόλους (Ανδρέας, Φίλιππος, Πέτρος, Ιωάννης, Ιάκωβος, Ναθαναήλ). Στη σημερινή περικοπή καλούνται οι τέσσερις ψαράδες Πέτρος και Ανδρέας (οι Πρωτόκλητοι) και Ιάκωβος και Ιωάννης, παδιά του Ζεβεδαίου και της Μυροφόρου Αγίας Σαλώμης, και συγγενείς της Παναγίας, οι τρεις εκ των οποίων (ὁ Πέτρος, ὁ Ἰάκωβος καὶ ὁ Ἰωάννης) είναι παρόντες και κατά τη Μεταμόρφωση. Φαίνεται ότι αυτή η τετράδα αποτελείται από τον Πρεσβύτερο και το νεότερο από τους Αποστόλους και δύο φορές ακούσαμε στο Αποστολικό Ανάγνωσμα ότι «εὐθέως» ανταποκρίθηκαν στην κλήση του Χριστού και τον ακολούθησαν.

Με τη δράση του Χριστού στη Γαλιλαία και τις θεοσημίες του, που έσπαζαν την Ιουδαϊκή αποκλειστικότητα, συνάδει και το Αποστολικό Ανάγνωσμα, για την άρση οποιασδήποτε «προσωποληψίας», που επιθέτουν στο Θεό οι άνθρωποι, για να παρουσιάζονται ως οι αγαπημένοι του, όπως επίσης να απορρίπτουν τους ανθρώπους που δεν είναι χριστιανοί. Και, όπως σας είπα παραπάνω, η εικόνα των Αγίων Πάντων μοιάζει πολύ με την εικόνα της κρίσεως, γι᾽ αυτό από την αρχή η Εκκλησία διαβάζει αυτό το Αποστολικό Ανάγνωσμα που μιλάει για την κρίση όλων των ανθρώπων ανάλογα με τους νόμους του κάθε λαού. Εξάλλου, δεν πρέπει να περιφρονείται κανένας άνθρωπος, γιατί στο Μυστήριο της Θείας Οικονομίας εμπερικλείεται όλο το ανθρώπινο γένος, γιατί αφορά την ευλογία της κοινής μας δημιουργίας. Ασφαλώς οι γνώντες το νέφος των Αγίων και των Μαρτύρων της Αποκαλύψεως του Θεού οφείλουμε μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη στο Θεό και στους Πατέρες μας, και γι᾽ αυτό ο Απόστολος Παύλος λέγει «Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἕλληνι».

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Ρωμ. β´, 10-16: «10 δόξα δὲ καὶ τιμὴ καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ τὸ ἀγαθόν, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἕλληνι· 11 οὐ γάρ ἐστι προσωποληψία παρὰ τῷ Θεῷ. 12 ὅσοι γὰρ ἀνόμως ἥμαρτον, ἀνόμως καὶ ἀπολοῦνται· καὶ ὅσοι ἐν νόμῳ ἥμαρτον, διὰ νόμου κριθήσονται. 13 οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου δίκαιοι παρὰ τῷ Θεῷ, ἀλλ᾽ οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται. 14 ὅταν γὰρ ἔθνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα φύσει τὰ τοῦ νόμου ποιῇ, οὗτοι νόμον μὴ ἔχοντες ἑαυτοῖς εἰσι νόμος, 15 οἵτινες ἐνδείκνυνται τὸ ἔργον τοῦ νόμου γραπτὸν ἐν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, συμμαρτυρούσης αὐτῶν τῆς συνειδήσεως καὶ μεταξὺ ἀλλήλων τῶν λογισμῶν κατηγορούντων ἢ καὶ ἀπολογουμένων, 16 ἐν ἡμέρᾳ ὅτε κρινεῖ ὁ Θεὸς τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων κατὰ τὸ εὐαγγέλιόν μου διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Ματθ. δ´, 18-23: «18 Περιπατῶν δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδεν δύο ἀδελφούς, Σίμωνα τὸν λεγόμενον Πέτρον καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, βάλλοντας ἀμφίβληστρον εἰς τὴν θάλασσαν· ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς. 19 καὶ λέγει αὐτοῖς· Δεῦτε ὀπίσω μου, καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων. 20 οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὰ δίκτυα ἠκολούθησαν αὐτῷ. 21 Καὶ προβὰς ἐκεῖθεν εἶδεν ἄλλους δύο ἀδελφούς, Ἰάκωβον τὸν τοῦ Ζεβεδαίου καὶ Ἰωάννην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἐν τῷ πλοίῳ μετὰ Ζεβεδαίου τοῦ πατρὸς αὐτῶν καταρτίζοντας τὰ δίκτυα αὐτῶν· καὶ ἐκάλεσεν αὐτούς. 22 οἱ δὲ εὐθέως ἀφέντες τὸ πλοῖον καὶ τὸν πατέρα αὐτῶν ἠκολούθησαν αὐτῷ. 23 Καὶ περιῆγεν ὅλην τὴν Γαλιλαίαν ὁ Ἰησοῦς, διδάσκων ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν καὶ κηρύσσων τὸ εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας καὶ θεραπεύων πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν ἐν τῷ λαῷ».