ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΨΩΣΙΝ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Κυριακὴ μετὰ τὴν ὕψωσιν, 20 Σεπτεμβρίου 2020, Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Εὐσταθίου καὶ τῆς συνοδείας αὐτοῦ (έτους 118), (Αριθμ. 42Β)

Α. 1. Η σημερινή Κυριακή συνδυάζει δύο χαρακτηριστικά, πέφτει στην εβδομάδα της Αποδόσεως της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, παρουσιάζει, δηλαδή, αυτή τη σταθερή ένταξη στο Εορτολόγιο με σταθερά Αναγνώσματα, και, επιπλέον συμπίπτει και ο εορτασμός του Μεγαλομάρτυρος Ευσταθίου και της συνοδείας αυτού.

 

2. Με την υμνολογία της εορτής του Μεγαλομάρτυρος Ευσταθίου και της συνοδείας του, ενός από τους πρώτους Μεγαλομάρτυρες της Εκκλησίας, βρισκόμαστε σε μία περίοδο της Εκκλησίας που οι Πατέρες ερμηνεύουν το μυστήριο της Ενανθρωπήσεως του Λόγου με τις συνοδικές αποφάσεις των Οικουμενικών και το θησαυρισμό των βίων των Αγίων, την ανθοφορία, δηλαδή, της μαρτυρικής και νηπτικής πράξης. Η εορτή φέρει τη σφραγίδα της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, κατά την υμνολόγηση των ειρμών και των καταβασιών του Αγίου Κοσμά αλλά και την υμνολογική παραγωγή του βίου του Μεγαλομάρτυρος, στον οποίο ενεφανίσθη το σημείο του Σταυρού ανάμεσα στα κέρατα ενός ελαφιού. Ως προς τη συγκρότηση του υμνολογικού υλικού της εορτής του Αγίου με βάση το βίο του πρέπει να σημειώσουμε ότι είναι έργο υμνογράφων του 8ου και 9ου αιώνα, μιας περιόδου που η Εκκλησία αναιρεί την εικονομαχία και καταφάσκει λειτουργικά στην πραγματική Ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου, τα εκούσια Πάθη, τον επί του Σταυρού θάνατο και την Ανάσταση, ως εγγύηση της σωτηρίας του όλου ανθρώπου: «Τῷ ἀδύτῳ γνόφῳ εἰσδύς, καὶ τῷ τῆς δικαιοσύνης Ἡλίῳ οἰκειωθείς, τῇ ἐξ ὕψους νοητῶς φανείσῃ διὰ ζώου εἰκόνι, θείως προσψαύσας, ἔμπνους εἰκὼν ὑπῆρξας, παμμάκαρ Εὐστάθιε· ὅθεν τὴν ἐκ Πνεύματος καὶ ὕδατος ἐσχηκὼς ἐνέργειαν, τῷ μαρτυρικῷ τε λουσάμενος αἵματι, ταῖς οὐρανίαις κατηξίωσαι συγχορεύειν, τῶν Ἀγγέλων ὁμηγύρεσιν, ἐν ᾧ καὶ ἡμᾶς προσοικείωσον, τῷ Σωτῆρι Χριστῷ καὶ Θεῷ ἡμῶν», γ´ στιχηρό ιδιόμελο των Αίνων, ήχος πλ. δ´.

 

Β. Η αναφορά στη σταθερότητα εν τω Εορτολογίω της σημερινής Κυριακής, συνδέεται, πλην της επανάληψης πολλών υμνολογικών στοιχείων από την εορτή της Υψώσεως, και με τα σταθερά Αναγνώσματα. Με μία πιο προσεκτική μελέτη του λειτουργικού υλικού της περιόδου, μπορώ να πω με μία σχετικά ασφαλή εκτίμηση ότι, ενώ στην εορτή της Υψώσεως η σύνδεση παραπέμπει με το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα στη Μεγάλη Παρασκευή (αλλά με ενσωμάτωση και των προτυπώσεων της Θεοτόκου, λόγω και του προηγηθέντος Γενεθλίου της), τα Προεόρτια και η Κυριακή μετά την Ύψωση αποτελεί πηγή, ή σημείο υπομνήσεως, ή συσχετισμού της εορτής με την τρίτη Κυριακή των Νηστειών, δηλαδή, την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, με την ανάγνωση του αυτού Ευαγγελικού Αναγνώσματος.

 

Γ. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα είναι το ΚΑ´ εκ των Επιστολών της Κυριακής, το οποίο θα το ξανασυναντήσουμε. Κατά περιεχόμενο εν πολλοίς συμπίπτει με το Αποστολικό Ανάγνωσμα της Γ´ Κυριακής του Ματθαίου (17 Ιουνίου 2018, Ρωμ ε´, 1-10), αν και οι αποδέκτες στο σημερινό Ανάγνωσμα είναι οι χριστιανοί της Γαλατίας, όπως και την προηγούμενη Κυριακή, οι οποίοι μετέφεραν την ένταση και αντίθεση του θρησκευτικού και κοινωνικού τους υποβάθρου στο κοινό της Εκκλησίας, με μία, μάλλον, υπεροπτική συμπεριφορά των εξ Ιουδαίων χριστιανών ότι οι χριστιανοί όφειλαν να τηρούν και τις τυπικές διατάξεις του Νόμου. Στην προβολή του αντιθετικού σχήματος Νόμος-πίστη στο Χριστό ο Απόστολος Παύλος προβάλλει το Σταυρό του Χριστού ως την πιστοποίηση και βεβαιότητα της σωτηρίας, την οποία ο άνθρωπος δεν αξίζει, αλλά παρέχεται δωρεάν σε όλα τα έθνη, εξ αγάπης Θεού. Πρέπει να επισημάνουμε ότι η δικαίωση και η δικαιοσύνη δεν έχουν τη σημερινή σημασία των όρων της Νομικής επιστήμης, αλλά αποτελούν όρους ένταξης στο λαό του Ισραήλ και συμμόρφωσης στις εντολές του Θεού Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ. Ο Απόστολος Παύλος, ζώντας το Ζώντα Θεό παλαιού και νέου Ισραήλ, αίρει την αντίθεση, λέγοντας ότι «ἐγὼ γὰρ διὰ νόμου νόμῳ ἀπέθανον, ἵνα Θεῷ ζήσω», εν τω ανακεφαλαιώσαντι τη Θεία Οικονομία Χριστώ, του δι᾽ ημάς Σταυρωθέντος, ήτοι για όλο το ανθρώπινο γένος.

 

Δ. Στην ίδια γραμμή, ότι το Μυστήριο της Θείας Οικονομίας με κορυφαίο γεγονός τον προχειρισμό του θανάτου στο Σταυρό και τον παρεχόμενο ανακαινισμό όλου του ανθρώπινου γένους, αλλά κατά τη δεκτικότητα εκάστου αποδοχή της παρεχόμενης χάριτος του Αναστάντος Χριστού, μας παρέχει το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα. Πρόκειται για την αποδοχή και ομολογία της θεότητος του Χριστού, που περνάει από τη Σταύρωση και την κατάλυση του θανάτου, του αποστατικού πνεύματος. Ο χριστιανός καλείται να υπερβεί τον εαυτό του και την αυτοθέωσή του, την αυτάρκειά του, να υπερβεί την οίησή του και να πορευθεί γευόμενος τη δόξα του Αναστάντος. Η βεβαίωση του Χριστού είναι ότι η βασιλεία του Θεού είναι μία παρούσα πραγματικότητα, κι οι άγιοι γεύονται από τούτη τη ζωή τη δόξα του Υιού του ανθρώπου, που είναι και Υιός του Πατρός, γιατί η περικοπή κλείνει με το «δυνάμει», που σημαίνει κάτι το πραγματικό, το χειροπιαστό κι όχι μια αόριστη εσχατολογία, αποκομμένη από τη ζωή των Αγίων, από την ιστορία και βυθισμένη στα προσωπικά βιώματα της αποστασίας εκάστου. Όλα εδώ και τώρα, χωρίς σταμάτημα στους αιώνες των αιώνων, ένα διαρκές προχώρημα μετά πάντων των Αγίων απ᾽ αρχής. Η πρόσκληση, για να άρει ο χριστιανός το σταυρό του, δεν έχει πρωταρχικά τη σημασία να άρει τα βάσανά του και να έχει υπομονή, γιατί τότε ο Χριστός θα έμοιαζε με ένα Θεό που ζητάει να αυτομαστιγωθούν οι άνθρωποι. Κάτι τέτοιο δεν συνάδει κατ᾽ ουδένα τρόπο με το μυστήριο της θείας φιλανθρωπίας, στο Θεό που δημιουργεί, συντηρεί και ανακαινίζει τον άνθρωπο και τα σύμπαντα. Ο Χριστός ανακαλεί τον άνθρωπο στην αρχαία δόξα, να κάνει, δηλαδή, ο καθένας μας εν τω προσώπω του Χριστού, αυτό που δεν έκανε ο Αδάμ στον παράδεισο. Κατά τούτο όποιο άλλο βίωμα και αόριστη εσχατολογία συνιστούν παραφθορά της καθολικότητας της Εκκλησίας ως ανακεφαλαίωσης της δημιουργίας.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Γαλ. β´, 16-20: «16 εἰδότες δὲ ὅτι οὐ δικαιοῦται ἄνθρωπος ἐξ ἔργων νόμου ἐὰν μὴ διὰ πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡμεῖς εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν ἐπιστεύσαμεν, ἵνα δικαιωθῶμεν ἐκ πίστεως Χριστοῦ καὶ οὐκ ἐξ ἔργων νόμου, διότι οὐ δικαιωθήσεται ἐξ ἔργων νόμου πᾶσα σάρξ. 17 Εἰ δὲ ζητοῦντες δικαιωθῆναι ἐν Χριστῷ εὑρέθημεν καὶ αὐτοὶ ἁμαρτωλοί, ἆρα Χριστὸς ἁμαρτίας διάκονος; μὴ γένοιτο. 18 εἰ γὰρ ἃ κατέλυσα ταῦτα πάλιν οἰκοδομῶ, παραβάτην ἐμαυτὸν συνίστημι. 19 ἐγὼ γὰρ διὰ νόμου νόμῳ ἀπέθανον, ἵνα Θεῷ ζήσω. 20 Χριστῷ συνεσταύρωμαι· ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός· ὃ δὲ νῦν ζῶ ἐν σαρκί, ἐν πίστει ζῶ τῇ τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός με καὶ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ ἐμοῦ. 21 Οὐκ ἀθετῶ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ· εἰ γὰρ διὰ νόμου δικαιοσύνη, ἄρα Χριστὸς δωρεὰν ἀπέθανεν».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: (το αυτό με Γ´ ΚΥΡΙΑΚΗ ΝΗΣΤΕΙΩΝ): Μάρκ. η´, 34- θ´, 1:«34 Καὶ προσκαλεσάμενος τὸν ὄχλον σὺν τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ εἶπεν αὐτοῖς· Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι. 35 ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ' ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν. 36 τί γὰρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐὰν κερδήσῃ τὸν κόσμον ὅλον, καὶ ζημιωθῇ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; 37 ἢ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ; 38 ὃς γὰρ ἐὰν ἐπαισχυνθῇ με καὶ τοὺς ἐμοὺς λόγους ἐν τῇ γενεᾷ ταύτῃ τῇ μοιχαλίδι καὶ ἁμαρτωλῷ, καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐπαισχυνθήσεται αὐτὸν ὅταν ἔλθῃ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ μετὰ τῶν ἀγγέλων τῶν ἁγίων.- 1 Καὶ ἔλεγεν αὐτοῖς· Ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι εἰσί τινες ὧδε τῶν ἑστηκότων, οἵτινες οὐ μὴ γεύσωνται θανάτου ἕως ἂν ἴδωσι τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἐληλυθυῖαν ἐν δυνάμει».