ΚΥΡΙΑΚΗ Δ´ ΛΟΥΚΑ: ΤΩΝ ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΝ ΝΙΚΑΙΑ Ζ΄ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

ΚΥΡΙΑΚΗ Δ´ ΛΟΥΚΑ, 15 Οκτωβρίου 2023, Τῶν Θεοφόρων Πατέρων τῆς ἐν Νικαίᾳ Ζ´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787), (Αριθμ. 47Β)

Α. 1. Την Κυριακή μεταξύ 11-17 Οκτωβρίου η Εκκλησία εορτάζει τη μνήμη τῶν Αγίων Πατέρων της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου, που συνεκλήθη από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΣΤ´ και τη μητέρα του Ειρήνη, την Αθηναία, στον Ιερό Ναό της Αγίας Σοφίας στη Νίκαια της Βιθυνίας το 787, και ο οποίος, μετά το 1922, το 2012 μετατράπηκε σε τζαμί. Βρισκόμαστε ακόμη στην εποχή της Εκκλησίας των πέντε Πατριαρχείων με τον Πάπα Ρώμης Αδριανό, Ταράσιο Κωνσταντινουπόλεως, που είναι αδελφός του πατρός του Αγίου Φωτίου, Πολιτιανό Αλεξανδρείας, Θεοδώρητο Αντιοχείας και Ηλία Ιεροσολύμων. Αυτή είναι η πρώτη φάση λήξης της εικονομαχίας, εναντίον της προσπάθειας που έγινε, κυρίως από την αυτοκρατορική εξουσία και από τους μονοφυσιτικούς και ανεικονικούς κύκλους, να καταργήσουν τη λειτουργική χρήση των αγίων εικόνων, καταργώντας εμμέσως την ερμηνεία της πίστεως κατά τις συνοδικές ερμηνευτικές προτάσεις των Οικουμενικών Συνόδων Γ´- ΣΤ´ και ουσιαστικώς το Σύμβολο της Πίστεως.  Η δεύτερη φάση της εικονομαχίας λήγει με την αναστήλωση των αγίων εικόνων με υποστηρίκτρια την αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 842, επί Πατριάρχου Αγίου Μεθοδίου, ένα γεγονός που εορτάζουμε κατά την Α´ Κυριακή των Νηστειών (Μεγάλη Τεσσαρακοστή), η οποία ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας ως προχειρισμός του Πάσχα.

2. Η σημερινή εορτή των 367 Αγίων Πατέρων της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου βρίσκεται σε μία συνέχεια με την εορτή των Αγίων 318 Θεοφόρων Πατέρων της Α´ Οικουμενικής Συνόδου του 325, πάλι στη Νίκαια, που εορτάζεται την Ζ´ Κυριακή μετά το Πάσχα, ή την Κυριακή μεταξύ της Αναλήψεως και της Πεντηκοστής, αλλά πολύ περισσότερο συνάπτεται με την εορτή των Αγίων 630 Θεοφόρων Πατέρων της Δ´ Οικουμενικής Συνόδου του 451 στη Χαλκηδόνα, τρεις μήνες πριν, σε μία από τις Κυριακές Ματθαίου.  Έχω σημειώσει «ότι σχεδόν όλος ο μήνας Ιούλιος είναι γεμάτος με τις μνήμες Αγίων Μεγαλομαρτύρων, ανδρών και γυναικών, που μαρτύρησαν ομολογώντας την πίστη στο Χριστό, κυρίως κατά την πρώτη χριστιανική περίοδο, όταν ακόμη η Εκκλησία δεν ήταν αναγνωρισμένη ως δημόσια θρησκευτική οντότητα, ενώ οι χριστιανοί, λόγω του κηρύγματος της ισότητας όλων των ανθρώπων, εθεωρούντο ως ανατρεπτικός- επαναστατικός κίνδυνος για την κοινωνική τάξη και ασφάλεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία είχε μία εκπληκτική δημόσια οργάνωση». Πάνω στα τίμια λείψανα των Αγίων Μαρτύρων η Εκκλησία καθιέρωσε τους ιερούς ναούς της. Άγια λείψανα και άγιες εικόνες είναι δομικά στοιχεία της εκκλησιαστικής παραδόσεως, έτσι που με τον έβδομο κανόνα της η Ζ´ Οικουμενική Σύνοδος ερμηνεύει σε μία συνέχεια με τη λειτουργική χρήση των αγίων εικόνων την καθιέρωση των σεπτών ναών με λείψανα: «Ὅσοι οὖν σεπτοὶ ναοὶ καθιερώθησαν ἐκτὸς ἁγίων λειψάνων μαρτύρων, ὁρίζομεν ἐν αὐτοῖς κατάθεσιν γίνεσθαι λειψάνων μετὰ τῆς συνήθους εὐχῆς. Ὁ δὲ ἄνευ ἁγίων λειψάνων καθιερῶν ναόν, καθαιρείσθω, ὡς παραβεβηκὼς τὰς ἐκκλησιαστικὰς παραδόσεις».

3. Οι εορτές των Αγίων Πατέρων της Χαλκηδόνος και της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου δομούνται λειτουργικά με κοινό αγιογραφικό και υμνολογικό υλικό. Δοξαστικά, Απόστιχα, Στιχηρά, Απολυτίκιο, Κάθισμα, Προφητικά Αναγνώσματα του Εσπερινού και Αποστολικό Ανάγνωσμα συμπίπτουν. Εξάλλου, στο πρώτο Στιχηρό των Αγίων Πατέρων στον Εσπερινό της σημερινής εορτής λέγεται ότι ο Πατριάρχης Γερμανός ο Νέος (1222-1240) συγκρότησε τον κανόνα της Ακολουθίας των Αγίων Πατέρων της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου ως σύνοψη της πίστης των Ορθοδόξων σύμφωνα με τις επτά Οικουμενικές Συνόδους, και, μάλιστα, κατά τη δύσκολη περίοδο της Λατινοκρατίας,: «Τὰς ἑπτὰ Συνόδους τὰς τῶν Πατέρων, κατὰ διαφόρους καιροὺς συστάσας, εἰς ἕνα συνήθροισεν ἑνὶ Κανόνι τῷ δέ, μάλα καλῶς ὁ Πατριάρχης, ὁ Γερμανὸς ὁ νέος, γράφων ὁμοῦ τε καὶ κρατύνων, τὰ δόγματα τὰ τούτων, ὃς καὶ πρέσβεας αὐτοὺς ἀγρύπνους, τῆς σωτηρίας τῷ Κυρίῳ προβάλλεται, καὶ τοῦ ποιμνίου συμποίμενας».

4. Ο Όρος της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου αποτελεί μία επιβεβαίωση της ενότητος των θεοφανικών γεγονότων Παλαιάς και Καινής Διαθήκης ως γνώση που χαρίζει το Άγιο Πνεύμα στην Εκκλησία, κατά το Σύμβολο της Πίστεως και τους Όρους των Οικουμενικών Συνόδων Γ´- ΣΤ´, «πρὸς πίστωσιν τῆς ἀληθινῆς καὶ οὐ κατὰ φαντασίαν τοῦ θεοῦ Λόγου ἐνανθρωπήσεως». Έτσι, η λειτουργική χρήση των εικόνων παραπέμπουν στα εικονιζόμενα πρόσωπα, όπως ο Σταυρός είναι τύπος, σημείο, σημάδι, που παραπέμπει στο Σταυρωθέντα, τον Κύριο της Δόξης, το δρώντα το Μυστήριο της Θείας υπέρ ημών Οικονομίας, όπως ομολογείται σύμφωνα από όλους τους Αγίους της Εκκλησίας, Προφήτες, Απόστολους και Συνοδικούς Πατέρες. Κατά ταύτα, ο α´ κανόνας της Συνόδου αποτελεί μάθημα ερμηνείας και εφαρμογής της Πατερικής Παραδόσεως, ενώ ο β´ κανόνας συνιστά την προϋπόθεση και το τεκμήριο ευθύνης της συνέχειας της συνοδικής πράξεως και παραδόσεως, καθώς προσδιορίζει με ένα τρόπο άκρως αυστηρό τα κριτήρια της ιερατικής, έτι δε πλέον και της μητροπολιτικής αξίας, για να μην αυτοσχεδιάζουν ανοήτως οι ποιμένες περί τη νουθεσία των χριστιανών και τη συνοδική συνέχεια: «Ὅθεν ὁρίζομεν, πάντα τὸν προάγεσθαι μέλλοντα εἰς τὸν τῆς ἐπισκοπῆς βαθμόν, πάντως τὸν Ψαλτῆρα γινώσκειν, ἵνα, ὡς ἐκ τούτου, καὶ πάντα τὸν κατ' αὐτὸν κλῆρον οὕτω νουθετῇ μυεῖσθαι. Ἀνακρίνεσθαι δὲ ἀσφαλῶς ὑπὸ τοῦ μητροπολίτου, εἰ προθύμως ἔχει ἀναγινώσκειν ἐρευνητικῶς, καὶ οὐ παροδευτικῶς, τούς τε ἱεροὺς κανόνας, καὶ τὸ ἅγιον Εὐαγγέλιον, τήν τε τοῦ θείου Ἀποστόλου βίβλον, καὶ πᾶσαν τὴν θείαν Γραφήν· καὶ κατὰ τὰ θεῖα ἐντάλματα ἀναστρέφεσθαι, καὶ διδάσκειν τὸν κατ' αὐτὸν λαόν. Οὐσία γὰρ τῆς καθ’ ἡμᾶς ἱεραρχίας ἐστὶ τὰ θεοπαράδοτα λόγια, ἤγουν ἡ τῶν θείων Γραφῶν ἀληθινὴ ἐπιστήμη, καθὼς ὁ μέγας ἀπεφήνατο Διονύσιος. Εἰ δὲ ἀμφισβητοίη, καὶ μὴ ἀσμενίζοι οὕτω ποιεῖν τε καὶ διδάσκειν, μὴ χειροτονείσθω. Ἔφη γὰρ προφητικῶς ὁ Θεός· Σὺ ἐπίγνωσιν ἀπώσω, κἀγὼ ἀπώσομαί σε τοῦ μὴ ἱερατεύειν μοι».

5. Γι᾽ αυτό στην Πατριαρχική Σχολή, ήδη από το 12 αι., υπήρχαν τρεις διδάσκαλοι, του Ευαγγελίου, του Αποστόλου και του Ψαλτήρος, ενώ σήμερα περί άλλα τυρβάζονται ιερείς και θεολόγοι, αποδομούντες με αυτοσχεδιασμούς την εκκλησιαστική συνέχεια με μία οίηση μεγαλύτερη και του Αρείου.

6. Η συνεχής αναφορά από την υμνολογία της εορτής και του Κανόνα των Αγίων Πατέρων, ποίημα του Θεοφάνους του Γραπτού, στις διατυπώσεις και τη συνοδική ερμηνεία του Συμβόλου της πίστεως, μαζί με τις προφητικές εξαγγελίες, έχουν ως κέντρο τόσο την ομολογία του Τριαδικού Θεού όσο και το μυστήριο της εκουσίας ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου, την υπέρ ημών οικονομία υπό το δογματικό ορισμό της Παναγίας ως Θεοτόκου. Υπ᾽ αυτήν την οπτική η ορολογία που επεξηγεί το άρθρο του Συμβόλου του Πίστεως «σαρκωθέντα ... καὶ ἐνανθρωπήσαντα» και η συναφής ορολογία σὰρξ και σῶμα και σωματούμενος, αναφέρονται στο μυστήριο της ενανθρωπήσεως ότι, δηλαδή, ο Λόγος δημιούργησε εξ άκρας συλλήψεως, ἀσυνδυάστως, κατά το σημερινό Κανόνα, την ιδία αυτού ανθρώπινη φύση και γι᾽ αυτό εικονίζεται αγκαλοφορούμενος. Στο Θεοτοκίο της πρώτης Ωδής λέγεται: «Ὡς οἱ Πατέρες εὐσεβῶς ἐδίδαξαν, ὁμολογοῦμεν πιστῶς, Παρθενικὴν μήτραν, ἀνωδίνως τέξασαν, μετὰ σαρκὸς τὸν ἄσαρκον, προσκυνοῦμέν τε τούτου, στηλογραφοῦντες τὴν μόρφωσιν, καὶ τιμητικῶς ἀσπαζόμεθα», και γι᾽ αυτό η μεν προσκύνηση είναι «σχετική», δεν υποκαθιστά τον ενανθρωπήσαντα, όπως στον ειδωλικό κόσμο, είναι, δηλαδή, υπόμνηση της γενομένης χάριτος, και η αναστήλωση, ιδίως της εικόνας του Χαλκίτη Χριστού πάνω από την κεντρική πύλη του Παλατίου, δήλωνε ότι το παλάτιο και όλη η αυτοκρατορία ετίθεντο υπό το έλεός του και της Θεομήτορος. Εξάλλου, η παρουσία της Θεοτόκου ως η απόλυτη βεβαίωση ότι ο Λόγος ενηνθρώπησε πραγματικά, παρήγαγε, ιδίως με τους Κανόνες όχι μόνο μία δοξολογική θεολογική ερμηνεία αλλά την τιμητική προσκύνηση με παραγωγή εικόνων, μοναστηριών, κοπή νομισμάτων, όπου ακόμη και η στέψη των αυτοκρατόρων απεικονίζεται να γίνεται από τη Θεοτόκο.

Β. 1. To σημερινό Aποστολικό Ανάγνωσμα αποτελεί το τέλος της Προς Τίτον Επιστολής του Αποστόλου Παύλου. Πρόκειται, πραγματικώς, για τον Επίλογο, του οποίου ο νοηματικός πυρήνας του είναι η έκφραση της αρχής της περικοπής «Πιστός ὁ λόγος». Η Προς Τίτον είναι μία σύντομη προσωπική επιστολή τριών παραγράφων, όπου ο Απόστολος Παύλος επισημαίνει στον Τίτο να προσέξει τους ανθρώπους που η σκέψη τους είναι στο κέρδος, δηλαδή στο χρήμα και την καταδυναστευτική εξουσία που πηγάζει από αυτό: στ. 11 «αἰσχροῦ κέρδους χάριν» (κεφ. α´, 11) και στις παραχρήσεις του βίου, έχοντας κατά νουν ότι «11 Ἐπεφάνη γὰρ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἡ σωτήριος πᾶσιν ἀνθρώποις, 12 παιδεύουσα ἡμᾶς ἵνα ἀρνησάμενοι τὴν ἀσέβειαν καὶ τὰς κοσμικὰς ἐπιθυμίας σωφρόνως καὶ δικαίως καὶ εὐσεβῶς ζήσωμεν ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, 13 προσδεχόμενοι τὴν μακαρίαν ἐλπίδα καὶ ἐπιφάνειαν τῆς δόξης τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ» (κεφ. β´, 11-13).

2. Υπενθυμίζει ότι προ της κλήσεώς του από το Χριστό ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος χωρίς ελπίδα, και η μεταστροφή του δεν προέρχεται από το ότι τώρα έγινε ένας καλός και δίκαιος (δηλ. τηρεί το Νόμο) αλλά οφείλεται στο έλεος του Χριστού και την ένταξή του στην Εκκλησία. Να πώς το λέει αυτολεξεί ο Απόστολος: «3 Ἦμεν γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειθεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν κακίᾳ καὶ φθόνῳ διάγοντες, στυγητοί, μισοῦντες ἀλλήλους· 4 ὅτε δὲ ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ, 5 οὐκ ἐξ ἔργων τῶν ἐν δικαιοσύνῃ ὧν ἐποιήσαμεν ἡμεῖς, ἀλλὰ κατὰ τὸν αὐτοῦ ἔλεον ἔσωσεν ἡμᾶς διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας καὶ ἀνακαινώσεως Πνεύματος ἁγίου, 6 οὗ ἐξέχεεν ἐφ' ἡμᾶς πλουσίως διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν, 7 ἵνα δικαιωθέντες τῇ ἐκείνου χάριτι κληρονόμοι γενώμεθα κατ' ἐλπίδα ζωῆς αἰωνίου» (κεφ. γ´, 3-7). Ακολουθεί, λοιπόν, ο στίχος «8 Πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι». Ουσιαστικά ο Απόστολος Παύλος υπενθυμίζει στον Τίτο ότι η διακονία του έχει να κάνει με τις συνέπειες της πίστης στο Χριστό, όχι ως έργο και ζωή που τη δικαιούμαστε, γιατί τηρούμε κάποιες εντολές, αλλά γιατί είμαστε ηλεημένοι, όχι εξουσιαστικά, αλλά ως αποδέκτες της χάριτος, η οποία αφορά σ᾽ όλο τον κόσμο. Γι᾽ αυτό στον Κανόνα της εορτής τονίζεται και ξανατονίζεται ότι ο πλούτος της Εκκλησίας και της θεογνωσίας είναι τα επτά χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, ούτε ιδέες, ούτε θεωρίες, ούτε αξίες, δηλαδή όλα αυτά τα ωραία λογάκια, που εκφέρονται, για να ξεγελούν τους ανθρώπους... Όλα αυτά που μας πλασσάρονται και για πολύ σύγχρονα, ένα ομοίωμα της πολιτικής ατζέντας των σύγχρονων και αυριανών κοσμοκρατόρων της καταδυνάστευσης των ανθρώπων με θρησκευτικό, ουσιαστικώς, ειδωλικό περιεχόμενο, όπου η θεογνωσία αντικαθίσταται άνευ αιδούς με την ανθρωπογνωσία του εθνικού κόσμου. Πολύ παλαιά ιστορία για την Εκκλησία, ακόμη και για τον Ισραήλ των αποκαλυπτικών χρόνων!

Γ. 1. Η σημερινή Ευαγγελική περικοπή της παραβολής του σπορέως, όπως συνηθίζεται να λέγεται, έρχεται ως επιστέγασμα των ήδη λεχθέντων. Ο Χριστός, μετά την ανάσταση του υιού της χήρας της Ναΐν, έχει συνάντηση με δύο από τους μαθητές του Ιωάννη, οι οποίοι τον ρωτούν: «σὺ εἶ ὁ ἐρχόμενος ἢ ἕτερον προσδοκῶμεν;» (Λουκ. ζ´, 20), απαντώντας τους να πουν στον Ιωάννη για τις θεοσημίες που ενεργεί. Ο Χριστός, λοιπόν, ομιλεί για τον Ιωάννη, όταν αναχώρησαν οι δύο, λαός και τελώνες βαπτίζονται από τον Ιωάννη, όχι οι Φαρισαίοι. Ακολουθεί η φιλοξενία του σε σπίτι Φαρισαίου, η προσέλευση της μετανοηθείσας αμαρτωλής, η συγχώρεσή της, η αμφισβήτηση από τους συνανακειμένους «τίς οὗτός ἐστιν ὃς καὶ ἁμαρτίας ἀφίησιν;», ο έπαινος της πίστεως της γυναικός: «Ἡ πίστις σου σέσωκέ σε· πορεύου εἰς εἰρήνην» (Λουκ. ζ´, 50), και στην αρχή του η´ κεφαλαίου δίδεται η πληροφορία από το Λουκά ότι ο Χριστός περνούσε από πόλεις και μεγαλοχώρια «1... κηρύσσων καὶ εὐαγγελιζόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, καὶ οἱ δώδεκα σὺν αὐτῷ», ενώ διενεργούσε θεοσημίες στο λαό, που κάθε φορά γινόταν και περισσότερος. Και, καθώς έβλεπε να πληθαίνει ο κόσμος, περιμένοντας, μάλλον, κι άλλα θαύματα, είπε την παραβολή του σπορέως σε ένα ακροατήριο που γνώριζε από σπορά ενός χωραφιού και από τις τυχόν απώλειες του σπόρου, φανερώνοντάς τους με παραβολικό τρόπο, με ένα παράδειγμα πολύ χειροπιαστό, παρμένο από την αγροτική ζωή των ανθρώπων, ότι είναι ο μεγάλος σπορέας, ότι είναι ο ερχόμενος του Ισραήλ, όπως είχε απαντήσει παραπάνω στους δύο μαθητές του Ιωάννη.

2. Ο Χριστός, όπως πριν από αυτόν οι Προφήτες κατά την καταγραφή των θεοφανικών γεγονότων, χρησιμοποιεί τον παραστατικό, παραβολικό λόγο, μία γλώσσα παραδειγματική, με εικόνες και σύμβολα παρμένα από τη φυσική πραγματικότητα, όπως π.χ. το αμπέλι, το χωράφι, ο σπόρος, η πέτρα, το δίχτυ, το φως, γι᾽ αυτό στην πατερική ερμηνευτική λέγονται φυσικά σύμβολα, που παραπέμπουν σε γεγονότα και πρόσωπα, σε «γενόμενα» κι όχι σε διανοητικά σχήματα και τεχνάσματα της φαντασίας, που κατασκευάζονται από τη διάνοια και τη φαντασία του ανθρώπου και δεν αντιστοιχούν σε κάποια χειροπιαστή πραγματικότητα, είναι διανοήματα και υποθέσεις που γίνονται κι απογίνονται. Χρησιμοποιεί, λοιπόν, εδώ την παραβολή του σπορέως, για να προβληματίσει τον όχλο, ο οποίος τον ακολουθεί και περιμένει θαύματα, ότι είναι ο Θεός, που καθαιρεί τις αντίθεες δυνάμεις, καλώντας τους σε καρποφορία, στη βασιλεία του Θεού, η οποία απαιτεί, όμως, υπομονή, σαν το σπόρο που σπέρνεται, και το φύτρωμά του απαιτεί από το γεωργό υπομονή, για να φυτρώσει και να καρποφορήσει, τους καλεί σε μετάνοια και πίστη καρποφορίας.

3. Ο Χριστός, λοιπόν, είτε ενεργεί θεοσημίες, είτε ομιλεί με παραβολές, ετοιμάζει τον ὄχλο, δηλαδή, όλο τον κόσμο κι όχι μόνο τους εισερχόμενους στη Συναγωγή, να πιστεύσουν ότι ήγγικε η βασιλεία του Θεού, ότι είναι ο ερχόμενος των προφητικών οράσεων, καθώς κάνει, επίσης, η Εκκλησία σήμερα παιδαγωγώντας μας προς την εορτή της Ενανθρωπήσεως, κατά την ερμηνευτική συνέχεια των Αγίων Πατέρων των επτά Οικουμενικών Συνόδων και των Κανόνων τους.

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Τίτ. γ´, 8-15: «8 Πιστὸς ὁ λόγος· καὶ περὶ τούτων βούλομαί σε διαβεβαιοῦσθαι, ἵνα φροντίζωσι καλῶν ἔργων προΐστασθαι οἱ πεπιστευκότες τῷ Θεῷ. ταῦτά ἐστι τὰ καλὰ καὶ ὠφέλιμα τοῖς ἀνθρώποις· 9 μωρὰς δὲ ζητήσεις καὶ γενεαλογίας καὶ ἔρεις καὶ μάχας νομικὰς περιίστασο· εἰσὶ γὰρ ἀνωφελεῖς καὶ μάταιοι. 10 αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, 11 εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει ὢν αὐτοκατάκριτος. 12 Ὅταν πέμψω Ἀρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν· ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι. 13 Ζηνᾶν τὸν νομικὸν καὶ Ἀπολλὼ σπουδαίως πρόπεμψον, ἵνα μηδὲν αὐτοῖς λείπῃ. 14 μανθανέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι καλῶν ἔργων προΐστασθαι εἰς τὰς ἀναγκαίας χρείας, ἵνα μὴ ὦσιν ἄκαρποι. 15 Ἀσπάζονταί σε οἱ μετ᾽ ἐμοῦ πάντες. ἄσπασαι τοὺς φιλοῦντας ἡμᾶς ἐν πίστει. Ἡ χάρις μετὰ πάντων ὑμῶν· ἀμήν».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. η´, 5-15: «5 Ἐξῆλθεν ὁ σπείρων τοῦ σπεῖραι τὸν σπόρον αὐτοῦ. καὶ ἐν τῷ σπείρειν αὐτὸν ὃ μὲν ἔπεσε παρὰ τὴν ὁδόν, καὶ κατεπατήθη, καὶ τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ κατέφαγεν αὐτό· 6 καὶ ἕτερον ἔπεσεν ἐπὶ τὴν πέτραν, καὶ φυὲν ἐξηράνθη διὰ τὸ μὴ ἔχειν ἰκμάδα· 7 καὶ ἕτερον ἔπεσεν ἐν μέσῳ τῶν ἀκανθῶν, καὶ συμφυεῖσαι αἱ ἄκανθαι ἀπέπνιξαν αὐτό. 8 καὶ ἕτερον ἔπεσεν εἰς τὴν γῆν τὴν ἀγαθήν, καὶ φυὲν ἐποίησε καρπὸν ἑκατονταπλασίονα. ταῦτα λέγων ἐφώνει· Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω. 9 Ἐπηρώτων δὲ αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες· Τίς εἴη ἡ παραβολή αὕτη;. 10 ὁ δὲ εἶπεν· Ὑμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, τοῖς δὲ λοιποῖς ἐν παραβολαῖς, ἵνα βλέποντες μὴ βλέπωσι καὶ ἀκούοντες μὴ συνιῶσιν. 11 Ἔστι δὲ αὕτη ἡ παραβολή· ὁ σπόρος ἐστὶν ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ· 12 οἱ δὲ παρὰ τὴν ὁδόν εἰσιν οἱ ἀκούσαντες, εἶτα ἔρχεται ὁ διάβολος καὶ αἴρει τὸν λόγον ἀπὸ τῆς καρδίας αὐτῶν, ἵνα μὴ πιστεύσαντες σωθῶσιν. 13 οἱ δὲ ἐπὶ τῆς πέτρας οἳ ὅταν ἀκούσωσι, μετὰ χαρᾶς δέχονται τὸν λόγον, καὶ οὗτοι ῥίζαν οὐκ ἔχουσιν, οἳ πρὸς καιρὸν πιστεύουσι καὶ ἐν καιρῷ πειρασμοῦ ἀφίστανται. 14 τὸ δὲ εἰς τὰς ἀκάνθας πεσόν, οὗτοί εἰσιν οἱ ἀκούσαντες, καὶ ὑπὸ μεριμνῶν καὶ πλούτου καὶ ἡδονῶν τοῦ βίου πορευόμενοι συμπνίγονται καὶ οὐ τελεσφοροῦσι. 15 τὸ δὲ ἐν τῇ καλῇ γῇ, οὗτοί εἰσιν οἵτινες ἐν καρδίᾳ καλῇ καὶ ἀγαθῇ ἀκούσαντες τὸν λόγον κατέχουσι καὶ καρποφοροῦσιν ἐν ὑπομονῇ».