ΚΥΡΙΑΚΗ Θ´ ΛΟΥΚΑ: Μνήμη τοῦ Ἁγίου Προφήτου Ἀβδιού. Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Βαρλαάμ

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ.

 

ΚΥΡΙΑΚΗ Θ´ ΛΟΥΚΑ, 19 Νοεμβρίου 2023, Μνήμη τοῦ Ἁγίου Προφήτου Ἀβδιού. Μνήμη τοῦ Ἁγίου Μάρτυρος Βαρλαάμ. (Αριθμ. 52Α)

 

Α. Την 19η Νοεμβρίου η Εκκλησία εορτάζει τη μνήμη του Προφήτη Αβδιού και του Μάρτυρος Βαρλαάμ. Κατά το Συναξάριον, περιέχον ὅλου τοῦ ἐνιαυτοῦ τῶν ἁγίων μαρτύρων καὶ τῶν ὁσίων ἐν συντόμῳ τὰ ὑπομνήματα, έργο στο οποίο καταγράφεται η λειτουργική πράξη της Κωνσταντινούπολης, ο Προφήτης Αβδιού, με το όνομά του να σημαίνει δούλος Κυρίου, ή εξομολογούμενος, κατήγετο από τη Συχέμ, μία πόλη που συνδέεται και με τους Πατριάρχες του Ισραήλ Αβραάμ και Ιακώβ, και υπήρξε ακόλουθος του Προφήτη Ηλία. Ο Μάρτυρας Βαρλαάμ μαρτύρησε με φρικτό τρόπο στο διωγμό του 304 στην Αντιόχεια, και τη μνήμη του διασώζουν οι Καππαδόκες Άγιοι Βασίλειος και Χρυσόστομος. Την ίδια μέρα η Εκκλησία ποιεί τη μνεία και μιάς σειράς άλλων Μαρτύρων της περιόδου των διωγμών, αλλά οι Κανόνες είναι αφιερωμένοι στη μνήμη Αβδιού και Βαρλαάμ, ποιήματα του Αγίου Θεοφάνους του Γραπτού, και μάλιστα της πιο ώριμης θεολογικής περιόδου του, με διατυπώσεις πλημμυρισμένες από το φως της εικονόφιλης ερμηνευτικής του, κατά την οποία ο Προφήτης Αβδιού προχειρίζεται υπό του Σωτήρος Θεού ως «θεόληπτος», προαγορεύων «τὰ ἐσόμενα», ή «Λαμπόμενος τῷ θείῳ φωτί, καὶ οὐρανίῳ προηγόρευσας, τὴν ἐσομένην τοῖς ἔθνεσι, σωτηρίαν Παναοίδιμε», κατά το τέταρτο τροπάριο της γ´ Ωδής. Αυτή η τελευταία διατύπωση ίσως απηχεί την κατακλείδα του Υπομνήματος του Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας για την ερμηνεία της Προφητείας του Προφήτη Αβδιού, που είναι όλη κι όλη εικοσιένα στίχοι σε ένα μόνο κεφάλαιο, όπου, μολονότι υπάρχει η ακραία ένταση μεταξύ Ιουδαίας και Ιδουμαίας, τελικά η όποια εξουσία και βασιλεία αποδίδεται στον ίδιο το Θεό, τον Παντοκράτορα, τον ένα όλων των εθνών, επί τη βάσει του τελευταίου στίχου: «καὶ ἔσται τῷ Κυρίῳ ἡ βασιλεία», οπότε αίρεται και όποια ιδιοποίηση ή του Θεού, ή της δημιουργίας του.

 

Β. 1. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα προέρχεται από την Επιστολή Προς Εφεσίους. Μας είναι γνωστή η Έφεσος από τις περιοδείες του Αποστόλου Παύλου και την παρουσία του Ευαγγελιστού Ιωάννου. Είναι, εξάλλου, μία από τις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως του Ευαγγελιστή Ιωάννου. Σήμερα υπάρχουν μόνο ερείπια του Ι. Ναού του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, όπου είχε συνέλθει και η Γ´ Οικουμενική Σύνοδος το 431, και κάθε χρόνο τελείται εκεί υπαίθρια Θ. Λειτουργία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Είναι μία ιδιαίτερης σημασίας επιστολή, γιατί δεν κατονομάζεται κάποιος αποδέκτης, αλλά μας εισάγει στο οικουμενικό κλίμα της απ᾽ αιώνος Αποκαλύψεως του Θεού και από κτίσεως κόσμου στους Προφήτες και τους Αποστόλους σε μία συνέχεια θεοφανικών γεγονότων, ιδίως με το τρίτο κεφάλαιο, που μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ο εκκλησιασμός των πάντων. ´Ετσι, αφού με το πρώτο κεφάλαιο ομολογεί ο Απόστολος Παύλος την πίστη του στον Τριαδικό Θεό και συνοψίζει το έργο του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή το μυστήριο της Θείας Οικονομίας πρὸ καταβολῆς κόσμου εκφαινόμενο στην ιστορία για τα κτιστά όντα, στην αρχή του δευτέρου κεφαλαίου, από όπου προέρχεται το σημερινό Αποστολικό Ανάγνωσμα, θέτει ως συνεκτικό δεσμό της σωτηρίας όλων των ανθρώπων την εκφανθείσα χάρη, την άφατη ανακαίνιση του ανθρωπίνου γένους εν Χριστώ. Η στόχευση του Αποστόλου Παύλου είναι η άρση όχι μόνο της διάκρισης των χριστιανών των εξ Ιουδαίων και των εξ εθνών, κατά τη δραματική μεταπατορική πορεία, αλλά κυρίως η δοξολογική οικοδομή των Εφεσίων, ώστε να αντιληφθούν ότι είναι «σῶμα Χριστοῦ», καθώς ο Χριστός προσελαβε τους πάντες «ἐν ἑαυτῷ» διά της Ενανθρωπήσεως. Είναι αυτή η διατύπωση του Αποστόλου Παύλου που θα αποτελέσει την πιο καίρια ερμηνευτική πρόταση του Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και των Οικουμενικών Συνόδων Γ´- Ζ´ για την ερμηνεία του τρόπου της Ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου και του έργου του Αγίου Πνεύματος, ως του αεί συγκροτούντος το σώμα του Ενανθρωπήσαντος Λόγου. Έτσι η παράκληση του Αποστόλου Παύλου περί τῆς κλήσεως του τετάρτου κεφαλαίου εν συνεχεία αποκτά οικουμενικές διαστάσεις αποδοχής από μέρους των χριστιανών του μυστηρίου της Θείας Οικονομίας και της εντάξεώς τους στην Εκκλησία, ως σώμα Χριστού εν Αγίω Πνεύματι, που δυνάμει περιλαμβάνει ολόκληρη τη δημιουργία ως προσαγωγή της υπό του ανακαινισθέντος γένους των ανθρώπων, ή μία φιλίωση του σύμπαντος κόσμου. Πρόκειται για το δωρηθέντα ανακαινισμό του ανθρώπινου γένους διά της Ενανθρωπήσεως και της κατά την εκάστου δεκτικότητα προκοπής εν Αγίω Πνεύματι («ἓν σῶμα καὶ ἓν Πνεῦμα», «Ἑνὶ δὲ ἑκάστῳ ἡμῶν ἐδόθη ἡ χάρις κατὰ τὸ μέτρον τῆς δωρεᾶς τοῦ Χριστοῦ»).

2. Πρέπει να τονίζεται, μάλιστα μετ᾽ εμφάσεως, το κατά τη δεκτικότητα, γιατί έχουν παρουσιασθεί καταυτάς οι πιο ειδωλικές διατυπώσεις, ισοπεδωτικές και όποιας ανθρώπινης νοημοσύνης, μία μορφή αποκτήνωσης, που εκφέρεται και ως εκκλησιαστικός εκσυγχρονισμός, ενώ πρόκειται για καταφανή έλλειψη εκκλησιαστικής παιδείας, ή το λιγότερο απλής λογιοσύνης, τουτέστιν: Διατυπώνονται και επισήμως από Ορθοδόξους, ακόμη και στα όργανα του ΠΣΕ, οι ακόλουθες απόψεις, φρικώδους ανοησίας: Όλοι οι άνθρωποι είμαστε παιδιά του Θεού, άρα μηχανιστικά, δηλαδή άκρως ειδωλικά, όλα τα της Εκκλησίας είναι για όλους, εντός κι εκτός, ακόμη και η Θεία Κοινωνία, άνευ όποιας διακρίσεως βαπτισματικής ομολογίας, διακρίσεως των πνευμάτων, προετοιμασίας, λογιοσύνης, νηπτικής πράξης, διαρκούς αγώνα καθάρσεως και καθαιρέσεως των εμπαθών λογισμών. Δηλαδή: Ό,τι μπορέσει και κατορθώσει να αρπάξει ο καθένας από το κοινό σώμα και από το διπλανό του, ώστε να είμαστε και «σύγχρονοι άνθρωποι»!

3. Εξάλλου, στο σημερινό Αποστολικό Ανάγνωσμα μαζί με το «ἐν ἑαυτῷ», που είναι ο δωρηθείς εν Χριστώ ανακαινισμός, τίθενται ως κριτήριο της οικοδομής και του κατοικητηρίου του Θεού εν Πνεύματι οι Προφήτες και οι Απόστολοι, οι θεόφρονες Άγιοι, και όχι ο κάθε τυχάρπαστος μεταπράτης εξουσιαστής των κοινών αγαθών, που ειδωλοποιεί τη χάρη του Θεού. Και υπήρξε πάλι ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας αυτός που ερμήνευσε την ενότητα της Αποκαλύψεως του Θεού εμμένοντας στην ενότητα της μαρτυρίας των Προφητών και των Αποστόλων και ως προς τη διπλή γέννηση του Υιού και Λόγου, αϊδίως εκ Πατρός και επ᾽ εσχάτων των ημερών εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου, της Θεοτόκου, του ενός και του αυτού Ιησού Χριστού, Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός, δημιουργού και ανακαινιστή του σύμπαντος κόσμου, ο οποίος είναι ο αεί Ων και ωσαύτως Ων.

 

Γ. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της σημερινής Κυριακής είναι ένα απόσπασμα από το δωδέκατο κεφάλαιο του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου. Στην αρχή του κεφαλαίου ο Ευαγγελιστής μάς πληροφορεί ότι ο Χριστός, ο οποίος στο προηγούμενο κεφάλαιο είχε ελέγξει τους Φαρισαίους και τους νομικούς για την υποκριτική εφαρμογή του Μωσαϊκού Νόμου, συνέχισε να ομιλεί ενώπιον του ὄχλου, ανοιχτά σ᾽ όλο τον κόσμο, που ήταν μυριάδες, κι όχι σε μυστικοσυμβούλια, όπως έκαναν οι Φαρισαίοι «ἐπὶ τὰς συναγωγὰς καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας», όπου με τις αποφάσεις τους καταδυνάστευαν τους απλούς Ισραηλίτες, ενώ οι ίδιοι μυστικοσυμβουλεύονταν για τα οικονομικά τους και πώς να συσσωρεύσουν πλούτο για τον εαυτό τους, πλεονεκτούντες, καθώς  επισημαίνει αποτρεπτικά ο Χριστός στον τελευταίο στίχο προ του σημερινού Αναγνώσματος: «Ὁρᾶτε καὶ φυλάσσεσθε ἀπὸ πάσης πλεονεξίας· ὅτι οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ», που σημαίνει ότι κάποιος δεν θα ζήσει περισσότερο, γιατί έχει πολλά υπάρχοντα και πλούτη.

2. Επί της τελευταίας ρήσεως, λοιπόν, ο Χριστός λέγει την παραβολή του άφρονα πλουσίου, παίρνοντας την εικόνα από την αγροτική ζωή, καθώς αυτή ήταν η ζωή του ὄχλου που τον άκουγε. Μάλιστα, να πούμε ότι η περικοπή έχει και μία τέτοια χρονική σύμπτωση, καθώς αυτόν τον καιρό οι αγρότες έχουν μαζέψει τα γεννήματά τους, και η εικόνα θα ήταν πολύ δυνατή και εποπτική. Ο άφρων πλούσιος, νομίζοντας ότι είχε εξασφαλίσει ζωή χαρισάμενη για πολλά χρόνια, άρχισε να ζει εγκλωβισμένος στον εαυτό του την υλική του πληρότητα, μη λογαριάζοντας το θάνατο, που μπορεί να προκύψει και από αυτούς που αδίκησε, για να μαζέψει τα αγαθά. Γι᾽ αυτό λέγει ο Χριστός «ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας τίνι ἔσται;» και δεν ομιλεί περί της κοινής πορείας των ανθρώπων, που όλοι θα διαβούμε. Εξάλλου, το συμπέρασμα: «οὕτως ὁ θησαυρίζων ἑαυτῷ καὶ μὴ εἰς Θεὸν πλουτῶν» δεν έχει σχέση με μία προτροπή μονομερούς σχέσεως προς το Θεό, γιατί ο Θεός δεν έχει ανάγκη από πλούτη, αλλά αποτροπής της ιδιοτελούς χρήσεως των κοινών αγαθών, που είναι ο κοινός δωρούμενος πλούτος υπό του Θεού προς όλους τους ανθρώπους, τον οποίο οι ιδιοτελείς άνθρωποι καρπώνονται, ή ιδιοποιούνται άνευ αισχύνης και αιδούς, επισωρεύοντες οργή στους συνανθρώπους τους και πράξεις οργής υπ᾽ αυτών.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Ἐφεσ. β´, 14-22: «14 αὐτὸς γάρ ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν, ὁ ποιήσας τὰ ἀμφότερα ἓν καὶ τὸ μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας, 15 τὴν ἔχθραν, ἐν τῇ σαρκὶ αὐτοῦ τὸν νόμον τῶν ἐντολῶν ἐν δόγμασι καταργήσας, ἵνα τοὺς δύο κτίσῃ ἐν ἑαυτῷ εἰς ἕνα καινὸν ἄνθρωπον ποιῶν εἰρήνην, 16 καὶ ἀποκαταλλάξῃ τοὺς ἀμφοτέρους ἐν ἑνὶ σώματι τῷ Θεῷ διὰ τοῦ σταυροῦ, ἀποκτείνας τὴν ἔχθραν ἐν αὐτῷ· 17 καὶ ἐλθὼν εὐηγγελίσατο εἰρήνην ὑμῖν τοῖς μακρὰν καὶ τοῖς ἐγγύς, 18 ὅτι δι᾽ αὐτοῦ ἔχομεν τὴν προσαγωγὴν οἱ ἀμφότεροι ἐν ἑνὶ πνεύματι πρὸς τὸν πατέρα. 19 ἄρα οὖν οὐκέτι ἐστὲ ξένοι καὶ πάροικοι, ἀλλὰ συμπολῖται τῶν ἁγίων καὶ οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ, 20 ἐποικοδομηθέντες ἐπὶ τῷ θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καὶ προφητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, 21 ἐν ᾧ πᾶσα ἡ οἰκοδομὴ συναρμολογουμένη αὔξει εἰς ναὸν ἅγιον ἐν Κυρίῳ· 22 ἐν ᾧ καὶ ὑμεῖς συνοικοδομεῖσθε εἰς κατοικητήριον τοῦ Θεοῦ ἐν Πνεύματι».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ιβ´, 16-21: «16 Εἶπε δὲ παραβολὴν πρὸς αὐτοὺς λέγων· Ἀνθρώπου τινὸς πλουσίου εὐφόρησεν ἡ χώρα· 17 καὶ διελογίζετο ἐν ἑαυτῷ λέγων· τί ποιήσω, ὅτι οὐκ ἔχω ποῦ συνάξω τοὺς καρπούς μου; 18 καὶ εἶπε· τοῦτο ποιήσω· καθελῶ μου τὰς ἀποθήκας καὶ μείζονας οἰκοδομήσω, καὶ συνάξω ἐκεῖ πάντα τὰ γεννήματά μου καὶ τὰ ἀγαθά μου, 19 καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου· ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαθὰ κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου. 20 εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Θεός· ἄφρον, ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦ· ἃ δὲ ἡτοίμασας τίνι ἔσται; 21 οὕτως ὁ θησαυρίζων ἑαυτῷ καὶ μὴ εἰς Θεὸν πλουτῶν».