ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΗΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΗΡΕΜΟΥ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ ΚΑΙΡΟΥΣ

 

Από την V.K. McCarty

Το πρωί, πολύ πριν ακόμα φέξει, ο Ιησούς βγήκε έξω και πήγε σ’ ένα ερημικό μέρος, κι εκεί προσευχόταν. (Μκ. 1:35).

Ο Ιησούς θα μπορούσε να προσευχηθεί για πολλά πράγματα που μας προκαλούν ανησυχία σήμερα: η αίσθηση ότι ο σύγχρονος κόσμος έχει κατακυριευθεί απ’ τις δυνάμεις του κακού είναι συγκλονιστική. Επομένως, είναι καλό να θυμόμαστε πως ο Ιησούς ενίσχυε τον εαυτό Του αποσυρόμενος να προσευχηθεί μόνος στην έρημο. Αργότερα, ιδιαίτερα στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού  πολλοί εμπνεύστηκαν απ’ το παράδειγμά Του και έσπευσαν να το ακολουθήσουν.

Αν και οι περισσότεροι απ’ αυτούς τους πρώτους Χριστιανούς γέροντες της ερήμου ήταν άντρες που προσεύχονταν στον Θεό στα κακοτράχαλα εδάφη έξω απ’ τα χωριά της Παλαιστίνης και πάνω απ’ τον Νείλο, υπήρχαν και γυναίκες, οι οποίες αποτραβήχτηκαν στην έρημο επιδιώκοντας να ζήσουν σύμφωνα με το παράδειγμα του Χριστού. Αυτές οι γυναίκες μας έχουν επίσης κληροδοτήσει έναν θησαυρό πνευματικής σοφίας με τα αποφθέγματά τους, παρόμοια στη μορφή με τα παλαιότερα γνωστά λόγια του Ιησού. Στην ελληνική συλλογή αυτών των αποφθεγμάτων (Αποφθέγματα Γερόντων) υπάρχει μια τριάδα γυναικών γεροντισσών, οι οποίες είναι γνωστές για τη θεοσεβή τους διδασκαλία και την αγάπη τους στον Θεό.

Οι συμβουλές και οι προτροπές των Μητέρων της Ερήμου τις καθιστούν εξαιρετικούς πνευματικούς δασκάλους στον προβληματικό του σημερινό κόσμο. Η αξιοθαύμαστη εσωτερική τους γαλήνη μπορεί να καταστεί ωφέλιμο πρότυπο σε μια εποχή συγκρούσεων. Στις προσωπικές συναντήσεις με τους μαθητές τους, τους δίδασκαν πώς να μιμηθούν τον Χριστό και να αντιμετωπίζουν τους πειρασμούς. Πολλές φορές τους εκμυστηρεύονταν ένα ρητό, το οποίο θα τους συντρόφευε στη προσευχή τους καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, θα τους έδινε θάρρος και θα τους ενέπνεε να συνεχίσουν τον πνευματικό αγώνα ούτως ώστε να καταστούν υπηρέτες του καλού στον κόσμο.

Η ιδιαίτερη έλξη που προκαλεί στις ηρωικές ψυχές αυτή η διδασκαλία παραμένει ισχυρή μέχρι σήμερα και μπορεί να διεγείρει και το δικό σας ενδιαφέρον. Η δύναμη, η επιμονή και η υπομονή να κατανικήσουμε το κακό στον κόσμο προέρχονται από τον Κύριο. Αυτό είναι κάτι το οποίο οι Μητέρες της Ερήμου το γνώριζαν από πρώτο χέρι και δίδαξαν τους μαθητές τους να πιστεύουν βαθιά στον αναστημένο Κύριο. Πρόκειται για σοφές γερόντισσες, οι οποίες βάδισαν το πνευματικό μονοπάτι πριν από εμάς, γι’ αυτό και μπορούν να μας παράσχουν βοήθεια. Η διδασκαλία τους αποκαλύπτει ότι ήδη απ’ την αρχή της ζωής της Εκκλησίας οι γερόντισσες έθεσαν σε εφαρμογή νέες πρακτικές προσευχής και άσκησης. Παρακάτω ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα από τη διδασκαλία τριών Μητέρων της Ερήμου που περιλαμβάνονται στα Αποφθέγματα των Γερόντων.

Ας μην ξεχνάμε ότι τα λόγια του Ιησού, προτού συγκεντρωθούν στις αφηγήσεις του Ευαγγελίου, κυκλοφορούσαν προφορικά, με την ελπίδα ότι κόμιζαν την πιστή σπίθα της ανάμνησης σε κάθε ζωντανό λόγο του Ιησού. Το ίδιο συμβαίνει και στα αποφθέγματα των Μητέρων της Ερήμου: τα λόγια τους τα συγκράτησαν οι μαθητές τους, οι οποίοι έγιναν με τη σειρά τους γέροντες. Κατά τον ίδιο τρόπο δηλαδή, όπως με τα λόγια του Ιησού —σύντομα και γεμάτα με ακτινοβόλα σοφία— πολλά απ’ τα αποφθέγματα των Μητέρων της Ερήμου προέρχονται απ’ τη μνήμη των μαθητών, οι οποίοι έλαβαν συμβουλή απ’ τον πνευματικό τους δάσκαλο· σαν ένα μικρό στολίδι που έμεινε στη καρδιά τους και αργότερα κληροδοτήθηκε στις επόμενες γενιές των πνευματικών αναζητητών. Ουσιαστικά, αυτή η ίδια σπίθα της ζώσας σοφίας εξακολουθεί να εμπεριέχεται σ’ αυτές τις διδασκαλίες, γι’ αυτό παραμένουν ζωντανές και σήμερα προσφέροντάς μας πνευματική καθοδήγηση.

Σύμφωνα με τα λόγια της Μητέρας Θεοδώρας: «αυτή η εποχή είναι βαρυχειμωνιά, και χωρίς πολλές θλίψεις και πειρασμούς δεν θα μπορέσουμε να γίνουμε κληρονόμοι της βασιλείας των ουρανών.» (Αποφθέγματα Γερόντων, Θεοδώρα, 2). Αυτή η Μητέρα της Ερήμου θεωρείται ότι ήταν η χήρα ενός Ρωμαίου επάρχου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και αποφάσισε να βιώσει την πίστη της στον Ιησού Χριστό ζώντας στην έρημο. Είναι γνωστή η φιλία της με τον επίσκοπο Θεόφιλο και πολύ συχνά της ζητείτο η γνώμη σχετικά με τα μυστικά της μοναστικής ζωής. Η Θεοδώρα τιμάται ως αγία στις 11 Σεπτεμβρίου.

Οι Μητέρες της Ερήμου δεν νοιάζονταν μονάχα για το δικό τους πνευματικό όφελος αλλά ήταν αφιερωμένες, με βαθιά αίσθηση της δικαιοσύνης και του καθήκοντος, σ’ ολόκληρη την χριστιανική κοινότητα και στην αγάπη προς τον πλησίον. «Υψώστε τα χέρια σας σε προσευχή αδελφές μου» είπε η Μητέρα Θεοδώρα, «και ικετεύστε τον Θεό, όταν έρθει η ώρα, η ψυχή σας και η ψυχή όσων αγαπάτε, να διαβεί με ασφάλεια απ’ το κακό του κόσμου που εμποδίζει την οδό προς τον ουρανό» (Μητερικόν: Οδηγίες του Αββά Ησαΐα στην σεβάσμια μοναχή Θεοδώρα, [2001], 68).

Σας τις Μητέρες της Ερήμου, αγωνιστείτε να γίνετε πνευματικοί πολεμιστές του ύψιστου αγαθού: «Ποτέ μην ξεχνάτε ότι, σε μια ζωή αδιάλειπτης προσευχή, ο Θεός γίνεται η ασπίδα που προστατεύει τις αρετές σας. Όταν χρειαστεί, ο Ύψιστος Κύριος, θα σας υπερασπιστεί πάνοπλος» (Στο ίδιο, 72). Άλλο απόφθεγμά της αναφέρει ότι: «Η νηστεία μπορεί να σας βοηθήσει να χαλιναγωγήσετε την αμαρτία. Δείτε πως αυτός που αποτυγχάνει στη νηστεία γίνεται σαν άτι μανιασμένο για φοράδες.» (Στο ίδιο, 46). 

Καθώς εξερευνάτε την πνευματικότητα των Μητέρων της Ερήμου, θα δείτε ότι, στον βαθύτερο πυρήνα της υπάρχει βαθιά συμπόνια και ευγνωμοσύνη για το έλεος του Θεού. Τα αποφθέγματα αντανακλούν τον σεβασμό και τη τρυφερότητα για τους αρχαίους πρεσβυτέρους και τη διδαχή τους, καθώς καλωσορίζουν την φλογερή επιθυμία των νεοφώτιστων. Οι διδασκαλίες των Μητέρων της Ερήμου μπορούν να σας αγγίξουν βαθιά λόγω της πρακτικής σοφίας που προσφέρουν με τις απαντήσεις στους μαθητές τους. Γνώριζαν ότι, η παρουσία του Θεού κρύβεται στη σιωπή, στην αδιάλειπτη προσευχή —όπως και η προσευχή του Ιησού— στην περισυλλογή πάνω στα χωρία της Αγ. Γραφής, στα ερευνητικά ερωτήματα, στις απλές ανθρώπινες ιστορίες και συχνά στα σύντομα, κοφτά λόγια.

Η Μητέρα Σάρα είναι μία ακόμη γερόντισσα της ερήμου, για την οποία πιστεύεται ότι ασκήτευε στους λόφους πάνω απ’ τον Νείλο, πιθανώς σε μια σκήτη. Εκεί έζησε ως ερημίτρια και πνευματική καθοδηγήτρια για 60 χρόνια. Η μνήμη της εορτάζεται στις 13 Ιουλίου. Ο πυρήνας της διακονίας της θεμελιώνεται στην προσωπική αναζήτηση για ειρήνη και σχέση με τον Θεό. Καθώς η Αμμά Σάρα αφιερώθηκε στην αγαμία για χάρη του Ιησού Χριστού, αντιμετώπιζε τους έντονους σεξουαλικούς πειρασμούς θεωρώντας τους μάχες με κάποιον δαίμονα. Τα Αποφθέγματα των Γερόντων διηγούνται τα εξής: «Δεκατρία χρόνια την πολεμούσε σκληρά ο δαίμονας της πορνείας και αυτή προσευχόταν να μη σταματήσει ο πόλεμος, αλλά έλεγε: Θεέ μου δώσε μου δύναμη» (Αποφθέγματα των Γερόντων, Σάρα 1).

Σε ένα από τα αποφθέγματά της αναφέρει πως κατά τη διάρκεια της γενναίας της μάχης, ακόμη και ο ίδιος ο Διάβολος παραδέχτηκε ότι τον είχε νικήσει. Ωστόσο, αυτή απάντησε: «Δεν σε νίκησα εγώ αλλά ο κύριος μου ο Χριστός» (Στο ίδιο, 2). Περιγράφοντας την ασκητική της ζωή και προσευχή, λέγεται ότι από το ερημητήριο της μπορούσε κάποιος να κοιτάξει κάτω απ’ την πλαγιά του λόφου και να δει τον ποταμό Νείλο. Παρόλα αυτά η Αμμά Σάρα παρέμενε τόσο αφιερωμένη στην προσευχή της προς τον Χριστό και δεν τη διέκοψε ποτέ για να απολαύσει τη θέα του ποταμού (Στο ίδιο, 3). Για να διατηρήσει το νου της αφοσιωμένο στη διακονία της, έλεγε τα εξής: «Βάζω το πόδι μου να ανεβώ επάνω στη σκάλα και πριν ξεκινήσω τοποθετώ εμπρός στα μάτια μου το θάνατο» (Στο ίδιο, 6). Μια φορά ένας ακόλουθός της την ρώτησε: «Αμμά, γιατί ο πειρασμός μου επιτίθεται τη νύχτα?» Και αυτή απάντησε: «Το δοχείο του είναι μέσα σου. Δώσε πίσω την υποθήκη και θα σε αφήσει» (Μητερικόν, 57).

Ακόμη και άλλες Μητέρες της Ερήμου ζητούσαν τη νουθεσία της Αμμά Σάρα. Κάποτε μία από αυτές την ρώτησε: «Υπάρχει τόσο κακό στο κόσμο, δέχομαι επίθεση από κάθε αδικία που βλέπω, τι να κάνω;». Η αγία απάντησε: «Μην προσπαθείς να τις πολεμήσεις όλες. Πολέμησε την πιο δυνατή και όλες οι άλλες θα σκορπιστούν. Γι’ αυτό παιδί μου, η πνευματική σου μάχη πρέπει να περιέχει τα εξής: την δύναμη της ησυχίας, της νηστείας, των δακρύων της καρδιάς, πλήθος μετάνοιες και ταπεινές ικεσίες όταν προσεύχεσαι» (Στο ίδιο, 58).

Η τρίτη Μητέρα της Ερήμου στα Αποφθέγματα των Γερόντων είναι η Αγ. Συγκλητική. Σύμφωνα με την παράδοση κατάγεται από την Αλεξάνδρεια και ξεκίνησε την ασκητική της ζωή ήδη όσο ζούσε στην οικία της. Κατά τον ίδιο τρόπο, αρκετές θρησκευόμενες γυναίκες στους πρώτους αιώνες μετά την έλευση του Χριστού ξεκίνησαν το πνευματικό τους ταξίδι προς τον Θεό. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Οσία Μακρίνα, η μεγαλύτερη αδελφή και δασκάλα του Αγ. Γρηγορίου Νύσσης και του Αγ. Βασιλείου του Μεγάλου. Η Αμμά Συγκλητική υπήρξε σοφή σύμβουλος πάνω στα ζητήματα της ανθρώπινης ψυχής και πολλά από τα λόγια της σώζονται μέχρι σήμερα: «Η ζωή σου είναι ένας αγώνας για την παρουσία του Θεού, είναι σαν τον παράδεισο και πρέπει να φυλάσσεται από το φλεγόμενο ξίφος της προσευχής και της μνήμης του Θεού» (Στο ίδιο, 61).

Οι διδαχές των Μητέρων της Ερήμου είναι ωφέλιμες, διότι εμψυχώνουν και διδάσκουν την πίστη, ειδικά όταν ένα λόγος περί προσευχής των Αποφθεγμάτων εμπνέει ακόμα με τη ζώσα σοφία του:

Είπε η αμμά Συγκλητική: Αγώνα και πολύ κόπο έχουν στην αρχή οι προσερχόμενοι στο Θεό, έπειτα ανεκλάλητη χαρά. Διότι όπως εκείνοι που θέλουν να ανάψουν φωτιά, πρώτα γεμίζουν καπνιά και τα μάτια τους δακρύζουν, επιτυγχάνοντας έτσι το ζητούμενο, διότι έχει ειπωθεί, «ο Θεός μας είναι φωτιά που κατακαίει». (Εβρ. 12:29). Έτσι πρέπει κι εμείς ν’ ανάβουμε το θείο πυρ με δάκρυα και κόπους.

(Αποφθέγματα Γερόντων, Συγκλητική 1).

Η Μητέρα Συγκλητική νουθετούσε όλους τους ακολούθους της με τα εξής λόγια: «Συνεχώς αποκαθαίρετε την ψυχή. Βγάλτε το δηλητήριο και τα παράσιτα των αμαρτωλών σκέψεων με το θείο θυμίαμα της προσευχής» (Μητερικόν, 66). Ακόμα και όταν ένας μαθητής ήρθε στην Αμμά πολύ αναστατωμένος και τη ρώτησε: «Τι γίνεται αν συνειδητοποιήσεις ότι εσύ ο ίδιος έχεις πράξει κάτι κακό;». Η Αγ. Συγκλητική του απάντησε: «Θυμήσου ότι, αν οποιαδήποτε στιγμή πέσεις στην αμαρτία, πες ταπεινά, σε παρακαλώ συγχωρέσε με και η αμαρτία  θα σου συγχωρεθεί» (Στο ίδιο, 63).

Η πρακτική σοφία και των τριών αυτών Μητέρων της Ερήμου μας αφήνει μια πλούσια πηγή συμβουλών και ενθάρρυνσης για να μας καθοδηγήσουν στην οδό της πίστης και στις προκλήσεις της καθημερινότητας, οι οποίες είναι τόσες πολλές στον σύγχρονο σκληρό κόσμο. Μερικές από τις διδαχές των Μητέρων της Ερήμου παραμένουν ως απλές ιστορίες και παραβολές. Παρακάτω ακολουθεί μία μικρή ιστορία από τη Μητέρα Θεοδώρα σχετικά με τους τρόπους που η αδύναμη ανθρώπινη μας φύση μπορεί να παρεμποδίσει τη σωστή σχέση με τον Θεό:

Κάποτε ήρθε στην Αμμά Θεοδώρα μια γυναίκα που αληθινά αναζητούσε το Θεό και ήταν αναστατωμένη απ’ τους καθημερινούς πειρασμούς της ζωής. Η Θεοδώρα της απάντησε νουθετώντας το πνεύμα της. «Δοκίμασε να κάνεις αυτό» της είπε. «Αντιμετώπισε τους πειρασμούς, απλά αντιμίλησέ τους σαν να ήταν δαίμονες». «Ναι» απάντησε η γυναίκα και είπε, «Δεν μπορώ να νηστέψω αρκετά για να σε ξεφορτωθώ.» Και αυτοί [οι πειρασμοί] της απάντησαν: «Δεν τρώμε ούτε πίνουμε.» Τότε αυτή τους είπε: «Αν μείνω άγρυπνη όλη νύχτα και προσεύχομαι;». Και αυτοί της απάντησαν: «Δεν κοιμόμαστε.» Τότε τους ρώτησε: «Ποια δύναμη τότε μπορεί να σας διώξει;». Οι δαίμονες τότε της είπαν: «Τίποτα δεν μπορεί να μας νικήσει εκτός απ’ την ταπείνωση».

(Αποφθέγματα Γερόντων, Θεοδώρα 6).

Η σοφία των Μητέρων της Ερήμου μπορεί να ενισχύσει την πνευματική ζωή και την διακονία σας σ’ αυτόν τον κόσμο. Οι γερόντισσες των πρώτων χρόνων του Χριστιανισμού προσφέρουν το θησαυρό των αποφθεγμάτων και των παραβολών τους που προέρχονται απ’ τη πραγματική ζωή. Ας δώσουμε τον τελευταίο λόγο στην Αγ. Μαρία την Αιγυπτία, η οποία καθώς προσευχόταν στην έρημο έλεγε: «Τώρα, λοιπόν, καθοδήγησε με όπου Εσύ θέλεις Κύριε. Οδήγησε με στη σωτηρία, δίδαξε με την αλήθεια και κατεύθυνέ με στον δρόμο της μετάνοιας.» (David G.B. Keller, Desert Banquet [2011], 187).

---

Η V.K McCarty είναι Αγγλικανή θεολόγος που διδάσκει στο Γενικό Θεολογικό Σεμινάριο ενώ παράλληλα συγγράφει για το Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικού Χριστιανισμού. Το βιβλίο της «Εκ των χειλιών τους: Φωνές γυναικών στον πρώιμο Χριστιανισμό» [From They Lips: Voices of Early Christian Women], θα κυκλοφορήσει απ’ τις εκδόσεις Gorgias Press. Στο παρόν κείμενο η εικόνα της Αγ. Συγκλητικής αγιογραφήθηκε από την Eileen McGuckin.  Το κείμενο παρουσιάστηκε αρχικά στον θρησκευτικό οργανισμό Ορθόδοξη Ιεραποστολή «Αγ. Γρηγόριος ο θεολόγος».

To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.