ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΔ´ ΛΟΥΚΑ, 3 Δεκεμβρίου 2023

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ. 

ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΔ´ ΛΟΥΚΑ, 3 Δεκεμβρίου 2023, Μνήμη τοῦ Ἁγίου Προφήτου Σοφονίου. (665-605 π. Χ.) Μνήμη τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Θεοδώρου, Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας (607-609), Μνήμη τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου, Ἐπισκόπου Κολωνίας, τοῦ Ἡσυχαστοῦ (454- 558), Μνήμη τοῦ Ἁγίου Νεομάρτυρος Ἀγγελῆ ἐν Χίῳ (1813), (Αριθμ. 55Α)

 

Α. 1. Την 3η Δεκεμβρίου η Εκκλησία τελεί τη μνήμη κυρίως του Αγίου Προφήτου Σοφονίου, στον οποίο είναι αφιερωμένος και ο Κανόνας της ημέρας, ποίημα του Αγίου Θεοφάνους του Γραπτού και, μάλιστα, της ωρίμου περιόδου του. Στο εορτολόγιο της Εκκλησίας η μνήμη του Προφήτη Σοφονίου έχει τεθεί προπροτελευταία εν σχέσει με τον εορτασμό της Γεννήσεως του Χριστού, με επόμενη τη μνήμη του Προφήτη Αγγαίου (16 Δεκεμβρίου), ο οποίος είναι μάρτυρας της Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας, της μετοικεσίας και του κτισίματος του δευτέρου Ναού. Εορτάζεται επιπλέον ο Σοφονίας και προ του τελευταίου Προφήτη Δανιήλ, ο οποίος δεν αξιώθηκε να επιστρέψει από την αιχμαλωσία, του οποίου η μνήμη, όπως και του Προφήτη Αγγαίου δύναται να συμπέσει με την Κυριακή ΙΑ´ Λουκά, ήτοι των Αγίων Προπατόρων (11-17 Δεκεμβρίου). Επισημαίνω αυτά, γιατί έχουν μείζονα σημασία εξ επόψεως όχι μόνο εορτολογικής και ιδίως ερμηνευτικής υμνολογίας, δηλαδή λειτουργικής πράξης, συνοδικής και πατερικής ερμηνευτικής, αλλά πρωτίστως είναι θέμα ακεραιότητος του Κανόνα της Αγίας Γραφής, που για την Παλαιά Διαθήκη και την πράξη της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι η μετάφραση των Εβδομήκοντα. Η εσχάτως παρατηρούμενη και άκρως σκοπούμενη περιθωριοποίηση της σπουδής της μετάφρασης των Εβδομήκοντα, δηλαδή του εκκλησιαστικού κειμένου, με χρηματοδοτήσεις προώθησης του εβραϊκού κειμένου (και προώθησης επίσης της σχετικής ακαδημαϊκής βιβλιογραφίας), που είναι και μεταγενέστερο του κειμένου των Εβδομήκοντα, μαζί με τις επιθέσεις κατά των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, ως ξεπερασμένων, και με προβολή μιας ακραίας προτεσταντικής ερμηνευτικής με κοινωνικοπολιτική πλαστικότητα, είναι καταφανή σημεία της επιδιωκόμενης κατάρρευσης της εκκλησιαστικής συνέχειας και της ελληνόφωνης γραμματείας, με στόχο την κατεξουσίαση του εκκλησιαστικού σώματος και της Ορθοδόξου Θεολογίας για αλλότριους σκοπούς.

2. α. Το κείμενο του Προφήτου Σοφονία αποτελείται από τρία κεφάλαια. Απηχεί την προβαβυλώνια περίοδο και κινείται στον κοινό εκφαντορικό άξονα σχεδόν όλων των Προφητών: Η παρουσία του Κυρίου και η έλευση της ημέρας Κυρίου, η τιμωρία, όχι μόνο του Ισραήλ για την αποστασία, αλλά όλων των εθνών, και η επικράτηση του Ισραήλ, αλλά και εντέλει ο δοξασμός του Θεού από όλα τα έθνη. Μοιάζει ο Προφήτης Σοφονίας να είναι ένας Προφήτης «μεθόριος» μεταξύ Ισραήλ και εθνών, όπως χαρακτηριστικά καταγράφεται τόσο στο Συναξάριο της Κωνσταντινούπολης, όσο και περισσότερο επιτακτικά στον Κανόνα του Αγίου Θεοφάνη, καθώς εμφανέστατα δηλώνεται από τον Προφήτη η θυσία του ιδίου του Κυρίου στο κεφ 1, 7-8: «Εὐλαβεῖσθε ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ Θεοῦ, διότι ἐγγὺς ἡμέρα τοῦ Κυρίου, ὅτι ἡτοίμακε Κύριος τὴν θυσίαν αὐτοῦ, καὶ ἡγίακε τοὺς κλητοὺς αὐτοῦ. καὶ ἔσται ἐν ἡμέρᾳ θυσίας Κυρίου καὶ ἐκδικήσω ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας καὶ ἐπὶ τὸν οἶκον τοῦ βασιλέως καὶ ἐπὶ πάντας τοὺς ἐνδεδυμένους ἐνδύματα ἀλλότρια», η τελική καθαίρεση της ειδωλολατρίας των εθνών στο κεφ. 2, 11: «ἐπιφανήσεται Κύριος ἐπ᾿ αὐτοὺς καὶ ἐξολοθρεύσει πάντας τοὺς θεοὺς τῶν ἐθνῶν τῆς γῆς, καὶ προσκυνήσουσιν αὐτῷ ἕκαστος ἐκ τοῦ τόπου αὐτοῦ, πᾶσαι αἱ νῆσοι τῶν ἐθνῶν» και ο τελικός χαιρετισμός της Σιών στο κεφ.3, 14: «Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών, κήρυσσε, θύγατερ ῾Ιερουσαλήμ· εὐφραίνου καὶ κατατέρπου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου, θύγατερ ῾Ιερουσαλήμ».

β. Η προβολή της προφητείας Σοφονίου προς τα έθνη, που αποτελεί επίσης έναν από τους κεντρικούς άξονες του Κανόνα του Προφήτου, αλλά και των Στιχηρών Προσομοίων στον Εσπερινό, καθίσταται κατανοητή από το γεγονός ότι ο Σοφονίας ανήκε στη φυλή Συμεών, η οποία κατοίκησε πέριξ και νοτίως της Βηρσαβεέ και την έρημο Νεγκέβ αποτελώντας στην πορεία μαζί με τη φυλή Ιούδα και Βενιαμίν το Βασίλειο της Ιουδαίας. Περικυκλωμένος ο χώρος της φυλής Συμεών από εκείνον της φυλής Ιούδα αλλά και από Αμαληκίτες, Αμορραίους, Κεναίους και ιδίως τους Φιλισταίους, που μέρος τους ταυτίζεται με Κρήτες αποίκους, τους οποίους και ονοματίζει ο Προφήτης, στην περιοχή της Γάζας, της Ασκαλών και της Αζώτου, μαζί με τις συγκρούσεις κατά των εθνών, αποτέλεσε αυτή η φυλή με τη δράση της στο νότιο Βασίλειο το προφητικό πρόπλασμα της επαγγελίας της ελεύσεως του Χριστού και προς τα έθνη. Τα Στιχηρά Προσόμοια εν συνόψει και ο Κανόνας του Προφήτη από τον Άγιο Θεοφάνη είναι συγκλονιστικής θεολογικής ερμηνείας, καθώς συντίθενται σε μία συνεχή έκφανση η πίστη της Εκκλησίας στον Τριαδικό Θεό και το απ᾽ αιώνος έργο του Υιού και Λόγου και του Αγίου Πνεύματος στο φωτοδοτικό κλίμα της εικονόφιλης θεολογικής του ερμηνείας για τον προηγόρο, προσημάντορα και θείο υποφήτη, το θεηγόρο και θεόληπτο, που κάνει τον Άγιο Θεοφάνη να αναφωνεί: «Ὄργανον θεῖον ἐδείχθης χωρητικόν, τῶν τοῦ θείου Πνεύματος φωτισμῶν καὶ δωρεῶν, Σοφονία πάνσοφε», ή στην τρίτη Ωδή έτι πλέον εκφαντορικά: «Ὁ πάντα βλέπων ὡς Θεός, τῶν μελλόντων τὴν γνῶσιν, καὶ τῶν γενησομένων, τὴν εἴδησίν σοι σαφῆ, προφαίνει θεοπρεπῶς, καὶ δεικνύει, Μάκαρ ἀξιάγαστε. Νευρώσας Μάκαρ σοῦ τὸν νοῦν, εὐσεβεῖ παρρησίᾳ, τῷ Πνεύματι τῷ θείῳ, ὑπέκλινας σεαυτόν, καὶ γέγονας δεκτικός, τῶν ἐκεῖθεν, θείων ἐπιλάμψεων».

3. Ο Άγιος Ιερομάρτυρας Θεόδωρος, Πατριάρχης Αλεξανδρείας (607-609), μαρτύρησε με αποκεφαλισμό στα πολύ δύσκολα χρόνια της διάσπασης στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας κατά τη μεταχαλκηδόνια περίοδο. Πρόσκαιρη λύση φάνηκε να δίδεται με τον επόμενο Πατριάρχη Άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα, που τιμάται ως Άγιος και από τους Κόπτες.

4. Μαζί με μία σειρά Μαρτύρων, που στην Κωνσταντινούπολη ετιμάτο η μνήμη τους στην περιοχή που φέρεται ως «ἐν τοῖς Δαρείου», προφανώς σε μοναστήρι στην επιφανή, δηλαδή, περιοχή μεταξύ του Ιπποδρόμου, του Forum του Μεγάλου Κωνσταντίνου και του λιμένα της Σοφίας, η Εκκλησία τιμά τον Άγιο Ιωάννη, επίσκοπο Κολωνίας της Αρμενίας, ο οποίος αποτελεί μία από τις ασκητικές μορφές του ιεροσολυμικού αναχωρητισμού, έχοντας ζήσει στον Άγιο Σάββα και σχεδόν για πενήντα χρόνια στις ερήμους της Παλαιστίνης.

 

Β. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα είναι από το πέμπτο κεφάλαιο της Προς Εφεσίους Επιστολής. Είναι συνέχεια της θεματολογίας του τέταρτου κεφαλαίου μετά τη διδαχή για τον καινό, το νέο άνθρωπο «τὸν κατὰ Θεὸν κτισθέντα ἐν δικαιοσύνῃ καὶ ὁσιότητι τῆς ἀληθείας». Έτσι, στην αρχή του πέμπτου κεφαλαίου (στιχ. 1-7) επισημαίνει ο Απόστολος Παύλος τα χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής των ειδωλολατρών, και, μάλιστα, προς τους κατοίκους μιας πόλης που είχαν ως κέντρο της δημόσιας ζωής τους τη λατρεία της Εφεσίας Αρτέμιδος με ιερείς και ιέρειες ενταυτώ και ναό ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Η επανάληψη της φράσης «ὁ γὰρ καρπὸς τοῦ Πνεύματος ἐν πάσῃ ἀγαθωσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ καὶ ἀληθείᾳ», όπως επίσης και η ορολογία περί σοφίας, ως θεογνωσίας, δηλαδή «τί τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου», είναι η απάντηση προς τους αποδέκτες της Επιστολής με το ειδωλολατρικό ελληνικό υπόβαθρο, ανθρώπων, δηλαδή, που αναζητούσαν την αλήθεια και τη σοφία μέσω της άσκησης της ανθρώπινης σκέψης, ακόμη και μιας ασκητικής που κατέληγε, παρά την προσπάθεια της λατρείας της Αρτέμιδος. σε ό,τι κατονομάζει στην αρχή του κεφαλαίου: «τοῦτο γάρ ἐστε γινώσκοντες, ὅτι πᾶς πόρνος ἢ ἀκάθαρτος ἢ πλεονέκτης, ὅς ἐστιν εἰδωλολάτρης, οὐκ ἔχει κληρονομίαν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ. Μηδεὶς ὑμᾶς ἀπατάτω κενοῖς λόγοις...» (στίχ. ε´, 5-6). Η επίμονη αναφορά στο φως κατ᾽ αντίθεση στις κρύφιες ενέργειες, που ενείχαν τα ελληνικά μυστήρια και η λατρεία του Δωδεκαθέου, οδηγούν τον Απόστολο Παύλο εν συνεχεία σε προτροπές και συμβουλές που μπορούν να φαίνονται πολύ αυστηρές, εάν δεν δοθεί ιδιαίτερη σημασία στον προϋποθετικό στίχο 21: «ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ», που είναι και το κατά Θεόν κριτήριο για κάθε χριστιανό ανεξαρτήτως φύλου και οικογενειακής κατάστασης.

 

Γ. 1. Παρόμοιο γεγονός με αυτό του Ευαγγελικού Αναγνώσματος μάς είναι ήδη γνωστό από το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα του Ευαγγελιστή Ιωάννη κατά την ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ´ ΑΠΟ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ, Ἡ θεραπεία τοῦ ἐκ γενετῆς τυφλοῦ. Το γεγονός του σημερινού Ευαγγελικού Αναγνώσματος καταγράφεται και στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφ. 20, 29-34, καθώς και στο Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο, κεφ. 10, 46-52, με επιμέρους κάποιες διαφορές, αλλά με κεντρικό νοηματικό πυρήνα την πρόταση: «ἡ πίστις σου σέσωκέ σε», με την πίστη ερμηνευόμενη κατά τις παραπάνω ερμηνευτικές διατυπώσεις.

2. α. Στο Ευαγγελικό Ανάγνωσμα του Ευαγγελιστή Ιωάννη κατά την ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ´ ΑΠΟ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ, Η θεραπεία του τυφλού, με τη δημιουργία οφθαλμών, φτιάχνοντας ο Χριστός πηλό και επιθέτοντάς τον στον τυφλό με ζωοποίηση, είναι μία πράξη αναδημιουργίας, που δείχνει ότι ο Χριστός είναι ο Δημιουργός και όχι ένας απλός Προφήτης, είναι ο αναμενόμενος σαρκί Υιός του Θεού, «δι᾽ οὗ» εποιήθη σύμπας ο κόσμος, και «δι᾽ οὗ» επορεύθησαν ο Ισραήλ και οι Προφήτες. Η φανέρωση του Χριστού, ως του Ενανθρωπήσαντος Λόγου, εγγυάται την κατ᾽ άμφω αναδημιουργία του ανθρώπου με τις συγκεκριμένες θεοσημίες. Αυτό λέγει ο Χριστός απαντώντας στους μαθητές, ότι, δηλαδή, ο τυφλός της περικοπής δεν ήταν αμαρτωλός, γιατί έφταιξε ο ίδιος, ή οι γονείς του, «ἀλλ᾽ ἵνα φανερωθῇ τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ ἐν αὐτῷ» (Ἰω. θ´, 3), για να γίνει η Αποκάλυψη, δηλαδή, ότι ο Χριστός είναι ο Θεός, αυτός που φανερώθηκε στο Μωϋσή και τους Προφήτες του παλαιού Ισραήλ, τους οποίους υποκριτικώς υποστηρίξουν ότι ακολουθούσαν οι Φαρισαίοι του Ευαγγελικού Αναγνώσματος. Εξάλλου, και όλη η συζήτηση που κάνει ο εκ γενετής τυφλός, τόσο με τους γείτονες όσο και με τους Φαρισαίους, σε ένα πράγμα συντείνει, στο να αποδειχθεί ότι ο θεραπευθείς δέχθηκε τη δημιουργική ενέργεια του Χριστού ως του αυτού Θεού του Ισραήλ, του αναμενομένου Υιού και Λόγου του Θεού Πατρός. Στη συνέχεια, στην καταληκτήρια συζήτηση με το Χριστό ο θεραπευθείς ερωτάται από το Χριστό, εάν πιστεύει στον Υιό του Θεού, αποκαλύπτοντας ότι είναι ο ομιλών. Ο διάλογος είναι συγκλονιστικός, αφού ο θεραπευθείς ήδη ήταν έτοιμος, εκ της θεοσημίας που δέχθηκε, να ομολογήσει το Χριστό ως Θεό, αφού εμμέσως το είχε κάνει και προς τους γείτονες και προς τους Φαρισαίους: «Σὺ πιστεύεις εἰς τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ; ἀπεκρίθη ἐκεῖνος καὶ εἶπε· Καὶ τίς ἐστι, Κύριε, ἵνα πιστεύσω εἰς αὐτόν; εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· Καὶ ἑώρακας αὐτὸν καὶ ὁ λαλῶν μετὰ σοῦ ἐκεῖνός ἐστιν. ὁ δὲ ἔφη· Πιστεύω, Κύριε· καὶ προσεκύνησεν αὐτῷ» (Ἰω. θ´, 35-38). Στην περικοπή της ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΣΤ´ ΑΠΟ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ο Χριστός δρα ως Θεάνθρωπος με την παρασκευή οφθαλμών εκ πηλού και ζωοποίησής των. Η Εκκλησία πορεύεται προς την Πεντηκοστή και γι᾽ αυτό τονίζεται η πραγματική Ενανθρώπηση του Λόγου, ο οποίος υπέστη τα πάθη, συνανέστησε το ανθρώπινο καταλύσας το θάνατο και εγγυάται τη σωτηρία μας, τη συγκρότηση του Σώματός του Πνευματικῶς την όγδοη ημέρα και επέκεινα.

β. Στη σημερινή περικοπή είναι ο ίδιος ο τυφλός που βοά προς το Χριστό «Υἱὲ Δαυΐδ, ἐλέησόν με», μη υποχωρώντας σε καμία επιτιμία, ώστε να εξαναγκασθεί για να σωπάσει. Η θεραπεία του τυφλού στη σημερινή περικοπή συντελείται με το δημιουργικό πρόσταγμα του Χριστού, ως Κυρίου του Θεού, δημιουργού του σύμπαντος κόσμου κατά το πρώτο κεφάλαιο της Γενέσεως με ανάδυση του σύμπαντος κόσμου στο πρωτόκτιστο φως: «καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς» (Γεν. α´, 3). Πορευόμενη η Εκκλησία και προετοιμαζόμενη για την εορτή της Γεννήσεως του Χριστού προβάλλει τη θεραπεία του τυφλού της Ιεριχούς, καλώντας άπαντας στη φωτοδοσία του δωρούντος το φως κατ᾽ άμφω, γιατί είναι ο ίδιος ο Χριστός «Φῶς ἐκ Φωτός»!

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Ἐφεσ. ε´, 8-19: «8 ἦτε γάρ ποτε σκότος, νῦν δὲ φῶς ἐν Κυρίῳ· ὡς τέκνα φωτὸς περιπατεῖτε· 9 ὁ γὰρ καρπὸς τοῦ Πνεύματος ἐν πάσῃ ἀγαθωσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ καὶ ἀληθείᾳ· 10 δοκιμάζοντες τί ἐστιν εὐάρεστον τῷ Κυρίῳ. 11 καὶ μὴ συγκοινωνεῖτε τοῖς ἔργοις τοῖς ἀκάρποις τοῦ σκότους, μᾶλλον δὲ καὶ ἐλέγχετε· 12 τὰ γὰρ κρυφῆ γινόμενα ὑπ᾽ αὐτῶν αἰσχρόν ἐστι καὶ λέγειν· 13 τὰ δὲ πάντα ἐλεγχόμενα ὑπὸ τοῦ φωτὸς φανεροῦται· πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον φῶς ἐστι. 14 διὸ λέγει· ἔγειρε ὁ καθεύδων καὶ ἀνάστα ἐκ τῶν νεκρῶν, καὶ ἐπιφαύσει σοι ὁ Χριστός.15 Βλέπετε οὖν πῶς ἀκριβῶς περιπατεῖτε, μὴ ὡς ἄσοφοι, ἀλλ᾽ ὡς σοφοί, 16 ἐξαγοραζόμενοι τὸν καιρόν, ὅτι αἱ ἡμέραι πονηραί εἰσι. 17 διὰ τοῦτο μὴ γίνεσθε ἄφρονες, ἀλλὰ συνιέντες τί τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου. 18 καὶ μὴ μεθύσκεσθε οἴνῳ, ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία, ἀλλὰ πληροῦσθε ἐν Πνεύματι,19 λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ᾄδοντες καὶ ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ,».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ιη´, 35-43: «35 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ ἐγγίζειν αὐτὸν εἰς Ἰεριχὼ τυφλός τις ἐκάθητο παρὰ τὴν ὁδὸν προσαιτῶν. 36 ἀκούσας δὲ ὄχλου διαπορευομένου ἐπυνθάνετο τί εἴη ταῦτα. 37 ἀπήγγειλαν δὲ αὐτῷ ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος παρέρχεται. 38 καὶ ἐβόησε λέγων· Ἰησοῦ, υἱὲ Δαυΐδ, ἐλέησόν με. 39 καὶ οἱ προάγοντες ἐπετίμων αὐτῷ ἵνα σιωπήσῃ· αὐτὸς δὲ πολλῷ μᾶλλον ἔκραζεν· Υἱὲ Δαυΐδ, ἐλέησόν με. 40 σταθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς ἐκέλευσεν αὐτὸν ἀχθῆναι πρὸς αὐτόν. ἐγγίσαντος δὲ αὐτοῦ ἐπηρώτησεν αὐτόν 41 λέγων· Τί σοι θέλεις ποιήσω; ὁ δὲ εἶπε· Κύριε, ἵνα ἀναβλέψω. 42 καὶ ὁ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ· Ἀνάβλεψον· ἡ πίστις σου σέσωκέ σε. 43 καὶ παραχρῆμα ἀνέβλεψε, καὶ ἠκολούθει αὐτῷ δοξάζων τὸν Θεόν· καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἰδὼν ἔδωκεν αἶνον τῷ Θεῷ».