ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΑ΄ ΛΟΥΚΑ, ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΡΟΠΑΤΟΡΩΝ

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Α.Π.Θ. 

ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΑ´ ΛΟΥΚΑ, Κυριακὴ τῶν Ἁγίων Προπατόρων. Μνήμη τοῦ Ἁγίου Προφήτου Δανιήλ, καὶ τῶν Ἁγίων τριῶν Παίδων, Ἀνανίου, Ἀζαρίου, Μισαήλ. Μνήμη τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Διονυσίου τοῦ νέου, Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης τοῦ θαυματουργοῦ, 17 Δεκεμβρίου 2023, (Αριθμ. 57Α)

Α. Σύμφωνα με το Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας η μνήμη των Τριών Παίδων και του Προφήτη Δανιήλ άγεται κατά την εορτή της Κυριακής προ της Χριστού Γεννήσεως, μαζί με τη μνήμη των Αγίων Πατέρων Αβράμ, Ισαάκ και Ιακώβ, παρά το γεγονός ότι καταγράφεται επίσης ότι την 17η Δεκεμβρίου είναι η άθληση των Τριών Παίδων με ιδιαίτερη αναφορά ότι «Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύναξις ἐν τῇ ἁγιωτάτῃ Μεγάλῃ Ἐκκλησίᾳ», ίσως λόγω διακύμανσης της ημέρας των Χριστουγέννων εν σχέσει με τις δύο Κυριακές που προηγούνται.

 

Β. 1. Η Κυριακή των Αγίων Προπατόρων κείται στο εορτολόγιο της Εκκλησίας μεταξύ 11-17 Δεκεμβρίου, ενώ η Προ των Χριστουγέννων μεταξύ 18-24. Η υμνολογία των δύο αυτών Κυριακών είναι σχεδόν κοινή ως προς τους εορταζόμενους Αγίους Προπάτορες με κεντρικό πρόσωπο τον Αβραάμ, ως Πρόπαππο Χριστού («Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Κυριακὴ τῶν Ἁγίων Προπατόρων». Ενδεικτικοί οι στίχοι: «Δέξασθαι χαρὰν οἱ πάλαι Προπάτορες, Βλέποντες ἐγγίζοντα Χριστὸν Μεσσίαν. Γήθεο Ἀβραάμ, ὅτι Πρόπαππος Χριστοῦ ἐδείχθης», το Συναξάριο της ημέρας) και εν συνεχεία τους Θεόπτες Προφήτες και τους εν Βαβυλώνι Παίδες εν καμίνω, ενώ κατά την Κυριακή Προ των Χριστουγέννων, κατά το Συναξάριο της ημέρας, η μνήμη έχει ακριβή αναφορά στη γενεαλογία του τρίτου κεφαλαίου του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου: «Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, Κυριακὴ πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως, Μνήμην ἄγειν ἐτάχθημεν παρὰ τῶν Ἁγίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν, πάντων τῶν ἀπ᾽ αἰῶνος Θεῷ εὐαρεστησάντων, ἀπὸ Ἀδὰμ ἄχρι καὶ Ἰωσὴφ τοῦ μνήστορος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, κατὰ γενεαλογίαν, καθὼς ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς ἱστορικῶς ἠριθμήσατο, ὁμοίως καὶ τῶν Προφητῶν καὶ τῶν Προφητίδων. Μνήμη τῶν πρωτοπλάστων Ἀδὰμ καὶ Εὔας...». Στο μακρότατο κατάλογο των στίχων του Συναξαρίου κατονομάζονται όλοι οι Προφήτες και οι Προφήτιδες της Παλαιάς Διαθήκης σε συνδυασμό και με τη γενεαλογία του πρώτου κεφαλαίου του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, το οποίο είναι και το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της Κυριακής Πρό της γεννήσεως του Χριστού.

2. Η εξέχουσα αναφορά στον Αβραάμ κατά το Συναξάριο και την υμνολογία της Κυριακής των Αγίων Προπατόρων εξυπηρετεί την ανάδειξη του Αβραάμ ως του Προπάτορος όλων των ανθρώπων προ του Νόμου, άρα και όλων των εθνών, αλλά και του αυτού Αγίου Προπάτορος και της φυλής Δαυΐδ κατά τις Προφητικές επαγγελίες περί του ένσαρκου Λόγου, που συνιστούν το περιεχόμενο ιδιαίτερα της επόμενης Κυριακής Προ της γεννήσεως του Χριστού. Στο Απολυτίκιο των Προπατόρων η εκπλήρωση της δικαιοσύνης των Προπατόρων εκφέρεται ως προμνήστευση για την Εκκλησία, όπου εντάσσεται, δηλαδή, όλο το ανθρώπινο γένος: «Ἐν πίστει τοὺς Προπάτορας ἐδικαίωσας, τὴν ἐξ Ἐθνῶν δι᾽ αὐτῶν προμνηστευσάμενος Ἐκκλησίαν. Καυχῶνται ἐν δόξῃ οἱ Ἅγιοι, ὅτι ἐκ σπέρματος αὐτῶν ὑπάρχει καρπὸς εὐκλεής, ἡ ἀσπόρως τεκοῦσά σε. Ταῖς αὐτῶν ἱκεσίαις, Χριστὲ ὁ Θεός, σῶσον τὰς ψυχὰς ἡμῶν».

3. Χωρίς να παραλείπονται οι ενδιάμεσοι Πατριάρχες και Προφήτες με αναγωγή στον ίδιο τον Αδάμ[1] η υμνολογία της Κυριακής των Προπατόρων κινείται, κυρίως, ανάμεσα στον Αβραάμ και τους εν Καμίνω Παίδες μετά του Προφήτου Δανιήλ, ως προχειρισμός όχι μόνο της γεννήσεως του Χριστού αλλά εκφάνσεως της Εκκλησίας της Πεντηκοστής και της κρίσεως του κόσμου. Στα Στιχηρά Προσόμοια συνοψίζεται προζωγραφιζόμενο το Μυστήριο της Θείας Οικονομίας, η πορεία του ανθρώπινου γένους και η αποκάλυψη του Τριαδικού Θεού εις τους αιώνας, η ενότητα της συμπαντικής πραγματικότητας[2]:

 

Γ. 1. Το σημερινό Αποστολικό Ανάγνωσμα προέρχεται από την Επιστολή Προς Κολοσσαείς του Αποστόλου Παύλου, καθορισθέν ειδικώς από το Τυπικὸν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας[3]. Πρόκειται για μια μικρή Επιστολή, η οποία αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Οι αποδέκτες της Επιστολής δεν έχουν προσωπική γνωριμία με τον Απόστολο Παύλο, ο ίδιος, όμως, είναι γνωστός στις Αποστολικές κοινότητες των εθνών της Μεσογείου και ενδότερα της Μικράς Ασίας. Σ᾽ αυτήν την Επιστολή ο Απόστολος Παύλος ομιλεί ως ο Απόστολος του Χριστού και της Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα λόγο επίκαιρο σε κάθε εποχή και συνοπτικό του Μυστηρίου της Θείας Οικονομίας από κτίσεως κόσμου και αποκαλύψεως του Θεού, («εἰς ἐπίγνωσιν τοῦ μυστηρίου τοῦ Θεοῦ καὶ πατρὸς καὶ τοῦ Χριστοῦ», Κολοσ. β´, 2), που διενεργείται διά Ιησού Χριστού, του προ των αιώνων Υιού του Θεού, και για τα αποτελέσματα της πίστης στη ζωή των χριστιανών και του κόσμου, ως άρση της αρχαίας αποστασίας, καθαίρεση των αντίθεων δυνάμεων και κάθε ειδωλικού πνεύματος, αναίρεση κάθε κοινωνικής και φυλετικής διακρίσεως που διασπά την ενότητα του ανθρώπινου γένους, ή που αφήνει περιθώρια εκμετάλλευσης και καταδυνάστευσης του ανθρώπου από άλλο άνθρωπο.

2. Ειδικότερα, το σημερινό Αποστολικό Ανάγνωσμα έχει ως νοηματικό άξονα το σκοπό και τα αποτελέσματα του θεοφανικού έργου του Χριστού για τον άνθρωπο. Η επιλογή του υποδεικνύει την εορτή των Χριστουγέννων, ενώ ο τελευταίος στίχος («ὅπου οὐκ ἔνι Ἕλλην καὶ Ἰουδαῖος, περιτομὴ καὶ ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσι Χριστός») επεκτείνει την εσωτερική υπόδειξη στο γεγονός της Πεντηκοστής κατά την ομιλία του Αποστόλου Πέτρου ενώπιον του πλήθους των πιστευσάντων εκείνην την ημέρα, ανεξαρτήτως φυλής, θρησκευτικής προελεύσεως και κοινωνικής καταστάσεως. Επιπλέον, ο Απόστολος Παύλος διακρίνει το ανθρώπινο γένος κατά τις δύο φάσεις της πορείας του μετά την προπατορική αποστασία, στον καιρό της ειδωλολατρίας και στον εν Χριστώ άνθρωπο, περιγράφοντας τα αποτελέσματα της βιωτής του. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ειδωλολατρία δεν είναι απλώς οι τυπικές θεουργικές πράξεις λατρείας των ειδώλων αλλά όλος ο εντός ανθρώπου ειδωλικός κόσμος, οι εμπαθείς λογισμοί του πεπτωκότος «παλαιού» ανθρώπου, των «υἱῶν τῆς ἀπειθείας», πορνεία, ακαθαρσία, πάθη, κακές επιθυμίες και κυρίως η πλεονεξία, που δημιουργούν οργή, θυμό, κακία, βλασφημία, αισχρολογία και ψεύδη και οδηγούν τον άνθρωπο στη διάπραξη του κακού εναντίον των συνανθρώπων του («σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ»). Δεν υπάρχει ο διάβολος ως αυτοτελής ύπαρξη, υπάρχουν οι δαιμονικοί εμπαθείς λογισμοί των λογικών όντων και οι δαιμονικές πράξεις των λογικών όντων, που η έκπτωσή τους από τη γνώση του Θεού δημιουργεί είδωλα και λατρεία τους στη θέση του Θεού. Πρόκειται για τη σατανική αυτοαποθέωση του εγκλωβισμένου στην ιδιοτέλεια και την πλεονεξία ανθρώπου, στην αυτολατρεία του, στην απόλυτη ακοινωνησία με το συνάνθρωπό του και το Θεό ως δημιουργό και εγγυητή της ενότητος του σύμπαντος κόσμου. Στον ειδωλικό κόσμο του αυτοκαταστρεφόμενου μεταπατορικού ανθρώπου ο Χριστός, ως ένσαρκος Λόγος, εισέρχεται στην ιστορία του ανθρώπινου γένους «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν», ξαναδημιουργεί τον άνθρωπο «κατ᾽ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν», ενώνει τα διεστώτα, καταργώντας όλες τις συμβάσεις της διαίρεσης της ανθρώπινης ιστορίας, ή με απλά λόγια όλες τις μεταπατορικές αμαρτίες. Πρόκειται για την κατάργηση της ειδωλολατρίας και την έλευση της βασιλείας του Θεού ως δυναμικής πραγματικότητας της ιστορίας και πορείας προς τα έσχατα, και εις τους αιώνας των αιώνων. Γι᾽ αυτό μία εσχατολογία ανεξάρτητη από τη δημιουργία του σύμπαντος κόσμου και την ιστορική του πορεία, όπου κυριαρχεί η θεοφανική συνεκτική παρουσία του Τριαδικού Θεού, είναι ειδωλολατρία, και γι᾽ αυτό η σωτηρία είναι κοινή και όχι ατομική υπόθεση.

 

Δ. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα συμπίπτει νοηματικά με το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της Κυριακής Α´ Ματθαίου, Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων, και σχεδόν λεκτικά με την Κυριακή ΙΔ´ Ματθαίου. Μάλιστα, δεν είναι τυχαίο ότι στη σημερινή Ευαγγελική περικοπή ο τελευταίος στίχος («πολλοὶ γάρ εἰσι κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί») προέρχεται από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο της ΙΔ´ Κυριακής, εισάγοντάς μας στην περίοδο των Χριστουγένων και των Φώτων με Ευαγγελικά Αναγνώσματα κατ᾽ εξαίρεση από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο. Πάντως, το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα αποτελεί κλήση για είσοδο στην εγκαινιαζόμενη διά της γεννήσεως του Χριστού βασιλεία του Θεού, κατά τις επαγγελίες και την προμνήστευση των Αγίων Προπατόρων.

 

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Κολοσ. γ´, 4-11: «4 ὅταν ὁ Χριστὸς φανερωθῇ, ἡ ζωὴ ὑμῶν, τότε καὶ ὑμεῖς σὺν αὐτῷ φανερωθήσεσθε ἐν δόξῃ. 5 Νεκρώσατε οὖν τὰ μέλη ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, πορνείαν, ἀκαθαρσίαν, πάθος, ἐπιθυμίαν κακήν, καὶ τὴν πλεονεξίαν ἥτις ἐστὶν εἰδωλολατρία, 6 δι᾽ ἃ ἔρχεται ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῆς ἀπειθείας, 7 ἐν οἷς καὶ ὑμεῖς περιεπατήσατέ ποτε, ὅτε ἐζῆτε ἐν αὐτοῖς· 8 νυνὶ δὲ ἀπόθεσθε καὶ ὑμεῖς τὰ πάντα, ὀργήν, θυμόν, κακίαν, βλασφημίαν, αἰσχρολογίαν ἐκ τοῦ στόματος ὑμῶν· 9 μὴ ψεύδεσθε εἰς ἀλλήλους, ἀπεκδυσάμενοι τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ 10 καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν νέον τὸν ἀνακαινούμενον εἰς ἐπίγνωσιν κατ᾽ εἰκόνα τοῦ κτίσαντος αὐτόν, 11 ὅπου οὐκ ἔνι Ἕλλην καὶ Ἰουδαῖος, περιτομὴ καὶ ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσι Χριστός».

 

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ιδ´, 16-24 - Ματθ. κβ´, 14: «16 ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ· Ἄνθρωπός τις ἐποίησε δεῖπνον μέγα, καὶ ἐκάλεσε πολλούς· 17 καὶ ἀπέστειλε τὸν δοῦλον αὐτοῦ τῇ ὥρᾳ τοῦ δείπνου εἰπεῖν τοῖς κεκλημένοις· ἔρχεσθε, ὅτι ἤδη ἕτοιμά ἐστι πάντα. 18 καὶ ἤρξαντο ἀπὸ μιᾶς παραιτεῖσθαι πάντες, ὁ πρῶτος εἶπεν αὐτῷ· ἀγρὸν ἠγόρασα, καὶ ἔχω ἀνάγκην ἐξελθεῖν καὶ ἰδεῖν αὐτόν· ἐρωτῶ σε, ἔχε με παρῃτημένον. 19 καὶ ἕτερος εἶπε· ζεύγη βοῶν ἠγόρασα πέντε, καὶ πορεύομαι δοκιμάσαι αὐτά· ἐρωτῶ σε, ἔχε με παρῃτημένον. 20 καὶ ἕτερος εἶπε· γυναῖκα ἔγημα, καὶ διὰ τοῦτο οὐ δύναμαι ἐλθεῖν. 21 καὶ παραγενόμενος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος ἀπήγγειλε τῷ κυρίῳ αὐτοῦ ταῦτα. τότε ὀργισθεὶς ὁ οἰκοδεσπότης εἶπε τῷ δούλῳ αὐτοῦ· ἔξελθε ταχέως εἰς τὰς πλατείας καὶ ῥύμας τῆς πόλεως, καὶ τοὺς πτωχοὺς καὶ ἀναπήρους καὶ χωλοὺς καὶ τυφλοὺς εἰσάγαγε ὧδε. 22 καὶ εἶπεν ὁ δοῦλος· κύριε, γέγονεν ὡς ἐπέταξας, καὶ ἔτι τόπος ἐστί. 23 καὶ εἶπεν ὁ κύριος πρὸς τὸν δοῦλον· Ἔξελθε εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ φραγμοὺς καὶ ἀνάγκασον εἰσελθεῖν, ἵνα γεμισθῇ ὁ οἶκός μου. 24 λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων τῶν κεκλημένων γεύσεταί μου τοῦ δείπνου. - 14 πολλοὶ γάρ εἰσι κλητοί, ὀλίγοι δὲ ἐκλεκτοί».

 

---

[1]. Ο τόνος της εορτής θυμίζει την Κυριακή των Αγίων Πατέρων: «Τῶν Προπατόρων τὸ σύστημα, οἱ φιλέορτοι δεῦτε, ψαλμικῶς εὐφημήσωμεν, Ἀδὰμ τὸν Προπάτορα, Ἐνώχ, Νῶε, Μελχισεδέκ, Ἀβραάμ, Ἰσαὰκ καὶ Ἰακώβ· μετὰ νόμον, Μωϋσῆν καὶ Ἀαρών, Ἰησοῦν, Σαμουὴλ καὶ Δαυΐδ· μεθ' ὧν τὸν Ἡσαΐαν, Ἱερεμίαν, Ἰεζεκιήλ, καὶ Δανιὴλ καὶ τοὺς δώδεκα, ἅμα Ἠλιού, Ἐλισαῖον καὶ τοὺς ἅπαντας, Ζαχαρίαν καὶ τὸν Βαπτιστήν, καὶ τοὺς κηρύξαντας Χριστόν, τὴν ζωὴν καὶ ἀνάστασιν τοῦ γένους ἡμῶν», Δοξαστικό των Αποστίχων, ποίημα Αγίου Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως.

[2]. α. «Τῶν Προπατόρων σήμερον πιστοί, τελοῦντες μνημόσυνα, ἀνυμνήσωμεν Χριστὸν τὸν Λυτρωτήν, τὸν μεγαλύναντα αὐτούς, ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, καὶ θαυμάτων τὰ παράδοξα πιστῶς, ἐπιτελέσαντα Κύριον, ὡς κραταιὸν καὶ δυνατόν· καὶ ἐξ αὐτῶν ἀναδείξαντα, ῥάβδον δυνάμεως ἡμῖν, τὴν μόνην ἀπείρανδρον, καὶ θεόπαιδα Μαρίαν τὴν ἁγνήν, ἐξ ἧς τὸ ἄνθος προῆλθε Χριστός, βλαστήσας πᾶσι τὴν ζωήν, καὶ ἀδάπανον τρυφήν, καὶ σωτηρίαν τὴν αἰώνιον».

β. «Ὁ τοὺς Ἁγίους Παῖδας ἐκ πυρός, ῥυσάμενος Δέσποτα, καὶ ἐκ στόματος λεόντων Δανιήλ, ὁ εὐλογήσας Ἀβραάμ, Ἰσαάκ τε τὸν δοῦλόν σου, καὶ τὸν τούτου υἱὸν τὸν Ἰακώβ, ὁ εὐδοκήσας ἐκ σπέρματος, τούτων γενέσθαι καθ᾽ ἡμᾶς, ἵνα τοὺς πρὶν ὀλισθήσαντας, σώσῃς προπάτορας ἡμῶν, σταυροῦσαι καὶ θάπτεσαι, καὶ συντρίβεις τοῦ θανάτου τὰ δεσμά, συνεγείρεις τε πάντας, τοὺς ἀπ᾽ αἰῶνος ὄντας ἐν νεκροῖς, προσκυνοῦντάς σου Χριστέ, τὴν Βασιλείαν τὴν αἰώνιον».

γ. «Ὡς ἐν ψεκάδι μέσον τῆς φλογός, τῇ δρόσῳ τοῦ Πνεύματος, ἀγαλλόμενοι οἱ Παῖδες τοῦ Θεοῦ, περιεπάτουν μυστικῶς, ἐν αὐτῇ προτυπώσαντες, τὴν Τριάδα καὶ τὴν σάρκωσιν Χριστοῦ, καὶ ὡς σοφοὶ διὰ πίστεως, ἔσβεσαν δύναμιν πυρός, καὶ Δανιὴλ δὲ ὁ δίκαιος, λεόντων ὤφθη φιμωτής· ὧν ταῖς δεήσεσι, δυσωπούμενος φιλάνθρωπε Σωτήρ, καὶ ἡμᾶς τοῦ ἀσβέστου, καὶ αἰωνίου λύτρωσαι πυρός, καὶ ἀξίωσον τυχεῖν, τῆς οὐρανίου Βασιλείας σου».

δ. «Ὥσπερ ἐν δρόσῳ ὄντες οἱ πιστοί, καὶ Ἅγιοι Παῖδες σου, ἐν καμίνῳ τῆς φλογὸς τῆς τοῦ πυρός, προεζωγράφουν μυστικῶς, τὴν ἐκ Παρθένου σου ἔλευσιν, τὴν ἀφλέκτως ἀναλάμψασαν ἡμῖν, καὶ Δανιὴλ δὲ ὁ δίκαιος, καὶ ἐν Προφήταις θαυμαστός, τρανῶς τὴν θείαν δευτέραν σου, ἐπιδημίαν προδηλῶν. Ἑώρων ἐκραύγαζεν, ἕως οὗ θρόνοι ἐτέθησαν φησί, καὶ κριτὴς ἐκαθέσθη, καὶ τοῦ πυρὸς ἐπέστη ποταμός· οὗ ῥυσθείημεν Χριστέ, ταῖς ἱκεσίαις αὐτῶν Δέσποτα».

[3]. «Δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι τῇ κυριακῇ πρὸ τῶν ἁγίων πατέρων Ἀβραάμ, Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ ἀναγινώσκεται ὁ ἀπόστολος πρὸς Κολασσαεῖς· Ἀδελφοί, ὅταν ὁ Χριστὸς φανερωθῇ, ἡ ζωὴ ἡμῶν, τέλος· καὶ ἐν πᾶσι Χριστός».