ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ «ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ»

O Πατριάρχης Βαρθολομαίος στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου στην πόλη Σάουθ Μπεντ της Ιντιάνα. Φωτογραφία: GOA/Δημήτριος Πανάγος 

         

Εθνικός Κήρυξ Του π. Βασιλείου Μπέμπη*

Το περιβαλλοντικό πρόβλημα που στις μέρες μας παρουσιάζεται ως το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα παγκοσμίως, γεγονός που μαρτυρείται από την συχνότητα των ακραίων φυσικών φαινομένων, την υπερθέρμανση του πλανήτη, την υψηλή θέση που το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής έχει στην πολιτική ατζέντα των προηγμένων χωρών και την προσαρμογή της οικονομίας στα δεδομένα της εποχής μέσα από την επιδίωξη της «πράσινης ανάπτυξης», δεν είναι για τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, τον λεγόμενο και «Πράσινο Πατριάρχη», ένα νέο προς μελέτη ζήτημα.

Εδώ και δεκαετίες, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος αγωνίζεται για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με προσευχή, ποιμαντικές εγκυκλίους, θεολογικές ομιλίες, οικολογικά συνέδρια, διαθρησκευτικές προσπάθειες, επαφές με επιστήμονες, πολιτικούς και ανθρώπους του πολιτισμού.

Ο «Εθνικός Κήρυξ» έχει κατ’ επανάληψη αναφερθεί στις δραστηριότητες αυτές του Παναγιωτάτου. Μάλιστα ο γράφων είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα, προ είκοσι ετών, το άρθρο «Η Οικο-Θεολογία του Οικουμενικού Πατριάρχη» (3/3/2001), στο οποίο επιχειρήθηκε αναφορά σε βασικές θεολογικές τοποθετήσεις, που αφορούν την δημιουργία του σύμπαντος από τον Θεό, την ευθύνη του ανθρώπου ως διαχειριστή και όχι ιδιοκτήτη του κόσμου, την αμαρτία του αυτο-θεούμενου αλαζόνα ανθρώπου, το ασκητικό ήθος της Εκκλησίας και το δρόμο της μετάνοιας δια των εκκλησιαστικών μυστηρίων που επαναφέρει την περιβαλλοντική ισορροπία.

Σημαντικές οι τοποθετήσεις αυτές, έχουν διαμορφώσει πλέον ένα πλαίσιο Ορθόδοξης κατηχητικής διδασκαλίας προς καλλιέργεια μιας χριστιανικής οικολογικής συνείδησης απ’ όλους τους πιστούς και ιδιαίτερα από τους νέους ανθρώπους και έχουν συμπεριληφθεί σε εξειδικευμένο εκπαιδευτικό υλικό. Ωστόσο, η σκέψη του Οικουμενικού Πατριάρχη σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα διαρκώς αναπτύσσεται και ωφελεί στο ξεδίπλωμά της τους μελετητές των ομιλιών του. Το παρόν κείμενο θα σκιαγραφήσει δύο πατριαρχικές θέσεις, πέραν των συνοπτικά προαναφερθέντων, με ξεχωριστά επίκαιρη σπουδαιότητα.

Η πρώτη εκ των θέσεων αυτών (επίκαιρη λόγω του ζητήματος του εμβολιασμού προστασίας από τον κορωνοϊό) αφορά την μη αντίθεση της Ορθόδοξης Παράδοσης προς τις φυσικές και τεχνολογικές επιστήμες αφού κατά τους πατέρες της Εκκλησίας και τη «διπλή γνωσιολογική μεθοδολογία τους», επιστήμη και πίστη αποτελούν χώρους διάφορους και διακριτούς. «Ο υλικός κόσμος γνωρίζεται με την παρατήρηση και το πείραμα. Ο συνάνθρωπος -όπως και ο Θεός- με την αγάπη», τονίζει ο Παναγιώτατος σε ομιλία του στο Πολυτεχνείο Κρήτης (το 2012). Ωστόσο, η μη αντίθεση δε σημαίνει ότι δεν παρατηρούνται στον κόσμο γεγονότα «επιστημονικώς ασύλληπτα» τα οποία μαρτυρούν ότι πέραν των επιστημονικών και φυσικών δυνατοτήτων του ανθρώπου υπάρχει «η ευήκοον ους τείνουσα προς την προσευχή των πιστώς παντοκρατορική δύναμις» (Ο Θεός δηλαδή, ο οποίος ακούει τις προσευχές των πιστών και παρεμβαίνει με τρόπο επιστημονικά ασύλληπτο).

Η δεύτερη πατριαρχική θέση είναι επίκαιρη θεολογικά και χρήσιμη στον διαχριστιανικό διάλογο για θέματα περιβαλλοντικής θεολογίας. Αποτελεί ουσιαστικά μία ανάδειξη της θεολογίας του Αγ. Μαξίμου του Ομολογητού για τους «λόγους των όντων» που συναποτελούν τον κόσμο. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης επισημαίνει ότι οι ενέργειες του Θεού διαπερνούν όλη την κτίση, ώστε να υπάρχει κάτι το ιερό σε όλα τα δημιουργήματα. Το ότι ο άνθρωπος έχει λογικότητα, παρατηρεί ο Πατριάρχης, δεν σημαίνει ότι τα άλλα όντα δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Ωστόσο, ο Παναγιώτατος αρνείται την ακραία οικο-θεολογική άποψη ότι ο άνθρωπος είναι ένα έμβιον ον ίσης αξίας με τα υπόλοιπα και υπερασπίζεται την διαβάθμιση της αξίας των δημιουργημάτων όπως αυτά ταξινομήθηκαν από την αγάπη του Δημιουργού. Σημειώνει δε τα εξής στην εγκύκλιό του για την «Ημέρα του Περιβάλλοντος» (1998): «Αν και ο άνθρωπος είναι απειροελάχιστος εντός του αχανούς σύμπαντος, εντούτοις το σύμπαν λαμβάνει νόημα από τη δική του παρουσία, ασχέτως αν ο ίδιος κατέστη αυτοείδωλο, γενόμενος στη συνέχεια δυνάστης της κτίσεως». (Τις θέσεις αυτές διετύπωσε παρομοίως και στην ομιλία του στην Αβάνα της Κούβας το 2004).

Και η πρώτη και η δεύτερη πατριαρχική θέση που αναφέρθηκαν, φανερώνουν τον σοφό τρόπο με τον οποίο ο Παναγιώτατος αναδεικνύει το μέτρο των πραγμάτων. Τιμά τα επιστημονικά ευρήματα (στα οποία κατά καιρούς άλλωστε αναφέρεται) επισημαίνοντας όμως ότι ο Θεός είναι υπερβατικός και επιστημονικά ασύλληπτος. Δέχεται την αξία όλων των κτισμάτων του Θεού αλλά υπογραμμίζει ότι ο άνθρωπος έχει μία ξεχωριστή θέση στην κτίση (θέση διακονίας και όχι καταδυνάστευσης). Η τήρηση αυτή του μέτρου και της σύνεσης γίνεται μία παραδειγματική παρουσίαση του Ορθόδοξου τρόπου προσέγγισης της ζωής και των προβλημάτων της και μία παραπομπή στο πατερικό «αεί σχοινοβατείν», την αποφυγή δηλαδή των άκρων που αποπροσανατολίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη. Και αυτό ασφαλώς αφορά όλα τα ζητήματα και όχι μόνο το περιβαλλοντικό...

* Ο π. Βασίλειος Μπέμπης είναι ιερατικός προϊστάμενος της κοινότητας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένη στο Κέμπριτζ Μασαχουσέτης και εκ των πλέον λογίων κληρικών της Ορθόδοξης Εκκλησίας.