ΣΥΝΟΔΙΚΟΤΗΤΑ: Η ΠΡΟΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ

Μάριος Μπέγζος, στο Το Βημα

Η προνεωτερική συλλογικότητα ονομάζεται συνοδικότητα στο Βυζάντιο με προεξάρχουσα την Α' Οικουμενική Σύνοδο προ 1700 ετών

Συνοδικότητα σημαίνει συλλογικότητα. Όταν συνέρχονται, δηλαδή έρχονται μαζί, ομού, από κοινού, σκεπτόμενοι άνθρωποι και γίνονται συσκεπτόμενοι, τότε αναδύεται αυτό που ορθώς επονομάζεται συλλογικότητα. Η αρχαιοελληνική Εκκλησία του Δήμου, η ρωμαϊκή Σύγκλητος, η χριστιανική Σύνοδος, τα νεωτερικά Κοινοβούλια (Βουλή, Εθνοσυνέλευση, Δούμα, Ράιχσταγκ κλπ) είναι μορφές συλλογικότητας κατά καιρούς και τόπους με ποικιλώνυμες ονομασίες.

Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος (325 Νίκαια της Βιθυνίας στην Μικρά Ασία) που δικαίως πανηγυρίζονται τα 1700 χρόνια της σήμερα, ενέχει πολλαπλή σημασία εντός κι εκτός εκκλησίας. Πέρα από το ότι είναι η Πρώτη από τις συνολικά Επτά Οικουμενικές Συνόδους της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας μέχρι το Σχίσμα, συγκαλείται όχι πια ως τοπική σύνοδος περιφερειακής εκκλησίας και περιορισμένου ενδιαφέροντος αλλά ως οικουμενική.

Ας προσεχθεί ο όρος «οικουμενική» που παραπέμπει στην οικουμένη υφήλιο, δηλαδή στην κατοικημένη γη. Όχι σε έρημο αγίων ασκητών ούτε σε ζούγκλα άγριων ζώων, αλλά στις πόλεις που είναι το ελληνικό κύτταρο ζωής. Στον Αριστοτέλη ορίζεται ως «πόλις» όχι το έδαφος αλλά οι κάτοικοι: οι πολίτες κάνουν την πόλη. Για αυτό δεν λέγεται «Δήμος Αθηνών», αλλά Δήμος Αθηναίων, Λαρισαίων, Ναυπλιέων, Τρικκαίων κλπ! Όπου οι πολίτες, εκεί η πόλις. Η τέχνη της πόλης λέγεται πολιτική κι ο τρόπος ζωής στην πόλη ονομάζεται πολιτισμός ελληνικά ή «κουλτούρα» (cultura) λατινικά ως καλλιέργεια μαζί με την αγροκαλλιέργεια (agricultura) οριζοντίως – επιγείως και την λατρεία του ιερού (cultus) επουρανίως – κατακορύφως.

Στο ελληνικό υπέδαφος της πόλεως ως συλλογικότητας εμψύχων ελλόγων όντων, ανθρώπων – προσώπων, οικοδομείται πρωτοχριστιανικά η Αποστολική Σύνοδος (49 μ.Χ., Αντιόχεια) κι έπεται πλειάδα παρόμοιων τοπικών συνόδων μέχρι την ανεξιθρησκία (313). Η παύση των διωγμών λόγω Μ. Κωνσταντίνου απομάκρυνε την πρώτη αιμάσσουσα πληγή των 300 ετών χριστιανισμού, αλλά άνοιξε την δεύτερη εξίσου αιματηρή πληγή του που είναι οι αιρέσεις με προεξάρχοντα τον αρειανισμό. Οι διωγμοί υπονόμευαν την εκκλησία μόνο, αλλά οι αιρέσεις απειλούσαν την εκκλησία και την αυτοκρατορία βάλλοντας κατά της ιδεολογικής, θεολογικής ενότητας της πρωτοβυζαντινής θεοκρατικής αυτοκρατορίας (καισαροπαπισμός). Η προστασία του ενός ήταν προφύλαξη του άλλου, η θεοκρατία και η μοναρχία απειλούντο εξίσου. Ο αυτοκράτορας ως «επίσκοπος των εκτός», όπως επονόμαζε τον εαυτό του, παίρνει την πρωτοβουλία της σύγκλησης της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, παραμονές των επίσημων εγκαινίων της νέας πρωτεύουσας της μονοκρατορίας του, της Νέας Ρώμης – Κωνσταντινουπόλεως. Με “ένα σμπάρο δύο τρυγόνια”, κίνηση “ρουά ματ”, σαν “καραμπόλα”, η Σύνοδος του 325 εδραιώνει την αυτοκρατορία του 313 και την θεοκρατία της Ορθοδοξίας ως συνεκτικού ιστού αρραγούς ενότητας του απέραντου πολυποίκιλλου κρατικού μορφώματος, της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που εσφαλμένα αποκλήθηκε Βυζάντιο στην 2η χιλιετία από Ευρωπαίους ιστορικούς.

Το παράδοξο της A’ Οικουμενικής Συνόδου είναι η ανάδυση συλλογικότητας εν μέσω της αυταρχικότητας της βυζαντινής μοναρχίας, της ρωμαϊκής απολυταρχίας και της ορθόδοξης θεοκρατίας. Η συλλογικότητα αντιφάσκει στην μοναρχία τόσο όσο η αρχαιοελληνική δημοκρατία αντιπαρατίθεται στην τυραννία και την ολιγαρχία. Η δημοκρατία δεν είναι “λαοκρατία” κι ούτε λαϊκισμός, αλλά συλλογικότητα αντί της μαζικότητας. Ο Δήμος δεν είναι μάζα κι ούτε η Σύνοδος γίνεται συλλαλητήριο.

Η προνεωτερική συλλογικότητα ονομάζεται συνοδικότητα στο Βυζάντιο με προεξάρχουσα την Α’ Οικουμενική Σύνοδο προ 1700 ετών. Η νεωτερική συλλογικότητα κυοφορείται 1500 χρόνια μετά, στις Επαναστάσεις του 18ου αιώνα (Αγγλική – Κρόμγουελ, Αμερικανική 1776 και Γαλλική 1789). Αντί της θεολογίας (Ορθοδοξία) είναι η ιδεολογία (φιλελευθερισμός) το διακύβευμα της συλλογικότητας: προνεωτερικά η Εκκλησία, νεωτερικά η Δημοκρατία.

Για να τιμηθεί η πανήγυρις της 1700ής επετείου της Α’. Οικουμενικής Συνόδου, χρειαζόμαστε στοχασμό της συλλογικότητας κι αναστοχασμό της συνοδικότητας.
Η κοινωνία μας οφείλει να σκεφθεί αν έχουμε έλλειμμα συλλογικότητας σήμερα εν μέσω άκρατου ατομικισμού, αχαλίνωτου οικονομισμού και αυταρχικού κυνισμού (Τραμπ, Πούτιν) που χρήζει διόρθωσης στην πορεία από τον ατομικιστικό ανθρωπισμό στον κοινωνικό ανθρωπισμό (σοσιαλδημοκρατία).
Η εκκλησία έχει να στοχαστεί αν σέβεται και τηρεί την συνοδικότητα σήμερα, όταν αρνείται την πανορθόδοξη συνοδική ρύθμιση των σημαντικότερων ζητημάτων που τη διαιρούν και εμμένει σε είδη πρωτείου παλαιάς κοπής. Οι καιροί ου μενετοί! Συλλογικότητα αντί ατομικότητας στην κοινωνία μας και συνοδικότητα αντί αυταρχικότητας στην εκκλησία μας είναι το ζητουμενο «έν ού εστι χρεία».

O Μάριος Μπέγζος είναι πρώην Κοσμήτορας Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών