ΑΠΟ ΤΟ ΕΟΡΤΙΟ ΕΤΟΣ ΣΤΟ ΑΔΥΣΩΠΗΤΟ ΠΑΡΟΝ

Ιωάννου Μ. Κονιδάρη, Ομότιμου Καθηγητου Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Το Βημα

Η συνάντηση των προκαθημένων για τον κοινό εορτασμό στη Νίκαια και η σημασία της παρουσίας του Πάπα στη θρονική εορτή της μαρτυρικής Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης

Τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας εξαιτίας της αίρεσης του Αρείου υπήρξαν η αιτία που οδήγησε στη σύγκληση, με απόφαση του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α΄, συνόδου στη Νίκαια της Βιθυνίας (σημερινό Iznik της Τουρκίας), που βρισκόταν κοντά στη Νικομήδεια, πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας έως το 330, οπότε εγκαινιάζεται η Νέα Ρώμη/Κωνσταντινούπολη.

Η σύνοδος άρχισε στις 20 Μαΐου 325. Μετά την προσφώνηση του Αυτοκράτορα, που θυμίζεται ότι δεν είχε ακόμη βαπτιστεί Χριστιανός, πρόεδροι της Συνόδου διατέλεσαν ο Αντιοχείας Ευστάθιος και ο Αλεξανδρείας Αλέξανδρος, ίσως και ο Κορδούης Οσιος.

Οι μείζονες αποφάσεις της Συνόδου της Νίκαιας ήταν η καταδίκη του Αρειανισμού, η έκδοση είκοσι κανόνων που αφορούν στη διοίκηση της Εκκλησίας, η σύνταξη των πρώτων άρθρων του «Συμβόλου της Πίστεως» και ο ορισμός της ημέρας εορτασμού του Πάσχα, ο γνωστός «Πασχάλιος Κανόνας».

Προφανώς τα μέλη της συνόδου, που, μεταξύ πολλών εκδοχών, επικράτησε, πιθανώς για συμβολικούς λόγους, ότι ήταν 318, δεν είχαν τότε φανταστεί ότι θα συγκροτούσαν την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο και θα λάμβαναν αποφάσεις που θα κρίνονταν τόσο σημαντικές, ακόμη και σήμερα.

Για τους επαΐοντες ήταν λοιπόν από πολλού χρόνου γνωστό ότι το 2025 συμπληρώνονται 1700 έτη από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο.

Η ευτυχής σύμπτωση ήταν ότι το 2025, στις 20 Απριλίου, συνέπιπτε ο εορτασμός του Πάσχα στην Ανατολική και τη Δυτική Εκκλησία, που, παρά το γεγονός ότι αμφότερες αποδέχονται τον «Πασχάλιο Κανόνα», είχε διαφοροποιηθεί μετά την εισαγωγή από τη Δυτική Εκκλησία του νέου ημερολογίου, του λεγόμενου Γρηγοριανού (1582), το οποίο δεν αποδέχθηκε ως προς τον εορτασμό του Πάσχα η Ανατολική Εκκλησία.

Αυτή η σύμπτωση έδωσε την ευκαιρία στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο να εμπνευστεί έναν κοινό εορτασμό στον τόπο όπου ελήφθη η απόφαση αυτή της ενωμένης τότε Χριστιανικής Εκκλησίας, δηλαδή στη Νίκαια. Τη σκέψη του αυτή συζήτησε με τον Πάπα Φραγκίσκο, όταν συναντήθηκαν στα Ιεροσόλυμα το 2014. Ο Πάπας αποδέχθηκε ασμένως την ιδέα, προσθέτοντας, κατά τη διήγηση του ίδιου του Πατριάρχη, «εάν δεν το επιτρέψει ο Κύριος, οι διάδοχοί μας».

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, προνοητικός και μεθοδικός, ήδη στις 10 Φεβρουαρίου, επισκέφθηκε τη Νίκαια, όπου έγινε δεκτός από τον Δήμαρχο, περιηγήθηκαν μαζί στα ερείπια του βυζαντινού Ανακτόρου και της Βασιλικής του Αγίου Νεοφύτου και συζήτησαν τη σημασία των εκδηλώσεων της επετείου για την πόλη.

Ατυχώς ο Πάπας Φραγκίσκος αποδείχθηκε προφητικός. Τελεύτησε τον επί της γης βίο του τη Δευτέρα του Πάσχα 2025. Ετσι ο συνεορτασμός δεν πραγματοποιήθηκε.

Στις 8 Μαΐου 2025 εκλέγεται ο πρώτος βορειοαμερικανός Πάπας που επιλέγει το όνομα Λέων (ο 14ος). Στην ενθρόνισή του παρευρίσκεται και ο Οικουμενικός Πατριάρχης και επανέρχεται το θέμα του εορτασμού του ιωβηλαίου της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου. Ο Πάπας είναι θετικός, παρότι το momentum του συνεορτασμού του Πάσχα έχει χαθεί. Το εόρτιο έτος, ευτυχώς, συνεχίζεται.

Ο Πάπας Ρώμης, όμως, είναι και επικεφαλής του κράτους του Βατικανού, μέλους των Ηνωμένων Εθνών, και, συνεπώς, προσκαλείται με αυτή την ιδιότητα. Για τον λόγο αυτόν η επίσκεψή του στην Τουρκία ξεκινά στην Αγκυρα με κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Κεμάλ, συνάντηση με τον Πρόεδρο Ερντογάν και ακολούθως μετάβαση στην Istanbul. Και εκεί προβλέπεται επίσκεψη στο τέμενος Σουλτάν Αχμέτ, παρότι η Αγια-Σοφιά και η Μονή της Χώρας οιμώζουν ως τζαμιά… Είναι, θεωρώ, το τίμημα για τις εκδηλώσεις που ακολουθούν.

Οι συζητήσεις των προκαθημένων των δύο εκκλησιών, της Ρώμης και της Νέας Ρώμης, κατέληξαν σε μια συνάντησή τους στη Νίκαια, προκειμένου να λάβει εκεί χώρα Οικουμενική Συμπροσευχή (28.11) στον χώρο της Βασιλικής του Αγίου Νεοφύτου και την επομένη νέα συνάντηση στο Πατριαρχείο στο Φανάρι και υπογραφή κοινής δήλωσης.

Στον εορτασμό αυτόν προσκλήθηκαν και οι λοιπές χριστιανικές εκκλησίες (διαμαρτυρόμενοι, αγγλικανοί, προχαλκηδόνιοι κ.ά.) και οι σημαντικότεροι εκκλησιαστικοί οργανισμοί. Προσκλήθηκαν επίσης οι Πατριάρχες Αλεξάνδρειας, Αντιόχειας και Ιεροσολύμων, ώστε, μαζί με της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης, να συναντηθούν οι επικεφαλής των θρόνων που έχουν αναγνωριστεί από Οικουμενικές Συνόδους (Πενταρχία των Πατριαρχών) προκειμένου να διατρανώσουν την παγχριστιανική ενότητα.

Παρά ταύτα, θεωρώ πολύ σημαντικότερη την παρουσία του Πάπα Ρώμης στη θρονική εορτή της μαρτυρικής Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, στην εορτή του ιδρυτή της Απόστολου Ανδρέα (30.11). Η παρουσία του στη λειτουργία στον Πατριαρχικό Ναό και η ομιλία που θα εκφωνήσει κατ’ αυτήν μπορεί να δώσει σημαντικά μηνύματα, κυριολεκτικώς urbi et orbi.

Είναι γεγονός ότι το τελευταίο διάστημα το Οικουμενικό Πατριαρχείο δοκιμάζεται, με την Εκκλησία της Ρωσίας να επιχειρεί παντοιοτρόπως να καταστεί η Τρίτη Ρώμη. Η επιδίωξη αυτή εντάθηκε μετά την ανακήρυξη από το Πατριαρχείο της Εκκλησίας της Ουκρανίας ως Αυτοκέφαλης (2019), πράγμα που οδήγησε σε παραπικρασμούς και αντιθέσεις μεταξύ των Ορθόδοξων Εκκλησιών.

Εξετέρου, το Πατριαρχείο εξακολουθεί να ζει αιχμάλωτο, μέσα σε ένα κράτος κατ’ επίφαση κοσμικό, το οποίο θεωρεί ότι μπορεί να διαγράφει από τους υποψήφιους Πατριάρχες όποιον δεν είναι της αρεσκείας του. Πολύχρονοι δικαστικοί αγώνες στα ευρωπαϊκά δικαστήρια χρειάστηκαν για να κατοχυρώσει ιδιοκτησιακά δικαιώματά του και η Σχολή της Χάλκης ακόμη περιμένει την επαναλειτουργία της. Αλλωστε, όπως πληροφόρησε προσφάτως ο τούρκος Πρόεδρος τον Καγκελάριο Μερτς, εκεί ισχύουν «τα κριτήρια της Αγκυρας»…!