Greek-English
His Eminence Archbishop Elpidophoros
Holy Trinity Archdiocesan CathedralJuly 24, 2020
New York, New York
Beloved Faithful and Friends around the world,
This day is a day, when grief and sorrow are mingled with faith and
with hope. This day is a day, when our hymns to the Virgin Mother of God
are chanted with urgency, as the very walls of our religious identity
are being breached. This day is our National Day of Mourning, for the
confiscation of our Ἁγία Σοφία and its sacred precincts. Those who seek
to reduce the Great Church from a symbol of the highest aesthetic and
spiritual achievement, to a token of tribal triumphalism will never
triumph in the end!
We do not mourn for only for ourselves. We mourn for the whole world
whose loss this is. And we mourn for all people of faith and good
conscience, for every faith and every conscience is being violated by
this forced conversion.
If only the stones of Ἁγία Σοφία would be heard, for they long to cry
out, even as too many around the world have held their peace, rebuked
by fear. Our Lord Jesus Christ weeps over these stones, as He did over
the Jerusalem of old. [*]
But given the chance, the stones of the Great Church would not
lament. They would proclaim and sing with us the very the hymn we chant
tonight:
Τῇ ὑπερμάχῷ στρατηγῷ τὰ νικητήρια,
ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια,
ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε·
ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον,
ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον,
ἵνα κράζω σοί· Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε.
To You the Champion, we your City dedicate
a feast of victory and than thanksgiving,
as ones rescued out of sufferings, O Theotokos.
But as you are one with might that is invincible,
from all dangers that can be deliver us,
that we may cry to you:
Rejoice, Bride unwedded!
Our Ἁγία Σοφία – and I say it again – our Ἁγία
Σοφία will always be the Great Church of Christ. Our Ἁγία Σοφία will
always be the witness of the true Orthodox Faith of Christ throughout
the oikoumene. Our Ἁγία Σοφία remains untouched in heart, in soul, and in divine purpose.
* * *
One thousand, one hundred and fifty-three years ago – on March 29th,
which was the Great and Holy Saturday of that year, in the presence of
the Emperors, during the Divine Liturgy within Ἁγία Σοφία, the Patriarch
of Constantinople, Photios who is called “Great,” unveiled the
magnificent, ethereal, and heavenly Icon of the Panagia that dominates
the apse of Ἁγία Σοφία to this day. This was the first Icon to be placed
in the Great Church after the painful period of Iconoclasm, when the
Icons were attacked within the Christian Roman Empire.
In his Homily, the Patriarch quoted from the Holy Scripture:
Ἰδοὺ ἐπὶ τῶν χειρῶν μου ἐζωγράφησά σου τὰ τεἰχη, καὶ ἐνώπιόν μου εἶ διὰ παντός.
“Behold, I have painted your walls upon My hands, and you are ever before Me.”[†]
The Lord of Hosts declares that the very walls of Ἁγία Σοφία are
‘upon His hands!’ The icons that had been previously torn down by the
Iconoclasts were not the end of the story. And the icons that were
plastered over when the Great Church was first turned into a mosque were
not the end of the story. And the icons that we will be blinded to us
for a time once again, because our Ἁγία Σοφία is forced to go against
her nature and her purpose, will not be the end of story.
For the Lord opens the eyes of the blind! Christian, Muslim, Jew,
believer, non-believer. The Lord is the Light of the world and in His
light we shall see light![‡] The
painted walls of Ἁγία Σοφία shall never be silenced, for they speak of
the presence of God in this world; they speak of the mercy of God; and
they speak of love of God for every human person.
The celestial vision in the apse of Ἁγία Σοφία, of the Theotokos Mary
holding her Son, our Lord Jesus Christ, has spoken to untold millions
through the centuries. Now, she will be veiled in an act of desecration,
because it is the Mother of God who makes the space sacred. But that
space is now desacralized in order to make room for a strange purpose
and a foreign understanding.
Many of us alive today have seen this wondrous icon that is suspended
in the apse of Ἁγία Σοφία, which connects the light-filled dome of
heaven with the powerful stones of earth that ground this Temple of the
Holy Wisdom of God. Listen, for a moment, to the words of the Saintly
Patriarch Photios, when he unveiled her presence for the first time in history:
“With such a welcome does the representation of the Virgin’s form
cheer us, inviting us to draw not from a bowl of wine, but from a fair
spectacle, by which the rational part of our soul, being watered through
our bodily eyes, and given eyesight in its growth towards the divine
love of Orthodoxy, puts forth in the way of fruit the most exact vision
of truth. Thus, even in her images does the Virgin’s grace delight,
comfort and strengthen us! A virgin mother carrying in her pure arms,
for the common salvation of our kind, the common Creator reclining as an
infant – that great and ineffable mystery of the Dispensation! A virgin
mother, with a virgin’s and a mother’s gaze….”[§]
My beloved Christians and Friends:
Can there be a more exalted vision? Can we allow it to simply
disappear? On this night, as we gather from coast to coast and chant
this Akathist with fervor, devotion, tears, and love, are we willing,
are we committed to be the “Children of Memory” that our Ecumenical
Patriarch Bartholomew has called us to be?[**]
The Lord does not triumph by destroying others, but by destroying death by His own death.
We do not conquer with the sword, but with the truth. And ultimately,
we are victorious because we remember. We remembered where the Tomb of
the Resurrection was even after the Romans buried it beneath tons of
rock and pavement. We remembered where the Cave of Bethlehem was even
though it was defiled by alien sacrifices. And we will forever remember –
until the Second Coming of our Lord Jesus Christ – what our Ἁγία Σοφία
is. In her essence, in her stones, in her walls, in her icons, and in
her heart which can never be taken away!
Beloved and Dear People of God:
Tonight, as we leave our churches and return to our homes, as we
leave this service of the Akathist and return to our lives, let us not
leave behind our Ἁγία Σοφία. Let us enshrine the Shrine of Holy Wisdom
in our hearts and minds and souls. Let us make of our bodies a sacred
space for the Great Church. Let us become λίθοι ζῶντες, “living stones,”[††] for God.
Let us become the very walls that are painted upon the hands of God,
that we may offer, as Saint Photios says, “the most exact vision of
truth” that leads to “the divine love of Orthodoxy.”
Finally, let us be wise and inspire wisdom in others. For as the Prophet says:
Wisdom has built a House for Herself;
She has carved out seven pillars;
She has sacrificed Her own offerings;
She has mingled Her own wine in the chalice.
She has prepared Her own table. [‡‡]
Let us be the House of Wisdom. Let our Seven pillars be the virtues
of love, kindness, compassion, mercy, forgiveness, patience, and
humility. Let us offer at every time and in every place the Offering
that was sacrificed for the life of the world, mingling the Blood of the
grape[§§] to receive the Divine Eucharist from Wisdom’s own table of the Holy Altar.
Thus, my beloved, we will overcome the grief of this present moment,
and attain the vision of God that Great Church is, and shall ever be.
The Kingdom of God upon earth. The Kingdom of Peace. The Kingdom of Joy.
The Kingdom of Love.
Through the prayers of the All-Holy Theotokos and Ever-Virgin Mary,
may we attain this Kingdom of the Father, and of the Son, and of the
Holy Spirit, Who is glorified and worshipped, unto the ages of ages.
Amen!
[*] Cf. Luke 19:39-41.
[†] Isaiah 49:16 (LXX).
[‡] Cf. Psalm 35:10 (LXX).
[§] Homily XVII, The Homilies of Photius Patriarch of Constantinople,
English Translation, Introduction and Commentary by Cyril Mango,
Dumbarton Oaks Studies Three (Harvard University Press, 1958), page 290.
[**] “’Mnemosyne’ and the Children of Memory,” Address at the British Museum, November 12, 1993.
[††] I Peter 2:5.
[‡‡] Proverbs 9:1,2 (LXX).
[§§] Cf. Genesis 49:11.
ΟΜΙΛΙΑ ΣΕΒ. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΜΕΡΙΚΗΣ κ. ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΗΜΕΡΑ ΠΕΝΘΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Ιερός Αρχιεπισκοπικός Καθεδρικός Ναός Αγίας Τριάδος
24 Ιουλίου 2020
Νέα Υόρκη
Αγαπητοί μου χριστιανοί και φίλοι ανά τον κόσμο,
Η σημερινή μέρα είναι μια μέρα, κατά την οποία ο πόνος και η θλίψη
συνδυάζονται με την πίστη και την ελπίδα. Αυτή είναι η μέρα, κατά την
οποία οι ύμνοι μας προς τη Θεοτόκο Παρθένο αποκτούν έναν επείγοντα
χαρακτήρα, καθώς παραβιάζεται η ίδια η θρησκευτική μας ταυτότητα. Αυτή
είναι η δική μας Εθνική Ημέρα Πένθους για την κατάσχεση της Αγίας Σοφίας
μας και του ιερού περιβόλου της. Όσοι επιζητούν να μειώσουν τη Μεγάλη
Εκκλησία από μία έκφραση υψηλότατης αισθητικής και πνευματικής ανάτασης
σε ένα σύμβολο φυλετικής αλαζονείας, δεν θα επιτύχουν, εν τέλει, τίποτα.
Δεν πενθούμε μόνο για τους εαυτούς μας. Πενθούμε για όλο τον κόσμο,
διότι η υπόθεση της Αγίας Σοφίας συνιστά απώλεια για όλο τον κόσμο.
Θρηνούμε, επίσης, για όλους τους ανθρώπους της πίστης και της καθαρής
συνείδησης, διότι κάθε θρησκευτική πίστη και κάθε συνείδηση παραβιάζεται
απ’ αυτή τη βεβιασμένη μετατροπή.
Μακάρι να μπορούσαν να ακουστούν οι πέτρες της Αγίας Σοφίας, διότι
λαχταρούν αυτές να κραυγάσουν ακόμα κι αν πολλοί σε όλο τον κόσμο που
διατήρησαν την ειρήνη, κάμπτονται σήμερα από το φόβο. Ο Κύριός μας
Ιησούς Χριστός θρηνεί πάνω απ’ αυτές τις πέτρες, όπως έκανε και με την
παλαιά Ιερουσαλήμ[1].
Αλλά, επί τη ευκαιρία, οι πέτρες της Μεγάλης Εκκλησίας δεν θα
θρηνούσαν. Θα διακήρυτταν και θα έψαλαν μαζί μας τον ύμνο που ψάλλουμε
απόψε:
Τῇ ὑπερμάχῷ στρατηγῷ τὰ νικητήρια,
ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια,
ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε·
ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον,
ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον,
ἵνα κράζω σοί· Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε.
Η δική μας Αγία Σοφία –και επαναλαμβάνω– η δική μας Αγία
Σοφία θα είναι πάντοτε η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία. Η δική μας Αγία
Σοφία θα αποτελεί πάντοτε τη μαρτυρία της αληθινής Ορθόδοξης Πίστης του
Χριστού σε όλη την οικουμένη. Η δική μας Αγία Σοφία παραμένει ανέπαφη στην καρδιά, την ψυχή και το θείο προορισμό της.
* * *
Πριν από 1.153 χρόνια, στις 29 Μαρτίου, Μεγάλο Σάββατο εκείνης της
χρονιάς, παρουσία των Αυτοκρατόρων, κατά τη Θεία Λειτουργία εντός της
Αγίας Σοφίας, ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος, ο αποκληθείς
“Μέγας”, αποκάλυψε την υπέροχη, αέρινη και παραδεισένια εικόνα της
Παναγίας που κυριαρχεί στην αψίδα της Αγίας Σοφίας μέχρι σήμερα. Αυτή
ήταν η πρώτη ιερή εικόνα που τοποθετήθηκε μέσα στη Μεγάλη Εκκλησία μετά
την οδυνηρή περίοδο της Εικονομαχίας, κατά την οποία οι εικόνες
αποτέλεσαν αντικείμενο επιθέσεων εντός της Χριστιανικής Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας.
Στην ομιλία του ο Πατριάρχης χρησιμοποίησε ένα απόσπασμα από την Αγία Γραφή:
“Ἰδοὺ ἐπὶ τῶν χειρῶν μου ἐζωγράφησά σου τὰ τείχη, καὶ ἐνώπιόν μου εἶ διὰ παντός”[2].
Ο Κύριος των πάντων διακηρύττει ότι τα τείχη της Αγίας Σοφίας βρίσκονται “ἐπὶ τῶν χειρῶν Του!”.
Το γεγονός ότι οι εικόνες είχαν προηγουμένως αποκαθηλωθεί από τους
εικονοκλάστες, δεν αποτελούσε το τέλος της ιστορίας. Αλλά και το γεγονός
ότι οι εικόνες επικαλύφθηκαν, όταν η Μεγάλη Εκκλησία μετατράπηκε για
πρώτη φορά σε τζαμί, δεν σήμανε το τέλος της ιστορίας. Κατά τον ίδιο
τρόπο, και το γεγονός ότι οι εικόνες θα αποκρυβούν για μία ακόμη φορά,
εξαιτίας του ότι η Αγία Σοφία μας μετατρέπεται με τη βία σε κάτι
διαφορετικό από τη φύση και το σκοπό της, δεν θα αποτελέσει το τέλος της
ιστορίας.
Διότι ο Κύριός μας ανοίγει τους οφθαλμούς των τυφλών! Χριστιανών,
Μουσουλμάνων, Ιουδαίων, πιστών και μη πιστών. Ο Κύριος είναι το φως του
κόσμου και “ἐν τῷ φωτί Του ὀψόμεθα φῶς”[3]. Οι ζωγραφισμένοι
τοίχοι της Αγίας Σοφίας δεν θα σιωπήσουν ποτέ, διότι ομιλούν για την
παρουσία του Θεού σ’ αυτό τον κόσμο· ομιλούν για το έλεος του Θεού·
ομιλούν για την αγάπη του Θεού για κάθε ανθρώπινο πρόσωπο.
Το επουράνιο όραμα στην αψίδα της Αγίας Σοφίας, δηλαδή η Θεοτόκος
Μαρία που κρατά τον Υιό της και Κύριο μας Ιησού Χριστό, έχει μιλήσει
στις καρδιές αναρίθμητων ανθρώπων δια μέσου των αιώνων. Και τώρα, με μία
πράξη βεβήλωσης, θα καλυφθεί, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι η ίδια η
Μητέρα του Θεού που κάνει το χώρο ιερό. Αλλά αυτός ο χώρος τώρα
βεβηλώνεται για να μετατραπεί σε χώρο για έναν αλλότριο σκοπό και μία
ξένη αντίληψη.
Πολλοί από μας σήμερα έχουμε θαυμάσει αυτή την υπέροχη εικόνα που
βρίσκεται στην αψίδα της Αγίας Σοφίας, η οποία συνδέει τον κατάφωτο θόλο
του ουρανού με τις ισχυρές πέτρες που θεμελιώνουν αυτόν τον Ναό της του
Θεού Σοφίας. Ας ακούσουμε για μία στιγμή τα λόγια του Αγίου Πατριάρχη
Φωτίου, όταν για πρώτη φορά στην ιστορία αποκάλυψε την παρουσία της:
“Τοιαύταις ἡμᾶς ἡ τῆς παρθένου μορφή ἐγχαραττομένη κατευφραίνει δεξιώσεσιν, οὐκ οἴνου κρατῆρος, ἀλλά καλοῦ θεάματος παρέχουσα ἀπαρύεσθαι, ὑφ’ οὗ τό νοερόν ἡμῶν τῆς ψυχῆς διά τῶν σωματικῶν ὀμμάτων καταρδόμενον, καί πρός ἔρωτα θεῖον ὀρθοδοξίας τήν βλάστησιν ὀμματούμενον τήν τοῦ ἀληθοῦς ἀκριβεστάτην θέαν ἐν λόγῳ καρποφορίας προβάλλεται. Οὕτως ἡ τῆς παρθένου χάρις εὐφραίνει, θάλπει, ῥωννύει καί εἰκονίσμασι. Παρθένος μήτηρ, ἁγναῖς ἀγκάλαις τόν κοινόν φέρουσα πλάστην, εἰς κοινήν τοῦ γένους σωτηρίαν ὡς βρέφος ἀνακλινόμενον, τό μέγα τοῦτο καί ἄφραστον τῆς οἰκονομίας μυστήριον! Παρθένος μήτηρ, παρθένον ἅμα καί μητρικόν ὁρῶσα…”[4].
Αγαπητοί μου χριστιανοί και φίλοι,
Mπορεί να υπάρξει ένα πιο ένδοξο όραμα; Μπορούμε να το αφήσουμε έτσι
απλά να εξαφανιστεί; Ή μήπως τούτη τη νύχτα, που έχουμε συγκεντρωθεί από
τη μία άκρη της χώρας έως την άλλη για να ψάλλουμε με θέρμη, αφοσίωση,
δάκρυα και αγάπη τον Ακάθιστο Ύμνο, είμαστε πρόθυμοι και δεσμευόμαστε να
γίνουμε τα “τέκνα της μνήμης”, όπως μας έχει καλέσει να γίνουμε ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης Βαρθολομαίος[5];
Ο Κύριος δεν θριαμβεύει καταστρέφοντας τους άλλους, αλλά συντρίβοντας το θάνατο με το δικό Του θάνατο.
Δεν επιβαλλόμαστε με το ξίφος, αλλά με την αλήθεια. Και τελικά
είμαστε νικητές, διότι θυμόμαστε. Θυμηθήκαμε που βρισκόταν ο Τάφος της
Ανάστασης, ακόμα και όταν οι Ρωμαίοι τον έθαψαν κάτω από τόνους λίθων
και βράχων. Θυμηθήκαμε που βρισκόταν το Σπήλαιο της Βηθλεέμ παρ’ ότι
βεβηλώθηκε από αλλότριες θυσίες. Και θα θυμόμαστε πάντοτε –μέχρι τη
Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού– τι είναι η Αγία Σοφία
μας. Στην ουσία της, στους λίθους της, στους τοίχους της, στις εικόνες
της και στην καρδιά της που δεν μπορεί ποτέ να αφαιρεθεί!
Ευλογημένε και αγαπητέ λαέ του Θεού,
Απόψε, καθώς φεύγουμε από τους ναούς μας και επιστρέφουμε στα σπίτια
μας, καθώς ολοκληρώνουμε την Ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου και
επιστρέφουμε στην καθημερινότητά μας, ας μην ξεχάσουμε την Αγία Σοφία
μας. Ας φυλάξουμε στην καρδιά, το μυαλό και την ψυχή μας το Ναό της του
Θεού Σοφίας. Ας δημιουργήσουμε από τα σώματά μας έναν ιερό χώρο για τη
Μεγάλη Εκκλησία. Ας γίνουμε “λίθοι ζῶντες”[6] για το Θεό.
Ας γίνουμε εμείς οι ίδιοι τα τείχη που είναι βαμμένα από τα χέρια του
Θεού, ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε, όπως λέγει ο Άγιος Φώτιος, “τήν τοῦ ἀληθοῦς ἀκριβεστάτην θέαν”, που οδηγεί “πρός ἔρωτα θεῖον ὀρθοδοξίας”.
Ας είμαστε, τέλος, σοφοί και ας εμπνέουμε τη σοφία και στους άλλους. Διότι, όπως λέγει ο Προφήτης:
“Ἡ σοφία ᾠκοδόμησεν ἑαυτῇ οἶκον καί ὑπήρεισε στύλους ἑπτά· ἔσφαξε
τά ἑαυτῆς θύματα, ἐκέρασεν εἰς κρατῆρα τόν ἑαυτῆς οἶνον καί ἡτοιμάσατο
τήν ἑαυτῆς τράπεζαν”[7].
Ας γίνουμε ο οίκος της Σοφίας. Οι δικοί μας επτά στύλοι ας είναι οι
αρετές της αγάπης, της καλοσύνης, της συμπόνιας, του ελέους, της
συγχωρητικότητας, της υπομονής και της ταπείνωσης. Ας δίνουμε κάθε
στιγμή και σε κάθε μέρος την Προσφορά που έχει καθαγιαστεί “ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς” συνδυάζοντας το “αἷμα τῆς σταφυλῆς”[8], για να λάβουμε τη Θεία Ευχαριστία από την Αγία Τράπεζα της Σοφίας του Θεού.
Έτσι, αγαπητοί μου, θα ξεπεράσουμε την παρούσα θλίψη και θα
κατακτήσουμε το θεϊκό όραμα που αποτελεί και πάντα θα αποτελεί η Μεγάλη
Εκκλησία. Τη Βασιλεία του Θεού επί γης. Τη Βασιλεία της ειρήνης. Τη
Βασιλεία της χαράς. Τη Βασιλεία της αγάπης.
Δια πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας, μπορούμε
να κατακτήσουμε αυτή τη Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου
Πνεύματος που δοξάζεται και λατρεύεται στους αιώνες των αιώνων. Αμήν!
[2] Ησ. 49, 16.
[3] Ψαλμ. 35, 10.
[4] Homily XVII, The Homilies of Photius Patriarch of Constantinople, English Translation, Introduction and Commentary by Cyril Mango, Dumbarton Oaks Studies Three (Harvard University Press, 1958), σ. 290.
[5] “«Μνημοσύνη» και τα τέκνα της μνήμης” (Προσφώνηση στο Βρετανικό Μουσείο, 12 Νοεμβρίου 1993).
[6] Α΄ Πέτρ. 2, 5.
[7] Παροιμ. 9, 1–2.
[8] Πρβλ. Γεν. 49, 11.