H EOΡΤΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΑΝΑΡΙΟΥ ΑΓΑΘΑΓΓΕΛΟΥ
ΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΟΥ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Η λειτουργική παράδοση και η ορθόδοξη πνευματικότητα τοποθετούν σε ιδιαίτερη θέση τη σημερινή εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Και είναι αλήθεια ότι οι θεομητορικές εορτές πλουτίζουν τη λειτουργική μας ζωή, γιατί ο λαός του Θεού πάντοτε ατενίζει με ιδιαίτερη αγάπη και σεβασμό τη μεσίτρια του ουρανού. Οι θεολογικοί λόγοι και ύμνοι στην Κυρία Θεοτόκο είναι σε τελευταία ανάλυση δοξολογία στον Λόγο του Θεού, που έγινε άνθρωπος για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους.
Το μόνο όνομα της Θεοτόκου, Μητέρα του Θεού, περιέχει όλο το μυστήριο της οικονομίας της σωτηρίας, λέγει ο ΄Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Αποδεικνύεται έτσι ότι η Μητέρα του Χριστού αποκαλύπτεται στους πιστούς ως κατ’ εξοχήν μάρτυς του γεγονότος, πώς ο Θεός προσέλαβε πραγματικά την ανθρώπινη φύση, στην οποία άνοιξε το δρόμο της σωτηρίας. Σωτηρία που αποβαίνει πραγματικότητα και γεγονός που σημαίνει την έλευση της Βασιλείας του Θεού. Σε μία ομιλία του ο Βασίλειος Σελευκείας σημειώνει χαρακτηριστικά· « Θεοτόκος εστί τε και λέγεται. ΄Αρα τις εστι ταύτης υψηλοτέρα υπόθεσις;... ως γαρ ουκ έστιν εύκολον νοείν τε και φράζειν Θεόν, μάλλον δε καθάπαξ αδύνατον, ούτως το μέγα της Θεοτόκου μυστήριον, και διανοίας και γλώττης εστίν ανώτερον. Επεί ουν Θεόν σαρκωθέντα τεκούσα Θεοτόκος ονομάζεται».
Το πρόσωπο της Θεοτόκου δεν νοείται ανεξάρτητα από το ανθρώπινο γένος. Η Θεοτόκος είναι ο υγιής καρπός της ανθρώπινης φύσεως και καλύτερη προσφορά των ανθρώπων στον Χριστό. Στην προσφορά όλης της κτίσεως συμμετέχουμε και εμείς με την Παναγία. Ο αγιογράφος, όταν αγιογραφεί στην κόγχη του Ιερού Βήματος την Πλατυτέρα, δεν θέλει να εικονίσει μόνο την Παναγία, αλλά όλη την Εκκλησία που έχει κέντρο της τον Χριστό. Η Παναγία έγινε Εκκλησία και εγέννησε την Εκκλησία. Ο ΄Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει ότι ο Κύριος « ενανθρωπήσας σάρκα Εκκλησίας προσέλαβε». Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο ΄Αγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων συνδέει το πρόσωπο της Θεοτόκου με την έννοια της Εκκλησίας, γι’ αυτό λέγει· « υμνούμεν την αειπάρθενον Μαρίαν, δηλονότι την αγίαν Εκκλησίαν».
Η αναφορά, λοιπόν, στην Παρθένο Μαρία υπενθυμίζει την χαρά της λυτρώσεως του ανθρώπου από τον Χριστό, γιατί εκείνη υπηρέτησε πιστά το μυστήριο της σωτηρίας μας. Η αγνή και άσπιλη Παρθένος, πιστή και ταπεινή κόρη της Βηθλεέμ, μπροστά στα μάτια του Θεού ευρέθηκε ως « μόνη εν γυναιξί ευλογημένη και καλή». Αυτήν διάλεξε ο Ουράνιος όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου και «ο Λόγος σάρξ εγένετο».
Ο φιλάνθρωπος και ελεήμων Θεός μας, που πάντοτε φροντίζει το γένος των ανθρώπων, επειδή είδε το έργο που έπλασε με τα χέρια Του να είναι υπόδουλο στο διάβολο, θέλησε να αποστείλει τον Υιό Του τον Μονογενή, τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, για να το απολυτρώσει από τα χέρια του διαβόλου. Επειδή όμως δεν θέλησε να το μάθει, όχι μόνο ο Σατανάς, αλλά και οι ίδιες οι ουράνιες δυνάμεις, σε έναν από τους Αρχαγγέλους, στον ένδοξο Γαβριήλ εκμυστηρεύθηκε το μυστήριο. Προοικονομεί δε ότι η Αγία Παρθένος θα γεννήσει αγνή και καθαρή, γιατί ήταν άξια τέτοιου καλού.
΄Οταν ο Θεός Πατέρας ευδόκησε να πραγματοποιήσει «το χρόνοις αιωνίοις σεσιγημένον μυστήριον», «το μυστήριον το κεκρυμμένον από των αιώνων και των γενεών», το μυστήριο της Θείας Οικονομίας, για τη λύτρωση του ανθρώπινου γένους, μόνο αυτή εδέχθηκε τη θεία αποκάλυψη του μυστηρίου και εκρίθηκε ικανή να υπηρετήσει το έργο της σωτηρίας.
Μέσα στο χώρο της Εκκλησίας, στην πίστη και τη δογματική της διδασκαλία, ο Ευαγγελισμός είναι της « σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και του απ’ αιώνος μυστηρίου φανέρωσις». Ο ΄Αγγελος ανακοινώνει και ευαγγελίζεται την θεία βουλή. Αλλά η Παρθένος δεν σιωπά. Ανταποκρίνεται στη θεία κλήση με ταπείνωση και πίστη· « Ιδού δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατά το ρήμά σου» ( Λουκ. 1,38).
Η θεία βουλή γίνεται δεκτή και βρίσκει ανταπόκριση. Και αυτή η ανθρώπινη ανταπόκριση είναι ό,τι ακριβῶς χρειάζεται σ’ αυτό το σημείο. Η υπακοή της Παναγίας αντισταθμίζει την ανυπακοή της Εύας. Μ’ αυτή την έννοια η Παρθένος είναι δεύτερη Εύα και ο Υιός της ο δεύτερος Αδάμ. ΄Οπως η Εύα εξαπατήθηκε από το λόγο ενός αγγέλου, για να φύγει από τον Θεό παραβαίνοντας το λόγο Του, έτσι η Παναγία εδέχθηκε τον Ευαγγελισμό από το λόγο ενός ΄Αγγέλου, έτσι ώστε να φέρει τον Θεό μέσα της, υπακούοντας στο λόγο Του.
«Δια της Εύας ο θάνατος, δια της Μαρίας Ζωή», κηρύττει ο ΄Αγιος Ιερώνυμος. Αυτή η υπακοή και η χαρούμενη αποδοχή του λυτρωτικού σκοπού του Θεού ήταν μιά πράξη ελευθερίας. ΄Ηταν ελευθερία υπακοής και όχι πρωτοβουλία, ελευθερία αγάπης και λατρείας, ταπεινώσεως και εμπιστοσύνης.
Κατά τις μέρες της δημιουργίας του κόσμου, όταν ο Θεός εξέφερε το ζωντανό και παντοδύναμο λόγο Του « γενηθήτω», ο λόγος του Δημιουργού παρήγαγε εντός του κόσμου τα όντα. Αλλά την μέρα εκείνη,η οποία δεν έχει την όμοιά της από της υπάρξεως του κόσμου, όταν η θεία Μαρία προσέφερε το σεμνό και υπάκουο « Γένοιτο», ο λόγος του δημιουργήματος κατέβασε στον κόσμο το Δημιουργό. Εδώ ο Θεός και πάλι προφέρει το λόγο Του· «Θα συλλάβεις, θα γεννήσεις υιό και θα τον ονομάσεις Ιησού. Αυτός θα γίνει μέγας και θα ονομασθεί Υιός του Υψίστου. Σε Αυτόν θα δώσει ο Κύριος ο Θεός το θρόνο του Δαυίδ, του προπάτορά Του. Θα βασιλεύσει για πάντα στους απογόνους του Ιακώβ και βασιλεία Του δέν θά ἔχει τέλος» ( Λουκ. 1, 31-33). Η Θεοτόκος αποδέχεται το θέλημα του Θεού και το αποτέλεσμα θα είναι τόσο θαυμαστό. Αυτή η υπακοή είναι μεγαλειώδης δύναμη, είναι καθαρή και τέλεια αφοσίωση της Μαρίας στον Θεό, αφοσίωση της θελήσεώς της, της σκέψεώς της, της ψυχής της και της όλης υπάρξεώς της και όλων των δυνάμεών της, όλων των πράξεών της, των ελπίδων της και των προσδοκιών της.
Οι αρχές της εορτής του Ευαγγελισμού δεν είναι επακριβῶς γνωστές. Το γεγονός ότι η Αγία Ελένη έκτισε στη Ναζαρέτ βασιλική, στην οποία περιελαμβανόταν κατά παράδοση ο οίκος της Θεοτόκου, όπου αυτή εδέχθηκε τον Ευαγγελισμό, επέδρασε ίσως στη σύσταση τοπικής εορτής.
Οι πρώτες μαρτυρίες περί αυτής ευρίσκονται στον ΄Αγιο Πρόκλο, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, το 430 μ.Χ., και στο Πασχάλιον Χρονικόν (624 μ.Χ.), όπου χαρακτηρίζεται ως συσταθείσα στις 25 Μαρτίου από τους θεοφόρους διασκάλους (PG 92, 488 C). Η μεγαλοπρεπής πανήγυρη του Ευαγγελισμού ετελείτο από τους Βυζαντινούς στο ναό των Χαλκοπρατείων, όπου παρίσταντο και οι αυτοκράτορες. Κατά τον 15 ο αιώνα μ.Χ. Παννυχίδα ετελείτο στο παλάτι.