Η ΣΥΛΛΗΨΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΑΙ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Ἡ Σύλληψις τοῦ Προδρόμου καὶ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου, 23 Σεπτεμβρίου 2020, (Αριθμ. 43Α)

Α. Είχαμε ήδη επισημάνει κατά την εορτή του Γενεθλίου του Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου (24 Ιουνίου) ότι το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα προήρχετο κατά παρέκκλιση από το α´ κεφάλαιο του Κατά Λουκάν Ευαγγελίου, στο οποίο καταγράφεται η θαυμαστή σύλληψη, γέννηση, ονοματοδοσία του Ιωάννη και η προφητεία του πατρός του, ιερέως Αγίου Ζαχαρία, περί του προδρομικού έργου του Ιωάννη («Καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ· προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου Κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς αὐτοῦ», Λουκ. α´, 76).

Β. Η εορτή του Γενεθλίου του Ιωάννη τοποθετείται κατά τη μαρτυρία του Ευαγγελιστή Λουκά (Λουκ. α´, 26:  «Ἐν δὲ τῷ μηνὶ τῷ ἕκτῳ ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος Γαβριὴλ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς πόλιν τῆς Γαλιλαίας, ᾗ ὄνομα Ναζαρέτ, 27 πρὸς παρθένον μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα Ἰωσήφ, ἐξ οἴκου Δαυῒδ, καὶ τὸ ὄνομα τῆς παρθένου Μαριάμ») έξι μήνες προ της Γεννήσεως του Χριστού, αποτελώντας αυτό το χρονικό διάστημα προχειρισμό. Με τη σημερινή εορτή η Εκκλησία, σχεδόν τρεις μήνες προ της Γεννήσεως του Χριστού, σε περίοδο θεοφανικών γεγονότων των Προπατόρων, εορτάζει τη σύλληψη του Αγίου Προδρόμου και Βαπτιστή Ιωάννη σε προχειρισμό προς την εορτή των Εισοδίων και των Χριστουγέννων. Έτσι, μέχρι τις 19 Νοεμβρίου επανέρχεται στις καθημερινές η χρήση της Παρακλητικής, με τις Καταβασίες στον Όρθρο μέχρι 7 Νοεμβρίου «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου», Κοντάκιο Θεομητορικό «Προστασία τῶν Χριστιανῶν ἀκαταίσχυντε, μεσιτεία πρὸς τὸν Ποιητὴν ἀμετάθετε. Μὴ παρίδῃς ἁμαρτωλῶν δεήσεων φωνάς, ἀλλὰ πρόφθασον, ὡς ἀγαθή, εἰς τὴν βοήθειαν ἡμῶν, τῶν πιστῶς κραυγαζόντων σοι· Τάχυνον εἰς πρεσβείαν, καὶ σπεῦσον εἰς ἱκεσίαν, ἡ προστατεύουσα ἀεί, Θεοτόκε, τῶν τιμώντων σε», από τις 8 Νοεμβρίου μέχρι την εορτή της Αποδόσεως των Εισοδίων, 25 Νοεμβρίου, πάλι Κοντάκιο Θεομητορικό «Ὁ καθαρώτατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος, ἡ πολυτίμητος παστὰς καὶ Παρθένος, τὸ ἱερὸν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, σήμερον εἰσάγεται, ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, τὴν χάριν συνεισάγουσα, τὴν ἐν Πνευματι Θείῳ· ἣν ἀνυμνοῦσιν Ἄγγελοι Θεοῦ· Αὕτη ὑπάρχει σκηνὴ ἐπουράνιος», και στην τελική ευθεία για τη Γέννηση του Χριστού από 26 Νοεμβρίου μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου το Κοντάκιο «Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν προαιώνιον Λόγον, ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται, ἀποτεκεῖν ἀπορρήτως. Χόρευε ἡ οἰκουμένη ἀκουτισθεῖσα· δόξασον μετὰ Ἀγγέλων καὶ τῶν Ποιμένων, βουληθέντα ἐποφθῆναι, παιδίον νέον, τὸν πρὸ αἰώνων Θεόν».

Γ. Εν σχέσει με την εορτή του Γενεθλίου η σημερινή εορτή δεν έχει Προφητικά Αναγνώσματα, και τη συνεπαγόμενη πληθώρα των προφητικών προρρήσεων, όπως επίσης το σημερινό Αποστολικό και Ευαγγελικό Ανάγνωσμα έχουν κέντρο τους το Χριστό. Ωστόσο στην υμνολογία της εορτής αναπαράγονται τα Αναγνώσματα του Γενεθλίου με πιο χαρακτηριστικό τον Οἶκο: «Τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον ἀναπτύξωμεν, ὁ Λουκᾶς ἡμῖν ἔγραψεν ὁ Ἱερὸς καὶ θαυμάσιος, καὶ τὴν τοῦ Προδρόμου θεασώμεθα σύλληψιν, τὴν φαιδρὰν καὶ ἐπίσημον· φησὶ γάρ, ὡς εἰσῆλθεν ὁ πρεσβύτης καὶ δίκαιος Ζαχαρίας, εἰς τὰ Ἅγια τῶν Ἁγίων τοῦ θυμιᾶσαι, τῷ τῆς ἐφημερίας καιρῷ, ἐπέστη αὐτῷ Γαβριήλ, εὐαγγελιζόμενος καὶ λέγων· Ἕξεις Ἱεράρχα υἱὸν ἐν τῷ γήρᾳ, Προφήτην τε καὶ Πρόδρομον, φωνήν τε καὶ κήρυκα, καὶ λύχνον ἀείφωτον, τὸν μύστην τῆς χάριτος».

Δ. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα, που φέρεται ως του Προδρόμου, άπτεται του προτυπικού γεγονότος της στειρότητος και της θαυματουργικής υπερβάσεως των φυσικών όρων, όπως στην περίπτωση της Σάρας και της Ελισάβετ, αλλά με μία αναγωγή (ἀλληγορούμενα) στον παλαιό και το νέο Ισραήλ, που ενοποιεί ο ίδιος ο Ενανθρωπήσας. Είναι ο παλαιός Ισραήλ ο υιός, τα τέκνα που προήλθαν από το Σινά, με τη Διαθήκη, το Νόμο του Μωϋσέως και της ελευθέρας είναι τα τέκνα της ἄνω Ἰερουσαλήμ, δηλαδή, της Εκκλησίας, ως μητέρας όλων των ανθρώπων, αφού ο Λόγος δυνάμει και πραγματικά ανακαίνισε με την Ενανθρώπησή του όλο το ανθρώπινο γένος. Επ᾽ αυτού ο λόγος του Αποστόλου Παύλου είναι συγκλονιστικά οικουμενικός προς τους Γαλάτας, οι οποίοι είχαν χωρισθεί σε ομάδες ανάλογα με την προέλευσή τους, σε εξ Ιουδαίων και σε εξ εθνών, επισημαίνοντας ότι οι επαγγελίες αφορούν στον υιό της ελευθέρας, στην Εκκλησία, στην Ἄνω Ἰερουσαλήμ, στην Εκκλησία της Πεντηκοστής, στην Εκκλησία όλων των εθνών σε όλη την οικουμένη απ᾽ αρχής κτίσεως και εις τους αιώνας: «26 ἡ δὲ ἄνω Ἰερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστίν, ἥτις ἐστὶ μήτηρ πάντων ἡμῶν».

Ε. 1. Τον οικουμενικό χαρακτήρα της Εκκλησίας όλων των εθνών προκαταγγέλλει το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα, όπου συμμετέχουν όλα τα λογικά όντα σε μία ενότητα κατά το λόγο της δημιουργίας εκάστου, άνθρωποι και άγγελοι. Βασικά σημεία της ευαγγελικής περικοπής είναι ο τονισμός ότι οι Άγιοι Ζαχαρίας και Ελισάβετ ήταν δίκαιοι. Επισημαίνω και πάλι ότι ο όρος δίκαιος και δικαιοσύνη αφορούν στην πίστη κατά τις οράσεις του άσαρκου Λόγου, τις Θεοφάνειες, των Αγίων Πατριαρχών και Προφητών του Ισραήλ, που σηματοδοτούν την αναίρεση όλων των αποκλειστικοτήτων της μεταπατορικής διαίρεσης του γένους των ανθρώπων. Εξάλλου, και στην προκείμενη περίπτωση με το άγγελμά ο Αρχάγγελος Γαβριήλ παρέχει τη μαρτυρία ότι ο Ιωάννης θα είναι ευφροσύνη των γονέων του, του λαού του Ισραήλ, που πολλοί θα επιστρέψουν στον Κύριο και Θεό τους, στο Θεό των Αγίων Πατέρων τους, αλλά και άλλων πολλών, που θα γευτούν τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, της οποίας μέτοχος θα είναι ο Ιωάννης «ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ», το γνωστό «σκίρτισμα» κατά τη συνάντηση της Αγίας Ελισάβετ με τη Θεοτόκο.

2. Η περικοπή αποτελεί το υπόβαθρο του άρθρου του Συμβόλου της Πίστεως περί του έργου του Αγίου Πνεύματος προ της Ενανθρωπήσεως: «τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν». Επιπλέον η σύνδεση του Προδρόμου με τον Προφήτη Ηλία, που ανηρπάγηκε ζων στον ουρανό με την ενέργεια του Θεού ως πύρ, (πύρινα άλογα), σηματοδοτεί την έλευση «εγγύς» του Λόγου του Θεού Πατρός «ἐν σαρκί» και την πορεία προς την Εκκλησία του Θεού σε όλα τα έθνη, την Πεντηκοστή όλων των εθνών, καθώς ο Χριστός, μετά την Ενανθρώπηση και την επανένωση του ανθρωπίνου γένους, ζώντων και τεθνεώτων, διά των Αγίων Παθών και την Ανάστασή του, είναι ο Πνευματικώς ορώμενος, «ἀοράτως συνών», διαδιδόμενος και αεί ερχόμενος εν Δόξη ο Κύριος της Δόξης.

Αποστολικό Ανάγνωσμα: (Του Προδρόμου): Γαλ. δ´, 22-27: «22 Γέγραπται γὰρ ὅτι Ἀβραὰμ δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσκης καὶ ἕνα ἐκ τῆς ἐλευθέρας. 23 ἀλλ᾽ ὁ μὲν ἐκ τῆς παιδίσκης κατὰ σάρκα γεγέννηται, ὁ δὲ ἐκ τῆς ἐλευθέρας δι᾽ ἐπαγγελίας. 24 ἅτινά ἐστιν ἀλληγορούμενα. αὗται γάρ εἰσι δύο διαθῆκαι, μία μὲν ἀπὸ ὄρους Σινᾶ, εἰς δουλείαν γεννῶσα, ἥτις ἐστὶν Ἄγαρ· 25 τὸ γὰρ Ἄγαρ Σινᾶ ὄρος ἐστὶν ἐν τῇ Ἀραβίᾳ, συστοιχεῖ δὲ τῇ νῦν Ἰερουσαλήμ, δουλεύει δὲ μετὰ τῶν τέκνων αὐτῆς· 26 ἡ δὲ ἄνω Ἰερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστίν, ἥτις ἐστὶ μήτηρ πάντων ἡμῶν. 27 γέγραπται γάρ· εὐφράνθητι στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα, ῥῆξον καὶ βόησον ἡ οὐκ ὠδίνουσα· ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: (Του Προδρόμου): Λουκ. α´, 5-25: «5 Ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως τῆς Ἰουδαίας ἱερεύς τις ὀνόματι Ζαχαρίας ἐξ ἐφημερίας Ἀβιά, καὶ γυνὴ αὐτῷ ἐκ τῶν θυγατέρων Ἀαρών, καὶ τὸ ὄνομα αὐτῆς Ἐλισάβετ. 6 ἦσαν δὲ δίκαιοι ἀμφότεροι ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, πορευόμενοι ἐν πάσαις ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασιν τοῦ Κυρίου ἄμεμπτοι. 7 καὶ οὐκ ἦν αὐτοῖς τέκνον, καθότι ἡ Ἐλισάβετ ἦν στεῖρα, καὶ ἀμφότεροι προβεβηκότες ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῶν ἦσαν. 8 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ ἱερατεύειν αὐτὸν ἐν τῇ τάξει τῆς ἐφημερίας αὐτοῦ ἔναντι τοῦ Θεοῦ, 9 κατὰ τὸ ἔθος τῆς ἱερατείας ἔλαχε τοῦ θυμιᾶσαι εἰσελθὼν εἰς τὸν ναὸν τοῦ Κυρίου· 10 καὶ πᾶν τὸ πλῆθος ἦν τοῦ λαοῦ προσευχόμενον ἔξω τῇ ὥρᾳ τοῦ θυμιάματος. 11 ὤφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελος Κυρίου ἑστὼς ἐκ δεξιῶν τοῦ θυσιαστηρίου τοῦ θυμιάματος. 12 καὶ ἐταράχθη Ζαχαρίας ἰδών, καὶ φόβος ἐπέπεσεν ἐπ᾽ αὐτόν. 13 εἶπε δὲ πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγελος· Μὴ φοβοῦ, Ζαχαρία· διότι εἰσηκούσθη ἡ δέησίς σου, καὶ ἡ γυνή σου Ἐλισάβετ γεννήσει υἱόν σοι, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰωάννην· 14 καὶ ἔσται χαρά σοι καὶ ἀγαλλίασις, καὶ πολλοὶ ἐπὶ τῇ γενέσει αὐτοῦ χαρήσονται. 15 ἔσται γὰρ μέγας ἐνώπιον τοῦ Κυρίου, καὶ οἶνον καὶ σίκερα οὐ μὴ πίῃ, καὶ Πνεύματος ἁγίου πλησθήσεται ἔτι ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτοῦ, 16 καὶ πολλοὺς τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ ἐπιστρέψει ἐπὶ Κύριον τὸν Θεὸν αὐτῶν. 17 καὶ αὐτὸς προελεύσεται ἐνώπιον αὐτοῦ ἐν πνεύματι καὶ δυνάμει Ἠλιού, ἐπιστρέψαι καρδίας πατέρων ἐπὶ τέκνα καὶ ἀπειθεῖς ἐν φρονήσει δικαίων, ἑτοιμάσαι Κυρίῳ λαὸν κατεσκευασμένον. 18 καὶ εἶπε Ζαχαρίας πρὸς τὸν ἄγγελον· Κατὰ τί γνώσομαι τοῦτο; ἐγὼ γάρ εἰμι πρεσβύτης καὶ ἡ γυνή μου προβεβηκυῖα ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῆς. 19 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῷ· Ἐγώ εἰμι Γαβριὴλ ὁ παρεστηκὼς ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀπεστάλην λαλῆσαι πρός σε καὶ εὐαγγελίσασθαί σοι ταῦτα. 20 καὶ ἰδοὺ ἔσῃ σιωπῶν καὶ μὴ δυνάμενος λαλῆσαι ἄχρι ἧς ἡμέρας γένηται ταῦτα, ἀνθ᾽ ὧν οὐκ ἐπίστευσας τοῖς λόγοις μου, οἵτινες πληρωθήσονται εἰς τὸν καιρὸν αὐτῶν. 21 καὶ ἦν ὁ λαὸς προσδοκῶν τὸν Ζαχαρίαν, καὶ ἐθαύμαζον ἐν τῷ χρονίζειν αὐτόν ἐν τῷ ναῷ. 22 ἐξελθὼν δὲ οὐκ ἠδύνατο λαλῆσαι αὐτοῖς, καὶ ἐπέγνωσαν ὅτι ὀπτασίαν ἑώρακεν ἐν τῷ ναῷ· καὶ αὐτὸς ἦν διανεύων αὐτοῖς, καὶ διέμενεν κωφός. 23 καὶ ἐγένετο ὡς ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι τῆς λειτουργίας αὐτοῦ ἀπῆλθεν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. 24 Μετὰ δὲ ταύτας τὰς ἡμέρας συνέλαβεν Ἐλισάβετ ἡ γυνὴ αὐτοῦ· καὶ περιέκρυβεν ἑαυτὴν μῆνας πέντε, 25 λέγουσα ὅτι Οὕτω μοι πεποίηκεν ὁ Κύριος ἐν ἡμέραις αἷς ἐπεῖδεν ἀφελεῖν τό ὄνειδός μου ἐν ἀνθρώποις».