ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΕΥΦΗΜΟΥ ΕΥΦΗΜΙΑΣ

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Μνήμη τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος καὶ Πανευφήμου Εὐφημίας, (Αριθμ. 42Α)

Α. Η σημερινή ημέρα ανήκει στην εβδομάδα της Αποδόσεως της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, όπου ο εορτασμός της Μεγαλομάρτυρος και Πανευφήμου Ευφημίας, γνωστής μας από το Συναξάρι της Δ´ Οικουμενικής Συνόδου, της οποίας Συνόδου των Αγίων Πατέρων τη μνήμη εορτάζουμε με τη μια από τις Κυριακές του Ματθαίου(ΣΤ´- Ζ´). Στις 11 Ιουλίου, η Εκκλησία εορτάζει το θαύμα με τον Τόμο, το χειρόγραφο, του Όρου της Χαλκηδόνος, και σήμερα, 16 Σεπτεμβρίου είναι η κύρια μνήμη της Μεγαλομάρτυρος. Στο θαύμα με τον Τόμο του Όρου αναφέρεται και το τρίτο Στιχηρό της Αγίας, ἦχος δ´: «Καὶ θανοῦσα ἀείζωον, τῶν αἱμάτων τὴν πρόσχυσιν, εἰς Κυρίου αἴνεσιν Μάρτυς ἔβλυσας, τοὺς μὲν πιστοὺς καταρδεύουσα, καὶ γνώσει φωτίζουσα, τοὺς ἀπίστους δὲ ἐχθρούς, ἐν αὐτοῖς ἀποπνίγουσα· ὅθεν τόμος σοι, ἐμπιστεύεται θεῖος, ὃν φυλάττεις, καὶ κρατύνεις εἰς αἰῶνας, τῆς Ἐκκλησίας τὰ δόγματα», όπως και το τρίτο τροπάριο του α´ Κανόνος της Αγίας, ᾨδὴ θ´, ἦχος πλ. δ´: «Νόμοις τῆς ἀθλήσεως, στεφθεῖσα Μάρτυς χριστοκήρυξ, τόμον εὐσεβῶς πεπίστευσαι, Εὐφημία δογμάτων σεπτῶν· ὃν ἐκ χειρῶν Συνοδικῶν, στήλη κατέχουσα, ὥσπερ ζῶσα, ὀρθοδοξίας ἐπιδείκνυσαι», με κατάληξη το Δοξαστικό των Αποστίχων της Μεγάλης Δοξολογίας: «Σήμερον χοροὶ Πατέρων Πανεύφημε, συναθροισθέντες διὰ Χριστόν, τὸν τόμον σοι προσάγουσι τῆς ὀρθοδόξου πίστεως· ὅν περ λαβοῦσα ἐν ταῖς τιμίαις σου χερσί, φυλάττεις μέχρι τέλους· ὅθεν καὶ βροτῶν χοροστασίαι συνελθόντες, τὴν σὴν ἄθλησιν γεραίρομεν, βοῶντες εὐσεβῶς· Χαίροις πανεύφημε, ἡ τὴν ὀρθόδοξον καὶ Πατροπαράδοτον πίστιν, ἄτρωτον φυλάξασα, χαίροις ἡ πρεσβεύουσα ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν».

Β. 1. Η Αγία Ευφημία μαρτύρησε στα χρόνια του Διοκλητιανού, όπως οι περισσότεροι Άγιοι Μεγαλομάρτυρες, των οποίων ο εορτασμός της μνήμης των απετέλεσε δομικό στοιχείο του Εορτολογίου. Κατήγετο από τη Χαλκηδόνα,  όπου και μαρτύρησε και όπου συνήλθε και η περίφημη Δ´ Οικουμενική Σύνοδος το 451 με συμμετοχή 630 Πατέρων επί Μαρκιανού και Πουλχερίας, οι οποίοι ερμήνευσαν συμπληρωματικά προς την Γ´ Οικουμενική το Σύμβολο της Πίστεως ως προς τα άρθρα περί της Ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού, του ενός και του αυτού Κυρίου Ιησού Χριστού, τονίζοντας ότι υπέστη πραγματικά ως τέλειος άνθρωπος τα πάθη, τον επί του Σταυρού θάνατο, και ανέστη ως ο απ᾽ αιώνος υπάρχων Θεός Λόγος, συναναστών το ανθρώπινο γένος, «δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν». Στη λάρνακα της Αγίας τοποθετήθηκαν δύο χειρόγραφα, ένα με τον Όρο, όπως τον γνωρίζουμε στην Ορθόδοξη Εκκλησία και ένα με την εκδοχή των διαφωνούντων Μονοφυσιτών. Η λάρνακα κλείσθηκε και όταν ανοίχθηκε την άλλη μέρα η Αγία κρατούσε στα χέρια της τον Όρο της Χαλκηδόνος, ενώ το μονοφυσιτικής απόκλισης χειρόγραφο ήταν στα πόδια της. Η Μητρόπολη της Χαλκηδόνος, που είναι κοντά στην Κωνσταντινούπολη, υπήρξε μία πολύ σημαντική Μητρόπολη μετά τη Σύνοδο, και το όνομα και η μνήμη της Μεγαλομάρτυρος Ευφημίας συνδέθηκε με εκείνο της Δ´ Οικουμενικής Συνόδου. Σήμερα είναι από τις Γεροντικές Μητροπόλεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από την οποία εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης και ο νυν Πατριάρχης μας κ. Βαρθολομαίος. Το τίμιο λείψανο της Αγίας Ευφημίας φυλάσσεται στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι και μεταφέρεται από το δεξιό κλίτος προς προσκύνηση σήμερα στο σωλέα του Ναού.

2. Η μνήμη της Μεγαλομάρτυρος και Πανευφήμου Ευφημίας επισφραγίζει, εξάλλου, κατ᾽ αυτήν την περίοδο τον εορτασμό των δύο μεγάλων Οικουμενικών Συνόδων, της Γ´ Οικουμενικής (9 Σεπτεμβρίου) και της ΣΤ´ Οικουμενικής, η οποία συνεορτάζεται μαζί με την Ύψωση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού του Κυρίου, αποτελώντας με το σκήνωμά της την απτή μαρτυρία της ομολογίας Πίστεως και τη συνέχεια της εκκλησιαστικής μας παραδόσεως στη λειτουργική της πράξη.

Γ. Το Αποστολικό Ανάγνωσμα προέρχεται από το έκτο κεφάλαιο της Β´ Προς Κορινθίους Επιστολής. Η Επιστολή στάλθηκε από τη Μακεδονία κατά τις εσωτερικές μαρτυρίες της. Έχει χαρακτήρα παρακλητικό και ενισχυτικό για την άρση του σχίσματος, και την απάλειψη της αμφισβήτησης του έργου του Παύλου ως Αποστόλου του Ευαγγελίου. Εκείνο που συνιστά ο Απόστολος Παύλος στους Κορίνθιους είναι να αντιληφθούν ότι άρχισε ο καιρός της χάριτος, είναι ο ευπρόσδεκτος καιρός, η ημέρα της σωτηρίας, και ότι οποιαδήποτε ενέργειά τους, παρά τις αντιφατικότητες και δυσκολίες του βίου, θα πρέπει να είναι μαρτυρία της νέας ζωής, διακονία Θεού. Εξάλλου, τίποτα δεν προέρχεται από τον άνθρωπο, τα πάντα είναι δωρεά του Θεού, εναπόκειται στους χριστιανούς, δεχόμενοι τη δικαιοσύνη του Θεού, να δρούν είτε με συστολή είτε με παρρησία αναλόγως των περιστάσεων, ώστε οι ενέργειές τους, ή απραξία τους, (τα αριστερά και τα δεξιά όπλα) να μην αποτελέσουν κατάκριμα της διακονίας του κοινού σώματος της Εκκλησίας, γιατί εν τέλει η χάρη του Θεού είναι ο πλουτισμός των χριστιανών, κι όποιος την έχει, όποιος ετοιμάζεται να γίνει δεκτικός αυτής, αυτός είναι που κατέχει τα πάντα.

Δ. 1. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα έχει ως κέντρο την προσελθούσα αμαρτωλή γυναίκα στο σπίτι του Φαρισαίου, στο οποίο είχε εισέλθει ο Χριστός. Σε αντίθεση με το Φαρισαίο, που προσκάλεσε υποκριτικά το Χριστό, μη εφαρμόζων ούτε καν τα έθη της φιλοξενείας, η αμαρτωλή γυναίκα προσέρχεται μετανοούσα και λαμβάνει την άφεση των αμαρτιών. Ο συνανακείμενοι, που προφανώς ήταν Φαρισαίοι και είχαν στήσει το σκηνικό, για να ελέγξουν το Χριστό, αναρωτώνται: «Τίς οὗτός ἐστιν ὃς καὶ ἁμαρτίας ἀφίησιν;». Η υποκρισία και ο σκοτεισμός της καρδίας τούς εμποδίζει να αναγνωρίσουν εκ του έργου το Χριστό ως το Θεό των Πατέρων τους, που παρέχει την άφεση των αμαρτιών και χορηγεί την ειρήνη στα πλάσματά του κατά την αναλογία της πίστεως εκάστου, ως ο Θεός της ειρήνης και της καταλλαγής.

2. Το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα εκ του Λουκά, που διαβάζεται κατά τον πανηγυρικό εορτασμό της Μεγαλομάρτυρος, όπως στον Πατριαρχικό Ναό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, υπενίσσεται, ίσως, το Δοξαστικό του ήχου πλαγίου β´, του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού: «Ἐκ δεξιῶν τοῦ Σωτῆρος, παρέστη ἡ παρθένος καὶ ἀθληφόρος καὶ Μάρτυς, περιβεβλημένη ταῖς ἀρεταῖς τὸ ἀήττητον, καὶ πεποικιλμένη ἐλαίῳ τῆς ἁγνείας, καὶ τῷ αἵματι τῆς ἀθλήσεως, καὶ βοῶσα πρὸς αὐτὸν ἐν ἀγαλλιάσει, τὴν λαμπάδα κατέχουσα· Εἰς ὀσμὴν μύρου σου ἔδραμον, Χριστὲ ὁ Θεός, ὅτι τέτρωμαι τῆς σῆς ἀγάπης ἐγώ, μὴ χωρίσῃς με νυμφίε ἐπουράνιε. Αὐτῆς ταῖς ἱκεσίαις κατάπεμψον ἡμῖν, παντοδύναμε Σωτὴρ τὰ ἐλέη σου», θέτοντας την άθληση και την αληθή μετάνοια στον αυτό χώρο του αγιακού βίου των χριστιανών, μία έμμεση προτροπή προς όλους μας για μετάνοια.

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Β´ Κορινθ. στ´, 1-10: «1 Συνεργοῦντες δὲ καὶ παρακαλοῦμεν μὴ εἰς κενὸν τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ δέξασθαι ὑμᾶς· 2 - λέγει γάρ· καιρῷ δεκτῷ ἐπήκουσά σου καὶ ἐν ἡμέρᾳ σωτηρίας ἐβοήθησά σοι· ἰδοὺ νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας - 3 μηδεμίαν ἐν μηδενὶ διδόντες προσκοπήν, ἵνα μὴ μωμηθῇ ἡ διακονία, 4 ἀλλ᾽ ἐν παντὶ συνιστῶντες ἑαυτοὺς ὡς Θεοῦ διάκονοι, ἐν ὑπομονῇ πολλῇ, ἐν θλίψεσιν, ἐν ἀνάγκαις, ἐν στενοχωρίαις, 5 ἐν πληγαῖς, ἐν φυλακαῖς, ἐν ἀκαταστασίαις, ἐν κόποις, ἐν ἀγρυπνίαις, ἐν νηστείαις, 6 ἐν ἁγνότητι, ἐν γνώσει, ἐν μακροθυμίᾳ, ἐν χρηστότητι, ἐν Πνεύματι ἁγίῳ, ἐν ἀγάπῃ ἀνυποκρίτῳ, 7 ἐν λόγῳ ἀληθείας, ἐν δυνάμει Θεοῦ, διὰ τῶν ὅπλων τῆς δικαιοσύνης τῶν δεξιῶν καὶ ἀριστερῶν, 8 διὰ δόξης καὶ ἀτιμίας, διὰ δυσφημίας καὶ εὐφημίας, ὡς πλάνοι καὶ ἀληθεῖς, 9 ὡς ἀγνοούμενοι καὶ ἐπιγινωσκόμενοι, ὡς ἀποθνήσκοντες καὶ ἰδοὺ ζῶμεν, ὡς παιδευόμενοι καὶ μὴ θανατούμενοι, 10 ὡς λυπούμενοι ἀεὶ δὲ χαίροντες, ὡς πτωχοί, πολλοὺς δὲ πλουτίζοντες, ὡς μηδὲν ἔχοντες καὶ πάντα κατέχοντες».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ζ´, 36-50: «36 Ἠρώτα δέ τις αὐτὸν τῶν Φαρισαίων ἵνα φάγῃ μετ᾽ αὐτοῦ· καὶ εἰσελθὼν εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ Φαρισαίου ἀνεκλίθη. 37 καὶ ἰδοὺ γυνὴ ἐν τῇ πόλει ἥτις ἦν ἁμαρτωλός, καὶ ἐπιγνοῦσα ὅτι ἀνάκειται ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Φαρισαίου, κομίσασα ἀλάβαστρον μύρου 38 καὶ στᾶσα ὀπίσω παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ κλαίουσα, ἤρξατο βρέχειν τοὺς πόδας αὐτοῦ τοῖς δάκρυσι καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμασσε, καὶ κατεφίλει τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἤλειφε τῷ μύρῳ. 39 ἰδὼν δὲ ὁ Φαρισαῖος ὁ καλέσας αὐτὸν εἶπεν ἐν ἑαυτῷ λέγων· Οὗτος εἰ ἦν προφήτης, ἐγίνωσκεν ἂν τίς καὶ ποταπὴ ἡ γυνὴ ἥτις ἅπτεται αὐτοῦ, ὅτι ἁμαρτωλός ἐστι. 40 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ Ἰησοῦς εἶπε πρὸς αὐτόν· Σίμων, ἔχω σοί τι εἰπεῖν. ὁ δέ φησί· Διδάσκαλε, εἰπέ. 41 δύο χρεοφειλέται ἦσαν δανειστῇ τινι· ὁ εἷς ὤφειλε δηνάρια πεντακόσια, ὁ δὲ ἕτερος πεντήκοντα. 42 μὴ ἐχόντων δὲ αὐτῶν ἀποδοῦναι, ἀμφοτέροις ἐχαρίσατο. τίς οὖν αὐτῶν, εἰπέ, πλεῖον ἀγαπήσει αὐτόν; 43 ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Σίμων εἶπεν· Ὑπολαμβάνω ὅτι ᾧ τὸ πλεῖον ἐχαρίσατο. ὁ δὲ εἶπεν αὐτῷ· Ὀρθῶς ἔκρινας. 44 καὶ στραφεὶς πρὸς τὴν γυναῖκα τῷ Σίμωνι ἔφη· Βλέπεις ταύτην τὴν γυναῖκα; εἰσῆλθόν σου εἰς τὴν οἰκίαν, ὕδωρ ἐπὶ τοὺς πόδας μου οὐκ ἔδωκας· αὕτη δὲ τοῖς δάκρυσιν ἔβρεξέ μου τοὺς πόδας καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμαξε. 45 φίλημά μοι οὐκ ἔδωκας· αὕτη δὲ ἀφ᾽ ἧς εἰσῆλθεν οὐ διέλιπε καταφιλοῦσά μου τοὺς πόδας. 46 ἐλαίῳ τὴν κεφαλήν μου οὐκ ἤλειψας· αὕτη δὲ μύρῳ ἤλειψέ μου τοὺς πόδας. 47 οὗ χάριν λέγω σοι, ἀφέωνται αἱ ἁμαρτίαι αὐτῆς αἱ πολλαί, ὅτι ἠγάπησε πολύ· ᾧ δὲ ὀλίγον ἀφίεται, ὀλίγον ἀγαπᾷ. 48 εἶπε δὲ αὐτῇ· Ἀφέωνταί σου αἱ ἁμαρτίαι. 49 καὶ ἤρξαντο οἱ συνανακείμενοι λέγειν ἐν ἑαυτοῖς· Τίς οὗτός ἐστιν ὃς καὶ ἁμαρτίας ἀφίησιν; 50 εἶπε δὲ πρὸς τὴν γυναῖκα· Ἡ πίστις σου σέσωκέ σε· πορεύου εἰς εἰρήνην».