ΤΟ ΓΕΝΕΘΛΙΟΝ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΔΕΣΠΟΙΝΗΣ ΗΜΩΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

 

Τὸ Μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας κατὰ τὰ Ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς καί τινων ἑορτῶν

Δέσπω Ἀθ. Λιάλιου, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

 

Τὸ Γενέθλιον τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου,

8 Σεπτεμβρίου 2018, (Αριθμ. 39Ν)

Α. Όπως έχω ήδη επισημάνει, με την εορτή του Γενεθλίου της Θεοτόκου και της Υψώσεως του Σταυρού βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ των Κυριακών του Ματθαίου και των Κυριακών του Λουκά, που καλύπτουν την περίοδο μέχρις τις παραμονές των Χριστουγέννων.

Β. Τα Αναγνώσματα της εορτής του Γενεθλίου της Θεοτόκου είναι τα αυτά με εκείνα της Κοιμήσεως, και, όπως, στην εορτή της Κοιμήσεως, έχουμε και κατ᾽ αυτήν Προεόρτια. Βασικά στοιχεία της εορτής επαναλαμβάνονται και κατά την Απόδοση του Γενεσίου στις 12 Σεπτεμβρίου.

Γ. Πρέπει να υπογραμισθεί και πάλι ότι η τιμή στη Θεοτόκο έχει ως κέντρο τον ενανθρωπήσαντα Λόγο, γι᾽ αυτό όλη η υμνολογία της εορτής και τα Αναγνώσματα δομούνται με τις οράσεις και τις επαγγελίες των Προφητών για τον εν σαρκί ερχόμενο εκ παρθένου. Παράλληλα, η υμνολογία της εορτής αντιστοιχεί ερμηνευτικά, κυρίως, α. στα τρία Προφητικά Αναγνώσματα, β. τις σύντομες ερμηνευτικές προτάσεις της Γ´ Οικουμενικής Συνόδου του 431, με την ομολογία ότι η Παναγία είναι η όντως Θεοτόκος, ένα γεγονός που συνεορτάζεται σταθερά την επόμενη μέρα, στις 9 Σεπτεμβρίου, μαζί με τη μνήμη των Αγίων και Δικαίων Θεοπατόρων Ιωακείμ και Άννης και γ. στη δοξολογική αναφορά του ύμνου των Τριών Παίδων εν καμίνω, μία Θεοφάνεια κατενώπιον του βασιλέως Βαβυλώνος από το τελευταίο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, του Δανιήλ, όπου συντελείται το άνοιγμα του Ισραήλ προς όλα τα έθνη, αλλά και προκαταγγέλλεται η κοινή Ανάσταση[1]. Εξάλλου, ψάλλονται οι Καταβασίες της Ὑψώσεως του Σταυρού, που συνοψίζουν την κραταιά παρουσία του Θεού στον Ισραήλ από τη διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης μέχρι και την ομολογία του Τριαδικού Θεού: «Εὐλογεῖτε Παῖδες, τῆς Τριάδος ἰσάριθμοι, δημιουργὸν Πατέρα Θεόν, ὑμνεῖτε τὸν συγκαταβάντα Λόγον, καὶ τὸ πῦρ εἰς δρόσον μεταποιήσαντα· καὶ ὑπερυψοῦτε τὸ πᾶσι ζωὴν παρέχον, Πνεῦμα πανάγιον εἰς τοὺς αἰῶνας». ( Καταβασία, ᾠδὴ η´).

Δ. Το θεολογικό ερμηνευτικό πλαίσιο της εορτής ιστορεί το Μυστήριο της Θείας Οικονομίας από κτίσεως κόσμου, με αναφορές στον Αδάμ και την Εύα, γεναρχών του ανθρώπινου γένους, τη δραματική πορεία του περιούσιου λαού με τα κορυφαία προφητικά θεοφανικά γεγονότα, όπου καταγράφεται η επαγγελία του εν σαρκί ερχόμενου, ο οποίος θα επισυναγάγει ἐν ἑαυτῷ και πάλι το ανθρώπινο γένος στο κοινό δείπνο, του ασάρκου, ενσάρκου και Πνευματικώς ορωμένου Λόγου της βασιλείας του Πατρός, όχι ως μιας μελλοντικής καταστάσεως, μιας εσχατολογικής προβολής, αλλά ως ανακαινισμού και ανακεφαλαιώσεως «σήμερον». Η κτίση ανακαινίζεται κι ο χρόνος συμπυκνώνεται στη νέα Ζωή της χάριτος: «Σήμερον ἡ στεῖρα Ἄννα τίκτει θεόπαιδα, τὴν ἐκ πασῶν τῶν γενεῶν προεκλεχθεῖσαν, εἰς κατοίκησιν τῷ παμβασιλεῖ, καὶ Κτίστῃ Χριστῷ τῷ Θεῷ, εἰς ἐκπλήρωσιν τῆς θείας οἰκονομίας· δι᾽ ἧς ἀνεπλάσθημεν οἱ γηγενεῖς, καὶ ἀνεκαινίσθημεν ἐκ τῆς φθορᾶς, πρὸς ζωὴν τὴν ἄληκτον».

Ε. 1. Κατά ταύτα, στο πρώτο Προφητικό Ανάγνωσμα προτυπώνεται η Θεοτόκος ως κλίμαξ και πύλη του ουρανού. Επ᾽ αυτής ο άσαρκος Λόγος, ως Κύριος της Δόξης, αποκαλύπτεται στον Ιακώβ, βεβαιώνοντάς τον ότι είναι ο Θεός Αβραάμ και Ισαάκ. Είναι μία Θεοφάνεια που αφορᾶ σε όλο το ανθρώπινο γένος: «Καὶ ἔσται τὸ σπέρμα σου ὡσεὶ ἄμμος τῆς γῆς καὶ πλατυνθήσεται ἐπὶ Θάλασσαν, καὶ Λίβα, καὶ Βορρᾶν, καὶ ἐπὶ Ἀνατολάς· καὶ ἐνευλογηθήσονται ἐν σοὶ πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς γῆς, καὶ ἐν τῷ σπέρματί σου» (Γεν. 28, 14).

2. Το δεύτερο Προφητικό Ανάγνωσμα προέρχεται από το όραμα του Προφήτη Ιεζεκιήλ, κατά το οποίο ο Προφήτης βρίσκεται κατενώπιον του Κυρίου της Δόξης και θεωρεί το Μυστήριο της Θείας Ενανθρωπήσεως με την κεκλεισμένη κατά ανατολάς πύλη, την Παναγία, και ετοιμαζομένη τράπεζα της Θείας Ευχαριστίας: «Καὶ ἐπέστρεψέ με κατὰ τὴν ὁδὸν τῆς πύλης τῶν Ἁγίων τῆς ἐξωτέρας τῆς βλεπούσης κατὰ ἀνατολάς, καὶ αὕτη ἦν κεκλεισμένη. Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς με· Ἡ πύλη αὕτη κεκλεισμένη ἔσται, οὐκ ἀνοιχθήσεται, καὶ οὐδεὶς οὐ μὴ διέλθῃ δι᾿ αὐτῆς, ὅτι Κύριος ὁ Θεός, Ἰσραὴλ εἰσελεύσεται δι᾿ αὐτῆς, καὶ ἔσται κεκλεισμένη. Διότι ὁ Ἡγούμενος οὗτος κάθηται ἐπ᾿ αὐτὴν τοῦ φαγεῖν ἄρτον ἐνώπιον Κυρίου» (Ἰεζ. 44, 1-3), ενώ δηλώνει στην αρχή του Αναγνώσματος ότι πρόκειται για γεγονότα της ὀγδόης ἡμέρας καὶ ἐπέκεινα, πέραν, δηλαδή, του όποιου χρόνου, γιατί η δόξα και η βασιλεία του Κυρίου είναι άκτιστη και ατελεύτητη.

3. Με το τρίτο Προφητικό Ανάγνωσμα από το Βιβλίο των Παροιμιών παρέχεται η προτύπωση περί των Παθών του Χριστού αλλά και του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Η Σοφία, δηλαδή, ο Χριστός, κατά τις ερμηνευτικές διατυπώσεις της Γ´ Οικουμενικής Συνόδου, οικοδομεί οίκο για τον εαυτό του, μία ευθεία αναφορά ότι δημιούργησε την ανθρώπινή του φύση στη μήτρα της Παναγίας, «ἑαυτῷ», όπως λέγει ο μέγας Πατήρ της Εκκλησίας Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, ενώ με όλο το έργο του της ένσαρκης Οικονομίας καλεί τον πεπτωκότα άνθρωπο στο κοινό ευχαριστιακό δείπνο, τον άφρονα και τον ενδεή, τον καλεί να αποκτήσει το φρόνημα των Προφητών, κατά τους επτά στύλους του οίκου της Σοφίας, τα επτά πνεύματα, για τα οποία μας ομιλεί ο Προφήτης Ησαΐας («Καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν Πνεῦμα Κυρίου· Πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως· Πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχῦος· Πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· καὶ ἐμπλήσει αὐτὸν Πνεῦμα φόβου Θεοῦ», Ἡσ. 11, 2), ώστε να επανέλθει ο πεπτωκώς άνθρωπος στη γνώση του Θεού, την οποία απέρριψε κατά την αρχαία αποστασία: «Ἔλθετε φάγετε τὸν ἐμὸν ἄρτον, καὶ πίετε οἶνον, ὃν κεκέρακα ὑμῖν, ἀπολίπετε ἀφροσύνην, καὶ ζήσεσθε· καὶ ζητήσατε φρόνησιν, ἵνα βιώσητε, καὶ κατορθώσητε σύνεσιν ἐν γνώσει» (Παροιμ. 9, 5-7). Είναι κλήση οικουμενική, κλήση, δηλαδή, για τον κάθε άνθρωπο. Αυτή η κλήση αίρει όλες τις συμβάσεις της μεταπατορικής ιστορίας.

ΣΤ. Αμέσως μετά από τα Προφητικά Αναγνώσματα με το πρώτο Στιχηρό Ιδιόμελο στη Λιτή συνοψίζεται η διακονία της Θεοτόκου στο Μυστήριο της Ενανθρωπήσεως του Λόγου κατά την επαγγελία και την πραγματοποίηση της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, ως νέας ζωής: «Ἡ ἀπαρχὴ τῆς ἡμῶν σωτηρίας, λαοὶ σήμερον γέγονεν· ἰδοὺ γὰρ ἡ προορισθεῖσα ἀπὸ γενεῶν ἀρχαίων, Μήτηρ καὶ Παρθένος, καὶ δοχεῖον Θεοῦ, ἐκ στείρας γεννηθῆναι προέρχεται· ἄνθος ἐκ τοῦ Ἰεσσαί, καὶ ἐκ τῆς ῥίζης αὐτοῦ ῥάβδος ἐβλάστησεν. Εὐφραινέσθω Ἀδὰμ ὁ προπάτωρ, καὶ ἡ Εὔα ἀγαλλιάσθω χαίρουσα· ἰδοὺ γὰρ ἡ οἰκοδομηθεῖσα ἐκ πλευρᾶς τοῦ Ἀδάμ, τὴν θυγατέρα καὶ ἀπόγονον, μακαρίζει ἐμφανῶς· Ἐτέχθη μοι γάρ φησι λύτρωσις, δι᾿ ἧς ἐκ τῶν δεσμῶν τοῦ ᾍδου ἐλευθερωθήσομαι. Ἀγαλλιάσθω ὁ Δαυΐδ κρούων τὴν κινύραν, καὶ εὐλογείτω τὸν Θεόν· ἰδοὺ γὰρ ἡ Παρθένος πρόεισιν ἐκ πέτρας ἀγόνου, πρὸς σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν».

Ζ. Το Μυστήριο της Θείας Οικονομίας αφορά σε όλο το ανθρώπινο γένος. Η υμνολογία της σημερινής εορτής είναι γεμάτη από διατυπώσεις με χρήση της αόριστης επιμεριστικής αντωνυμίας πᾶς, όπως πᾶσι, πάντες. Συγχρόνως ο χρόνος ακινητίζεται από τη φωτοδοσία του Κυρίου της Δόξης, ο οποίος κενούται ενανθρωπήσας, κατά το Αποστολικό Ανάγνωσμα, για να χαρίσει τη μακαριότητα στον καθένα που με απλότητα αναφωνεί: «Μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας».

Αποστολικό Ανάγνωσμα: Φιλιπ. β´, 5-11: «5 τοῦτο φρονείσθω ἐν ὑμῖν ὃ καὶ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ, 6 ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, 7 ἀλλ' ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος, 8 καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ. 9 διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, 10 ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων, 11 καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται ὅτι Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν Θεοῦ πατρός».

Ευαγγελικό Ανάγνωσμα: Λουκ. ι´, 38-42-ια´, 27-28: «38 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτοὺς καὶ αὐτὸς εἰσῆλθεν εἰς κώμην τινά. γυνὴ δέ τις ὀνόματι Μάρθα ὑπεδέξατο αὐτὸν εἰς τὸν οἴκον αὐτῆς. 39 καὶ τῇδε ἦν ἀδελφὴ καλουμένη Μαρία, ἣ καὶ παρακαθίσασα παρὰ τοὺς πόδας τοῦ Ἰησοῦ ἤκουε τὸν λόγον αὐτοῦ. 40 ἡ δὲ Μάρθα περιεσπᾶτο περὶ πολλὴν διακονίαν· ἐπιστᾶσα δὲ εἶπε· Κύριε, οὐ μέλει σοι ὅτι ἡ ἀδελφή μου μόνην με κατέλιπε διακονεῖν; εἰπὲ οὖν αὐτῇ ἵνα μοι συναντιλάβηται. 41 ἀποκριθεὶς δὲ εἶπεν αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καὶ τυρβάζῃ περὶ πολλά· 42 ἑνὸς δέ ἐστι χρεία· Μαρία δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ' αὐτῆς.- 27 Ἐγένετο δὲ ἐν τῷ λέγειν αὐτὸν ταῦτα ἐπάρασά τις γυνὴ φωνὴν ἐκ τοῦ ὄχλου εἶπεν αὐτῷ· Μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καὶ μαστοὶ οὓς ἐθήλασας. 28 αὐτὸς δὲ εἶπε· Μενοῦνγε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν».

---

[1]. Κανών α´, ᾠδὴ η´, ἦχος β´: «Ἐν τῇ καμίνῳ τῇ τῶν Παίδων, προαπεικόνισας ποτέ, τὴν σὴν Μητέρα Κύριε· ὁ γὰρ τύπος τούτους πυρὸς ἐξείλετο, ἀφλέκτως ἐμβατεύοντας· ἣν ὑμνοῦμεν ἐμφανισθεῖσαν, διὰ σοῦ τοῖς πέρασι σήμερον, καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας».