Η ΜΕΓΑΛΕΙΩΔΗΣ ΣΥΖΕΥΞΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

                    

Τζον Φωτόπουλος (John Fotopoulos),

Υπήρχε μεγάλος ενδιαφέρον αυτόν τον Δεκέμβριο γύρω από ένα αστρονομικό φαινόμενο γνωστό ως μεγάλη σύζευξη. Αυτή η πλανητική σύζευξη αποτελεί την ευθυγράμμιση του Δία και του Κρόνου για τον γήινο παρατηρητή, η οποία είναι ορατή νωρίς τη νύχτα. Η τελευταία μεγάλη σύζευξη του Δία και του Κρόνου έλαβε χώρα περίπου πριν 8 αιώνες. Ωστόσο φέτος και για λίγες μέρες κοντά στις 21 Δεκεμβρίου (που τυχαίνει να είναι επίσης το χειμερινό ηλιοστάσιο), η ευθυγράμμιση των δύο πλανητών είναι τόσο κοντινή που θα έμοιαζαν ως ένα σημείο φωτός στο νυχτερινό ουρανό. Επειδή αυτή η μεγάλη σύζευξη συμβαίνει τόσο κοντά στα Χριστούγεννα, πολλοί αναφέρονται σ’ αυτήν ως «αστέρι των Χριστουγέννων»,.

Όποιος γνωρίζει τα αφηγήματα σχετικά με τη γέννηση του Χριστού, ξέρει ότι ένα αστέρι καθοδήγησε ορισμένους μάγους στο νεογέννητο Ιησού— οι λεπτομέρειες αυτής της διήγησης περιέχονται μόνο στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Μτ. 2:1-12· πρβλ. Λκ. 2:1-21). Είχε σχέση αυτό το άστρο που εμφανίστηκε κατά τη γέννηση του Ιησού με μια μεγάλη σύζευξη ή ήταν κάποιο διαφορετικό αστρονομικό συμβάν, όπως ένας υπερκαινοφανής αστέρας ή ένας κομήτης;  Μια προσεκτικότερη ματιά στην εξιστόρηση της γέννησης στο Κατά Ματθαίον δείχνει ότι το αστέρι που βλέπουν οι μάγοι δεν μπορεί να συνδυαστεί εύκολα με κάποιο αστρονομικό φυσικό γεγονός. Καταρχήν, οι μάγοι «από την Ανατολή» (2:1), αφού παρατήρησαν το άστρο να ανατέλλει στον ουρανό, αναχώρησαν για τα Ιεροσόλυμα για να εντοπίσουν τον «νεογέννητο βασιλιά των Ιουδαίων» (2:2). Επιπλέον, το ίδιο άστρο τους οδήγησε με ακρίβεια από τα Ιεροσόλυμα στην Βηθλεέμ και μετά στάθηκε πάνω από το σπίτι της Μαρίας και του Ιωσήφ, στο μέρος που βρισκόταν ο νεογέννητος Ιησούς (2:9-11).

Εξαιτίας της παραδοξότητας αυτού του άστρου, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος καθώς και άλλοι ερμηνευτές της Αγίας Γραφής, οι οποίοι υιοθέτησαν τις απόψεις του, υπέθεσαν ότι αυτό το φαινόμενο επρόκειτο για έναν άγγελο που εμφανίστηκε ως άστρο (Ομιλία στο Κατά Ματθαίον 6). Παρόλα αυτά, εθνικοί και Εβραίοι του 1^ου αιώνα μ.Χ. πράγματι πίστευαν πως τα αστρονομικά γεγονότα και άλλα ουράνια σημάδια, που αψηφούσαν τους φυσικούς νόμους, θα μπορούσαν να σηματοδοτούν τη γέννηση ενός μεγάλου βασιλιά, να αποτελέσουν ένδειξη θανάτου κάποιου σπουδαίου ανθρώπου ή να προαναγγέλουν άλλα γεγονότα παγκόσμιας σημασίας. Ως ένδειξη της επικείμενης καταστροφής της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους το 70 μ.Χ., ο Εβραίος ιστορικός Ιώσηπος Φλάβιος αναφέρει ότι, «ένα αστέρι όμοιο με σπαθί εμφανίστηκε πάνω από την πόλη και ένας κομήτης που η πορεία του συνεχίστηκε για έναν ολόκληρο χρόνο» (Περί του Ιουδαϊκού Πολέμου, 6.289-290). Ο Ιώσηπος δηλώνει ότι ο Θεός «με πολλούς τρόπους σηματοδοτεί στο ανθρώπινο γένος τα σωτήρια έργα Του» προσθέτοντας ότι, εκείνη την εποχή οι Εβραίοι παραπλανήθηκαν από «έναν διφορούμενο χρησμό που βρήκαν στις αγίες Γραφές», ο οποίος έλεγε ότι «κάποιος από τη γη τους θα κυβερνήσει όλο τον κατοικημένο κόσμο» (Περί του Ιουδαϊκού Πολέμου, 6.310-313). Ο Ιώσηπος αναφέρεται στον χρησμό του Βαλαάμ απ’ το βιβλίο των Αριθμών (24:17), για τον οποίον πολλοί Εβραίοι πίστευαν ότι προέβλεπε τον ερχομό του Εβραίου Μεσσία. Ο Βαλαάμ ήταν ένας ειδωλολάτρης μάντης, ο οποίος κλήθηκε από τον ειδωλολάτρη βασιλιά Βαλάκ των Μωαβιτών για να καταραστεί τους Ισραηλίτες που κατασκήνωναν στην Ιεριχώ προτού εισέλθουν στη Γη της Επαγγελίας. Ωστόσο, ο Βαλαάμ δεν μπόρεσε να το πράξει, επειδή ο Θεός τον ενέπνευσε να ευλογήσει τον λαό του Ισραήλ και να προφητεύσει γι’ αυτόν. Ο Βαλαάμ χρησμοδοτεί τα εξής: Ένα αστέρι θ’ ανατείλει απ’ τον Ιακώβ, ραβδί ηγεμονικό θα υψωθεί απ’ τον Ισραήλ (ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ιακωβ, καὶ ἀναστήσεται ἄνθρωπος ἐξ Ισραηλ). Τα λόγια του Βαλαάμ θεωρήθηκαν προφητεία για τον Μεσσία από τους Εβραίους της εποχής του Ιώσηπου αλλά και νωρίτερα (από τους Εσσαίους του Κουμράν στα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας). Δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ο χρησμός του Βαλαάμ και η αναφορά του σε ένα άστρο που θα ανατείλει πλαισιώνουν την εμφάνιση των μάγων στο Κατά Ματθαίον, καθώς αυτό το ουράνιο σημάδι παγκόσμιας σημασίας σηματοδοτεί τη γέννηση του Ιησού, του Μεσσία του Θεού.

Η αναφορά των μάγων στο Κατά Ματθαίον προκαλεί επίσης ενδιαφέρον. Στην αρχαιότητα, ο όρος μάγος διακρινόταν από πολυσημία. Οι μάγοι θα μπορούσαν να ήταν αστρολόγοι, μάντεις, προφήτες, ερμηνευτές ονείρων και χρησμολόγοι που είχαν την ικανότητα να προβλέψουν το μέλλον. Ο Φίλων της Αλεξάνδρειας αναφέρει τον Βαλαάμ ως μάγο (Περί του βίου Μωυσέως, 1,276) ενώ ο Ευσέβιος Καισαρείας αποκαλεί τους μάγους του Κατά Ματθαίον «διαδόχους του Βαλαάμ» (Ευαγγελική Απόδειξη, 9.1). Οι ειδικές γνώσεις αυτών των μάντεων και αστρολόγων συνέβαλαν στο να αναφέρονται στην αγγλική γλώσσα οι μάγοι του Κατά Ματθαίον ως «σοφοί», μια μετάφραση, η οποία κατά την άποψη μου παρερμηνεύει την παρουσία των μάγων στην αφήγηση της γέννησης του Ιησού. Επιπλέον, η αναφορά των μάγων στα δημοφιλή χριστουγεννιάτικα κάλαντα στα αγγλικά ως «τριών βασιλέων», αποκρύπτει περαιτέρω το ρόλο τους στο Κατά Ματθαίον, καθώς δεν παρουσιάζονται ως βασιλείς και δεν υπάρχει κάποια αναφορά πως ήταν τρείς, αλλά ότι προσέφεραν τρία δώρα: χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα. Αντίθετα με την παραπάνω ερμηνεία, η παλαιοχριστιανική τέχνη απεικονίζει δύο, τρεις, τέσσερις ακόμα και οκτώ μάγους, ενώ η συριακή παράδοση υποδηλώνει ότι, υπήρχαν δώδεκα μάγοι παρόντες στη γέννηση του Ιησού. Αν και ο όρος μάγος χρησιμοποιείται υποτιμητικά σε άλλα τμήματα της Καινής Διαθήκης (βλ. Πράξεις 13:6-11), στην αφήγηση της γέννησης του Κατά Ματθαίον απεικονίζονται αποκλειστικά με θετικό τρόπο. Οι μάγοι στην αφήγηση της γέννησης του Κατά Ματθαίον είναι ειδωλολάτρες αστρολόγοι (δηλαδή Εθνικοί), οι οποίοι χρησιμοποιούν τις εξειδικευμένες θρησκευτικές τους γνώσεις για να προσεγγίσουν τον Μεσσία Ιησού. Ωστόσο, οι γνώσεις τους είναι περιορισμένες, επειδή δεν τους επιτρέπουν να φτάσουν έως τον Ιησού, ενώ ο μόνος τρόπος να συμβεί αυτό είναι να προστρέξουν στη βοήθεια των εβραϊκών Γραφών. Η αποκάλυψη του Θεού στις εβραϊκές Γραφές πληροφορεί με ακρίβεια τους μάγους ότι Αυτός που θα γεννηθεί στη Βηθλεέμ δεν είναι μόνο ο Βασιλιάς των Ιουδαίων, αλλά και ο Μεσσίας όλου του κόσμου, δηλαδή ο Χριστός (Μτ. 2:4). Υπάρχει μια ειρωνεία στην αφήγηση του Ματθαίου, καθώς ο βασιλιάς Ηρώδης ο Μέγας και ορισμένοι θρησκευτικοί άρχοντες των Εβραίων, ενώ γνωρίζουν τις Γραφές, δεν ταξιδεύουν στη Βηθλεέμ για να συναντήσουν τον νεογέννητο Μεσσία. Αντίθετα, ο Ηρώδης συνωμοτεί για να σκοτώσει τον νεογέννητο Χριστό, όμως δεν μπορεί να τον εντοπίσει (2:13-23), ενώ οι εθνικοί μάγοι καθοδηγούνται από το άστρο για να βρουν τον Χριστό και να τον λατρεύσουν. Εκτός από αυτό, ο Ματθαίος χρησιμοποίησε επιδέξια το σχέδιο για τη δολοφονία του Ιησού ως προεικόνιση της αφήγησης του πάθους, προμηνύοντας τη σκευωρία ορισμένων θρησκευτικών αρχόντων των Εβραίων, οι οποίοι συνωμοτούν με σκοπό το θάνατο και τη σταύρωση του Ιησού. Επιπλέον, οι μάγοι, οι οποίοι διακρίνουν το σημάδι του άστρου κατά τη γέννηση του Ιησού προεικονίζουν τους εθνικούς που καταφθάνουν να λατρεύσουν τον Ιησού μετά τον θάνατό Του. Αυτό εκπληρώνεται όταν μια ομάδα εθνικών Ρωμαίων στρατιωτών, οι οποίοι αντιλαμβάνονται το σεισμό ως σημάδι κατά την σταύρωση του Ιησού, ομολογούν ότι, «στ’ αλήθεια, αυτός ήταν Υιός Θεού» (Μτ. 27:54). Τα νήματα όλων αυτών των αφηγήσεων ξετυλίγονται και καταλήγουν σ’ ένα συγκλονιστικό συμπέρασμα στο τέλος του Κατά Ματθαίον, όταν ο Ιησούς παρουσιάζεται στους έντεκα μαθητές μετά την Ανάσταση και τους προστάζει «να κάνουν μαθητές του όλα τα έθνη» (Εβραίους και Εθνικούς) ενώ παράλληλα τους υπόσχεται ότι θα είναι μαζί τους για πάντα ως τη συντέλεια του κόσμου (Μτ. 28:16-20).

Παρόλο που φέτος υπάρχει μια μεγάλη πλανητική σύζευξη, η πραγματικά Μεγάλη Σύζευξη που εορτάζεται είναι η προσέγγιση του Θεού και του ανθρώπου, όταν γη και ουρανός ευθυγραμμίστηκαν κατά τέλειο τρόπο στη γέννηση του Ιησού Χριστού. Πράγματι, ο Ιησούς αποκαλείται στην αφήγηση της γέννησης του Κατά Ματθαίον Εμμανουήλ, που σημαίνει «Ο Θεός είναι μαζί μας» (1:23). Με την Σάρκωσή του, ο Θεός έγινε άνθρωπος για να αναλάβει την πληρότητα της ανθρώπινης φύσης, τόσο τις χάρες όσο και τις θλίψεις μας —ακόμα και τον ίδιο τον θάνατο— προκειμένου ο Ιησούς Χριστός να μας σώσει και να μας μεταμορφώσει ή όπως έγραψε ο Άγιος Αθανάσιος, «Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να θεοποιηθούμε εμείς» (Λόγος περί Ενανθρωπήσεως, 54.3). Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο τονίζει ότι, ολόκληρος ο κόσμος συμμετέχει στη Μεγάλη Σύζευξη της γέννησης του Χριστού. Πράγματι, το Κατά Ματθαίον ξεκινά με μια γενεαλογία, της οποίας οι πρώτες λέξεις της είναι, «γενεαλογικός κατάλογος του Ιησού Χριστού» (1:1-25). Ας σημειωθεί ότι, στα αρχαία ελληνικά η φράση που χρησιμοποιείται είναι βίβλος γενέσεως, φράση που υποδηλώνει και το βιβλίο Γένεσις της Παλαιάς Διαθήκης. Η διήγηση της γέννησης του Ιησού στο Κατά Ματθαίον ξεκινάει συγκρινόμενη με την ιστορία της διήγησης της δημιουργίας του κόσμου, επειδή στην ουσία, η γέννηση του Ιησού αποτελεί τη νέα δημιουργία του κόσμου. Επιπλέον, ο Ματθαίος περιγράφει τη γενεαλογία του Ιησού με ένα μοτίβο που αποτελείται από τρεις δεκατετράδες γενεών, υποδηλώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο ότι, η γέννηση του Ιησού έχει σχεδιαστεί και πραγματοποιηθεί από τον Θεό εντός της ιστορίας, παρά τις ανατροπές που έχουν προκαλέσει οι αμαρτίες, οι τραγωδίες και οι αποτυχίες των ανθρώπων.

Αν και το 2020 ήταν μια δύσκολη χρονιά γεμάτη από ασθένεια, μοναξιά, πείνα, φτώχεια, ταλαιπωρία και θάνατο, καλούμαστε όλοι να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι «που κατοικούνε στο σκοτάδι είδαν φως δυνατό. Και για όσους μένουν στη χώρα που τη σκιάζει ο θάνατος, ανέτειλε ένα φως για χάρη τους» (Μτ. 4:16). Ο εορτασμός των Χριστουγέννων είναι ευκαιρία για να αναλογιστούμε το βαθύτερο νόημα της γέννησης του Χριστού. Πράγματι, τα άστρα, οι πλανήτες, οι άγγελοι και όλη η δημιουργία εναρμονίστηκε για τον Θεό και τη Μεγάλη Σύζευξη της γέννησης του Χριστού. Αυτό μας δίνει και εμάς έναν λόγο να ελπίζουμε.

---

Ο Τζον Φωτόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Καινής Διαθήκης και Αρχαίου Χριστιανισμού στο Τμήμα Θρησκευτικών Σπουδών του Κολλεγίου της Παρθένου Μαρίας, στο Νοτρ Νταμ της Ιντιάνα (Η.Π.Α.).

To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.